Qırım yürüşi yarımada içün küreşniñ "lakmus kâğıtı" olacaq - ekspertler

Qırımtatar Milliy Meclisiniñ reisi Refat Çubarov mayısnıñ 2-sinde «Dünya – zorbalıq ve işğalge qarşı. Menlik yürüşi» halqara zorbalıqsız silâsız aktsiyası azırlana ve keçirilecek, dep ilân etti. Aktsiya vaqtında faller memuriy sıñırdan keçip, Qırımğa kirecek ola. Refat Çubarovnıñ aytqanına köre, yürüş teşkilâtçıları yapqan areketlerini Ukraina akimiyetinen keliştirmege «tırışacaq».

Bir kün evel Qırımtatar Milliy Meclisiniñ ofisinde "Menlik yürüşi"niñ keçirilüvi ve azırlanuvını muzakere etken ilk muşavere keçti. Muşaverede mayısnıñ 3-üni akitsiya künü kibi tayin ettiler.

Refat Çubarovnıñ aytqanına köre, yürüş teşkilâtçıları yapqan areketlerini Ukraina akimiyetinen keliştirmege «tırışacaq».

Rusiye kontrolindeki Qırım yolbaşçısı Sergey Aksenov ilân etilgen yürüşni provokatsiya dep adlandırıp, «sert qarşılıq kösterilecegini» vade etti. Qırımnıñ sabıq prokurorı, şimdi Rusiye Devlet Dumasınıñ mebusı Natalya Poklonskaya da Çubarovnıñ ilânına cevap bererek, Qırımda yürüş iştirakçilerini rusiye quvetçilerniñ avtozakları bekleycek, dep ayttı.

Qırımtatar Milliy Meclisi reisiniñ müavini İlmi Ümerovnıñ aytqanına köre, bu marşnıñ maqsadı - ilhaq etilgen yarımadanıñ meselesine dünya topluluğınıñ daa ziyade diqqatını celp etmektir.

"Qırım ilhaqından soñraki altı yıl içinde bir çoq beyanat, qarar, protokol, añlaşma, muracaat, rezolütsiyalar yapılğan edi. Em de eñ yüksek seviyede - BMT, Avropa Şurası, PACE, NATO, OSCE, belli cemaat teşkilâtları, siyasiy ve içtimaiy erbaplar. Rusiyeni, Qırımnı ilhaq ve işğal etken tecavuzcı dep sayalar. Qırımda yaqalama ve apis etüvler, adamlarnıñ tutıp esir etüvi ve öldürüvi, memuriy ve cinaiy davalar, izolâtor ve apishane, mahkeme ükümleri ve etaplar er künlük bir şey kibi olıp qalğan. Amma, bir şeyge baqmadan, Rusiye iç saqınmayıp, iç bir qarar ya da tevsiyeni yerine ketirmedi", - haber etti Qırım.Aqiqatqa İlmi Ümerov.

O qayd etti ki, ştab, aktsiya iştirakçileri içün ola bilecek telükelerni ögrenecek.

"Qırımğa yürüşni teskil eterek, biz, Qırımnı Ukraina parçası dep sayğan bütün teşkilât ve müessiseleriniñ vekilleri ve reberlerini, Rusiye olarnıñ qararları ve tevsiyelerine nasıl uyğanını biznen beraber baqmaq içün davet etemiz. Eger azırlıq zamanında menfiy taraflarğa köre müsbet taraflar daa çoq olsa, ştab er vaqıt er türlü meselelerni tüzete ve deñiştire bile, şu cümleden iştirakçilerniñ telükesizliginen de bağlı meselelerni", - qay etti Ümerov.

Halqara uquqnıñ mütehassısı, professor Boris Babin, Qırımda Rusiye rejiminiñ devamlı pekitüvi Meclisniñ aktsiyasına sebep oldı, dep saya.

"Qırımtatar azatlıq areketi liderleriniñ yürüş aqqında beyanatları içimde zıt kelgen fikirlerni doğura. Adam ve qırımlı kibi men olarnı añlayım ve niyetlerine qol tutam. Çünki Qırımniñ işğalden boşatuvı ile bağlı beklevler yaqın kelecekte kerçekleşmez, işğal rejimi insaniyetsizliginde küçlüce ola, Qırımnıñ askerleştirüvi devam ete, Ukrainanıñ yalı ve Qırım yanındaki bölgeleriniñ zapt etüvine azırlıq yapıla, qırımtatar halqınıñ tarihiy vatanında diskriminatsiyası devam ete", - dep vaziyetni tefsir etti ekspert.

Onıñ aytqanına köre, aktsiya Qırımdaki Rusiye tecavuzına qarşı semereli silâsız tirenüvni numayış etmek içün azırlana. Amma aynı zamanda Babin qayd etti ki, şimdiki Ukraina akimiyetiniñ areketlerinde ilhaq etilgen yarımada meselesine dair aydın siyaseti körünmey.

"Kene de Qırım ile ticaret aqqında, baarde Şimaliy Qırım kanalına suv yibermesi aqqında, bir-eki yıldan tecavuzcı devletke qarşı Qırım davalarınıñ qapatılması aqqında laflar etile. Akimiyetniñ bugünki esas Qırım beyanatı - tecavuzcığa silâsız, siyasiy ve diplomatik tirenüvdir. Amma böyle kün tertibinde bile, ne yazda vade etilgen kollaboratsionistler aqqında qanun bar, ne de Roma statutınıñ tasdıqlanuvı. Ukrainanıñ yañı akimiyeti "Qırım" serbest iqtisadiy zonanı lâğu etmedi, Kreml mabüsleri aqqında qanunnı tasdıqlamadı. Onıñ içün qırımtatar halqınıñ, köçken ve qaçqan bütün qırımlılarnıñ, Ukraina akimiyetine ve dünya topluluğına, Rusiye tecavuzına qarşı kerçek silâsız tirenüv nasıl olğanını köstermek niyetini añlamaq mümkün", - dedi ekspert.

Boris Babinniñ fikrince, Qırım yürüşi, Ukraina cemiyeti yarımada küreşmege ne qadar azır olğanını "lakmus kâğıtı" olacaq.

"Strategik ceetten işğalge qarşı silâsız kütleviy aktsiyalarnıñ keçirilmesi yaramay degildir. Bundan da ğayrı, belli şarait ve vaziyette böyle aktsiyalarnıñ sadece media ve siyasiy faydası degil, amma ameliy de faydası olmaq mümkün. Amma, yazıq ki, ilân etilgen fortmatnıñ neticeleri öyle olacağı pek şübeli olğanı körüne: siyasetçilerden ğayrı, buña tecribeli menecerler de qoşulamalı. Amma, yazıq ki, Ukraina akimiyeti bu aktsiyağa qol tutmağanı da körüne.

Siyasiy ve media neticeleri, aktsiyada ne qadar adam iştirak etecegine bağlı. Yüzlerce faaller olsa, bu duşman tecavuzı şaraitinde özüni qorumaq instinktini coyğan Ukraina cemiyetine bir üküm olacaqtır. Biñlerce adam - er şey o qadar yaramay olmağanını kösterir. Onlarca biñ ise - Qırım yaqın yıllarda azat etileceginiñ alâmeti olacaq", - qayd etti Babin.

#LiberateCrimea Qırımnıñ azat etilüvi oğrunda küreşken halqara areketiniñ koordinatorlarından birisi Oliver Loode, tarihta işğalcilerge qarşı böyle küreş nümüneleri bar olğanını Qırım.Aqiqatqa aytıp berdi.

"Qırım işğaline em Ukrainada, em de halqara seviyede daa çoq diqqat çekmek maqsadına bütünley qol tutam. Kütleviy aktsiyalar - başqa usullarnen beraber qullanılğan bir yoldır. Misal içün, Baltıq memeleketleri sekseninci yıllarnıñ soñunda sovet işğaline qarşı Tallinnden Vilnüske qadar "Baltıq yolu" aktsiyasını keçirgen edi, bu, hususan halqara topluluq içün, küçlü bir köstergiç oldı. Buña oşağan bir şey Qırım ve Ukraina içün de kerek", - dedi uquq qoruyıcı.

O qayd etti ki, aktsiyanıñ eñ şübeli qısmı - memuriy sıñırnıñ keçüvidir.

"Şahsen men, bütün basamaqlarını, mıtlaqa da soñunı nezaret etip olamağanım tedbirni teşkil etmez edi. Daa bir müim şey bar: deyik, işğalciler aynecilikni kösterip, bütün iştirakçilerni Qırımğa yiberir. Bu ne demek olacaq? Qırım kercketen serbest bölge olğanını kösterecekmi? Hoş keldiñiz Qırımğa demekmi? Ya bu bugün Qırım - insan aqları ve azatlıqları olmağan bir topraq olğanına zıt kelmezmi? Bunıñ içün men, yürüş Qırımğa qadar, amma eñ müim qısmı Ukraina nezaretindeki topraqlarda keçirilgenini ister edim", - qayd etti Oliver Loode.

2019 senesi dekabrniñ 6-nda Qırımtatar Milliy Meclisiniñ reisi Refat Çubarov «Dünya – zorbalıq ve işğalge qarşı. Menlik yürüşi» halqara zorbalıqsız barışıq aktsiyası azırlana ve keçirilecek, dep ilân etti. Herson vilâyetiniñ devlet memuriyetiniñ başı Yuriy Gusev, mayıs ayında ilhaq etilge Qırım yarımadasına "Dünya – zorbalıq ve işğalge qarşı. Menlik yürüşi" silâsız yürüşni keçirmek teşebbüsine qol tuttı ve "Menim içün Qırım Ukraina edi, bar ve olacaq", dep qoştı.

Ukraina Devlet sıñır hızmetiniñ bildirgenine köre, keçirilüvi mayısnıñ 2-ne ilân etilgen Qırım yürüşiniñ iştirakçilerine mania olmaq içün sebep yoq.

2014 senesi fevral ayında Qırımda işaretsiz urbada silâlı insanlar peyda oldı. Olar Qırım Yuqarı Şurası, Aqmescit ava limanı, Keriç parom keçiti, diger strategik obyektlerni zapt etip, Ukraina ordusınıñ areketlerini blok etken edi. Rusiye akimiyeti bu insanlarnıñ Rusiye ordusınıñ arbiyleri olğanını başta inkâr etken edi. Daa soñra Rusiye prezidenti Vladimir Putin bular Rusiye arbiyleri olğanını tanıdı.

2014 senesi martnıñ 16-nda Qırım ve Aqyarda yarımada statusınen bağlı dünyada tanılmağan «referendum» olıp keçti, onıñ neticesinde Rusiye Qırımnı öz terkibine aldı. Ukraina, Avropa Birligi, ABD «referendumdaki» rey neticelerini tanımadı. Rusiye prezidenti Vladimir Putin martnıñ 18-nde Qırımnıñ Rusiyege «qoşulğanını» ilân etti.

Halqara teşkilâtlar, Qırımnıñ işğali ve ilhaqını qanunsız tanıp, Rusiyeniñ areketlerini takbih ettiler. Ğarp devletleri bir sıra iqtisadiy sanktsiyalarnı qullandı. Rusiye, yarımadanı işğal etkenini inkâr etip, buña «tarihiy adaletniñ tiklenmesi», dey. Ukrainanıñ Yuqarı Radası 2014 senesi fevralniñ 20-ni, Rusiye tarafından Qırım ve Aqyarnıñ muvaqqat işğali başlağan künü olaraq resmen ilân etti.