2024 senesi dekabrniñ 31-nde BMT insan aqları Yuqarı komissarınıñ idaresi Ukrayina ve Rusiye tarafından işğal etilgen regionlarda insan aqları vaziyeti aqqında maruzanı derc etti, dep yaza Amerika Sesi.
BMT insan aqları monitoring missiyası qayd ete ki, Rusiye Ukrayinağa istilâsını başlağanından aman-aman üç yıl keçken soñ, memlekette ve Rusiye tarafından işğal etilgen topraqlarda insan aqları vaziyeti pek fenalaşa: cenk areketleri quvetleşe, vatandaşlar arasında qurbanlarnıñ sayısı arta, işkence, makemeden tış idamlar ve diger qaba bozuvlar tarqala.
"İnsan aqları vaziyeti ağır qala, vatandaşlar arasında qurbanlarnıñ sayısı arta, cenk esirleriniñ öldürüvi ve işkencesi devam ete, Rusiyeniñ Ukrayinanıñ işğal etilgen topraqları üzerinde kontrolini pekitmek ıntıluvları devam ete", — dep aytıla Ukrayinada insan aqları boyunca BMT nezaret missiyasınıñ (HRMMU) yañı maruzasında.
Salı künü Birleşken Milletler Teşkilâtınıñ İnsan aqları Yuqarı komissarınıñ ofisi tarafından derc etilgen maruza, 2024 senesi sentâbrniñ 1-nden noyabrniñ 30-na qadar insan aqları saasında olğan müim vaqialarnı qaplap ala. Maruzanıñ temeli, insan aqları bozuluvı yüz bergen yerlerge ve tevqif merkezlerine yapılğan onlarca ziyaretlerde toplanğan malümatqa ve insan aqları bozuluvınıñ 800-den ziyade qurbanı ve şaatınen yapılğan intervyülerge esaslana.
"Bu esabatnıñ er bir raqamı ve adisesi arqasında, cenkniñ bütün Ukrayinada zarar ketirgenini köstergen insan zararları ve azapları aqqında ikâye bar", — dep bildirdi HRMMU yolbaşçısı Daniel Bell, Kıyivde esabatnen beraber derc etilgen beyanatta.
O qayd etti ki, HRMMU taqımları üç ay içinde 574 vatandaş elâk olğanını ve 3000-den ziyade yaralanğanını qayd etti, sentâbr ayı ise, 2022 senesi iyül ayından berli eñ yüksek qurbanlar sayısına malik oldı.
Maruzada qayd etilgenine köre, vatandaşlar arasında ölümlerniñ artması ilk evelâ Rusiye silâlı quvetleriniñ, hususan Herson, Donetsk ve Rusiye nezaretindeki Harkiv vilâyetiniñ diger topraqlarında arbiy areketlerniñ quvetleştirilmesinen bağlıdır.
"Ava bombası ve qısqa mesafeli uçaqlarnıñ qullanıluvı, vatandaşlarnıñ elâk oluvına ve cemiyetlerge zarar ketirmesine sebep oldı", — dep aytıla maruzada, noyabrniñ ortasında Rusiye silâlı quvetleri Ukrayinanıñ kritik energetik infrastrukturalarına büyük koordinatsion ava ücümlerini başlattı.
"Bu ücümler bir qaç regionda suv, qızdıruv ve naqliyat kibi elektrik teminlevi ve oña bağlı hızmetlerniñ işini bozdı", — dep qayd etile maruzada.
Maruza derc etilgende ne Rusiye, ne de Ukrayina akimiyeti tarafından resmiy bir cevap berilmedi.
BMT insan aqları Yuqarı komissarınıñ matbuat kâtibi "Amerikanıñ sesi"ne bildirgenine köre, maruza derc etilmezden evel Rusiye Federatsiyasına yollanıldı. Biz olardan iç bir izaat almadıq.
Maruzada qayd etile ki, Rusiye Federatsiyası tarafından ukrayinalı esirlerge yapılğan işkence ve sert yanaşuv "keñ tarqalğan ve muntazam edi". Hususan, yaqında azat etilgen 42 ukrayinalı arbiy esir, "qandırıcı ve tafsilâtlı şaatlıqlar" berdi, olarnen yapılğan işkence, şu cümleden köteklev, elektrik aqımınıñ qullanuvı ve uzun müddet devamında yap-yüksek kameralarda tutuv.
Em qadınlarğa, em de erkeklerge qarşı qullanılğan cınsiy zorbalıq, tecavuz, elektrik aqımınıñ qullanılması, genital bölügine urulması, mecburiy çıplaqlanuv ve tecavuz ya da kastratsiya tehditleri de bar.
Avgust ayınıñ soñundan berli BMT missiyası "Ukrayina cenk esirleriniñ öldürüvi aqqında malümatlarnıñ" bayağı artqanını qayd etti, şu cümleden 62 insan 19 adise-vaqia neticesinde öldürildi. BMT insan aqları idaresi "15 ukrayin arbiy hızmetçisiniñ öldürilgenini" tasdıqladı.
Rusiye cenk esirleri Ukrayina akimiyeti tarafından işkencege oğratılsa da, maruzanıñ müellifleri qayd eteler ki, bu, esirlikniñ ilk basamağında esasen tranzit merkezlerinde azca oldı.
Maruzada Rusiye tarafından işğal etilgen Ukrayina topraqlarında ve 2014 senesi qanunsız surette ilhaq etilgen Qırımda vatandaşlarğa nisbeten munasebetler de baqıla.
Rusiye kimligini mecburen qabul ettirüv
Maruzanıñ müellifleri Rusiyeni, halqara gumanitar uquq boyunca mecburiyetlerini bozğan ve temel aq ve serbestlik, mülkiyet aqqı ve medeniy aqlarnı daa sıñırlağan Rusiye qanunlarını zorlap, işğal etilgen topraqlarda kontrolini pekitkeninde qabaatlaylar.
Olar Rusiye akimiyetiniñ sentâbr ayında "işğal etilgen topraqlarda yaşağan ukrayin balaları ve gençlerini Rusiye Federatsiyasına sadıqlıq köstermege mecbur etmek içün" qabul etken yañı strategiyasını misal olaraq ketire. Strategiya balalarğa yaz tatilinde arbiy becerilerni ögretmege ve tasilinde teşviqatnı qullanmağa imkân bere.
"2024 senesi yazda Rusiye işğalci akimiyeti işğal etilgen Ukrayina topraqlarından balalarnı Qırım ve Rusiye Federatsiyasındaki lagerlerge yolladı, anda em qızlar, em de oğlanlar arbiy azırlıq kördi ve Rusiye vatanperverligi ve kimligini pekitüv tedbirlerinde iştirak etti", — dep aytıla maruzada, halqara gumanitar uquq ve insan aqlarınıñ bozuluvı qayd etile.
Maruzada, Rusiyeniñ arbiy areketleri tenqitini bastırmaq maqsadınen, Rusiyeniñ din ve fikir serbestligini sıñırlavı da takbih etile.
Bundan ğayrı, maruzanıñ müellifleri, Ukrayina ükümeti tarafından onıñ nezaretindeki topraqlarda qabul etilgen, "Rusiye strukturalarınen bağlı ukrayin diniy teşkilâtlarınıñ faaliyetini yasaq etken" qaidelerni tenqit eteler.
Müelliflerniñ aytqanına köre, bu maddeler din serbestligini sıñırlay ve "halqara insan aqları qanunlarına tam uyğunlaştırılmalı".
MALÜMAT: Ukrayinağa qarşı Rusiye silâlı ücümi fevralniñ 24-nden sabadan berli devam ete. Rusiye ordusı arbiy ve vatandaş infrastrukturasınıñ esas obyektlerine avadan darbe endire, uçaq alanları, arbiy bölük, cermay bazaları, yaqıt stantsiyaları, kilse, mektep ve hastahanelerni viran ete.
Aprelniñ başında Moskva Ukrayina şimalinde faal olğanını toqtattı, dep bildirdi. Tezden Ukrayina akimiyeti Kıyiv, Çerniğiv ve Sumı vilâyetinde Rusiye arbiyleri qalmadı, dep ayttı.
Rusiye ordusı çekilgen soñ azat etilgen köy ve şeerlerde kütleviy öldürüv adiseleri aqqında belli oldı. Bazı ğarbiy liderler Rusiyeni cenk cinayetlerinde qabaatladı. Rusiye akimiyeti arbiyleriniñ öldürüvlerge alâqası bar olğanını inkâr etip, olarnı «uyduruv» dep adlandıra.
Rusiye Ukrayinağa qarşı basqıncılıq cenk alıp barğanını inkâr ete ve bunı maqsadı "askeriysizleştirüv ve denatsifikatsiya" olğan "mahsus operatsiya" dep adlandıra.
** ** ** ** **
Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnı küzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün: https://d3454ggyqnys2v.cloudfront.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.
