BLOGLAR

QIRIM — akademik Petr Pallasnıñ Aqmescitteki evinde yarım yıldan berli "Tavrida arheologik. 2014-2024" sergisi keçirile. Tahmin etmek qıyın degil ki, o, Qırımnıñ Rusiye tarafından ilhaqınıñ on yıllığına bağışlana. Onıñ teşkilâtçıları "Neapol Skit" müzey-qoruğından, ekspozitsiya yarımadanıñ naqliyat, energetika, sanayı infrastrukturasınıñ qurucılıq zonalarında merkeziy Qırımnıñ arheologik tedqiq neticelerine bağışlanğanını bildirdiler.

Ev Qırım federal universitetiniñ nebatat bağçası territoriyasında yerleşe.

Tarihiy evni 2018 senesi damı tamir etilgen, divarları ve temeli pekitilgen soñ, "Neapol Skiе" müzey-qoruğına ekspozitsiya maqsadınen berildi, o, kerçekten de, onı öz "aşağı" filialı yaptı. Bu vaziyette Qırımnıñ Rusiye medeniyet nazirligine boysunğan müessise, esasen, arheologlar keçken seneleri "Tavrida" avtomobil yolunıñ marşrutı boyunca, daa doğrusı Keriçten Aqyarğa qadar yol töşemesi, köpürler ve naqliyat yolları qurulğan vaqıtta qazğanlarını kösterdi.

Anda, kelecek "Tavrida" altında ve onıñ yanında, tek Qırım arheologik ekspeditsiyaları degil de, Moskva, Novosibirsk, Sankt-Peterburg, Voronej ve Belgorodtan kelgen rusiyeli zenaatdaşları da çalışqanı bellidir. Umumen, "Neapol Skit" statistikasına inansaq, o on yıl devamında 29 ilmiy-tedqiqat ekspeditsiyası teşkil etildi. Olarda 610 insan iştirak etti, müzey-qoruqnıñ ekspozitsiyasınen 83 biñ ziyaretçi tanış oldı.

Arheologik qazmalarda tapılğan eşyalar Pallasnıñ evniñ esas binasına qoyuldı.

Bundan evel yerli matbuatta, 2024 senesi aprel ayında, bütünley tunç devrine ve Qızıl Qoba arheologik medeniyetine bağışlanğan ekinci ekspozitsiya zalı açılacaq, dep bildirilgen edi. Amma bu sene sentâbr ayınıñ soñuna qadar öyle olmadı. Ziyaretçiler 150 rublege (raatlıq künleri bilet fiyatı eki qat paalı) eski bağçanıñ eki köşesiniñ birinde yerleşkeninen razı olalar.

Olar anda ne köre bileler? Belki de, eñ meraqlısı — 2017 senesi açılğan Aqyar ve Eski Qırım arasındaki Acılar boğazındaki kürgendeki Polovets askeriniñ mezarlığından tapılğanlar.

Şerefli polovets 4 metr terenlikte demir qolçuq, barmikalı halqa ile, uzun egilgen qılıçlar, demir qolu bronza qazan ve kümüş grivna ile defn etildi.

2017 senesi daa bir qadimiy mezarlıq tapıldı, bu sefer kimmer askeriniñ. O, doğrudan-doğru Kirov rayonınıñ Lgovskoye köyü yanındaki "Tavrida" yalısına tüşti. I biñyıllıqnıñ başı ile tarihlengen mezarda, 20-35 yaşlarında bir adamnıñ iskeletinden ğayrı, arheologlar, tahta pıçaqlarnıñ qalımtıları ile demir hançıq, bronz at aletleri ve eki ezilgen qara tüslü qabıq taptılar.

Bu kibi eşyalar, hususan, çamur amforlar ve küpeler müzeyniñ bugünki ekspozitsiyasınıñ temelini teşkil ettiler.

Bazıları Bağçasaray rayonındaki Burlyuk meskeninde yapılğan qazmalarda tapıldı, bu ilhaqtan çoq evel, 2010 senesi, yapıştırılğan işaretlerde qayd etile.

Lâkin müzey hadimleri, ne sebepten olsa da, tapılğanlarnı yubiley devirine, yani 2014-2024 yıllarına, bastırdılar.

Hatırlatmaq kerek ki, ilhaqtan evel Rusiye arheologları Qırımda ilmiy işbirlik çerçivesinde qazma işlerinen oğraşa ediler. ABD, Almaniya, Poloniya ve diger memleketlerniñ mütehassısları da. Bütün tapıntılar kataloglaştırıldı ve Qırım müzeyleriniñ fondları ve kollektsiyaları toldurıldı.

2014 senesinden soñ Qırım yarımadasında büyük arheologik qazmalarnı tek rusiyeliler keçire. Em de bu qazma işleri çoqusı allarda büyük infrastruktura obyektleriniñ qurucılıq yerlerini teşkerüvnen bağlı. Ukrayina prezidentiniñ Qırım Muhtar Cumhuriyetindeki daimiy temsilcisi Tamıla Taşevanıñ malümatına köre, rusiyeli arheologlar Qırımda qanunsız qazma işleri vaqtında 80 biñ artefaktnı elde ete bileler.

2021 senesi Qırım Muhtar Cumhuriyeti ve Aqyar prokuraturası qanunsız arheologik qazma işleri ve Qırımda qıymetli medeniy abidelerniñ bozulması boyunca cinaiy işlerni açtı.

Leonid Hıjnak, qırımlı bloger (müellifniñ adı ve soyadı telükesizlik maqsadınen deñiştirildi)

Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnı küzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün: https://krymrcriywdcchs.azureedge.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.

KEFE – Qırımdan çoqtan ketken olsañız, bu sizge hucur kele bile: insanlar mında şübhelene ve açuvlana. Soñki eki yılda daa beter oldı. Televizor çoq baqalar, andan ise ükümet kanallarından aytalar: «Muqayt oluñız, etrafta boyalanğan banderciler bar! Qırımğa zarar ketirmege isteyler».

Bunı çoq aytsañ, faydası olacaqtır. Endi tükânda qartana bile şübhelenip baqa, çünki üstüñizde sarı sviter ve mavı cins bar. Men bu vaziyette baş üstü olsam, telükeli olurım, dep aytam. Ya da yaya keçitini kösterem: anda da tek sarı-mavı renkler bar – şübheli! Mında GİBDD çalışa da, FSBge mıtlaqa çaqmaq kerek!

Hatırlasañız, eki yıl evelsi bir adiseni tarif etken edim, yalı boyunda tırnaqlarını sarı ve mavı tüslerge boyalağan qız poliske alıp ketirilgen edi? Ve polis hadimleri eñ yaqın tükânçıqqa barıp, boya çıqarmaq içün suv aldı ve polis bölüginde tırnaqlarını silgenler. Kene yahşı: mahkemege oğramadı, tek tenbilegenler!

O vaqıt bu siyrek bir şey körüngen edi. Amma şimdi er adımda bu bar. Em de internetke keçe. Şimdi artıq divarlarda kimse «Cenk olmasın!» dep yazmay – qorqalar (amma qavuslar içinde kene qayd eteyik, Peskov ayttı da, artıq cenk kete, şunıñ içün «mahsus arbiy operatsiyağa» cenk dep aytmaq mümkün). Şimdi Qırımda birisi umumdevlet baqışlarına zıt kelgen fikrini aytsa, tek yaqınlarınıñ yanında ya da içtimaiy ağlarda yapa. Bu da pek telükeli eken.

Bu nasıl çalışa? Meselâ, «VKontakte» içtimaiy ağına dostlarıñızda yañılıqlar barmı dep baqmaq içün kiresiñiz. Ve anda bir «Vasâ Kuroçkinniñ» Qırımdaki adise-vaqialarnen bağlı fikrini köresiñiz. Bu fikirni begenmeysiñiz, bu aqılsız bir şey kele.

Yapacaqlarıñız:

• Yazıp başlaysıñız: «Vasâ Kuroçkin, doğru aytmaysıñ! Şimdi sebebini anlatırım». Ve añlatasıñız. O ise, nenen razı olmağanını yaza. Dialog ola – normal vaziyet.
• Bir şey yazmaysıñız – ne kerek, ve onıñ izaatlarını körmemege tırışasıñız.
• «Kuroçkinni» cezalandırmağa qarar beresiñiz. Nasılmı? FSBge çaqasıñız. Telefon ete ya da yazasıñız.

Ve soñra mahsus organlar «Vkontakte» içtimaiy ağında «Kuroçkin» kerçek bir soyadımı dep baqa. «Vkontakte», ebet, tahqiqatnen işbirligi yapa ve «Kuroçkin» yazğan IP adresni bere. Soñra yerli internet şirketinden bu IP-adres kimge ait dep soray ve «Kuroçkinniñ» kerçek soyadını ögrene.

Soñra «Kuroçkinni» operativ hadim ziyaret etip, bir-eki sual bere: Qırım kimiñ; bandercilerge ne vaqıttan berli çalışasıñ; bu izaatlar içün ne qadar para aldıq? Ve ilâhre.

Soñra, organlarğa bağlı olaraq, mahkemede «Kuroçkinge» qarşı dava «sayğısızlıq ve çağıruvlarğa» keçe: o vaqıt 30 biñ rublelik para cezası – «Kuroçkin» qolay qurtuldı sayıla. Ya da dost olmağan memleket içün casuslıq şekillene: mında koloniya ola bile, em daa büyük ceza.

Nasıl başlandı? İçtimaiy ağlardaki izaatlardan.

Em de telükeli izaat er şey ola bile. Meselâ, birisi Avdiyıvka civarında «mahsus arbiy operatsiya» iştirakçileriniñ ğalebeleri aqqında yaza, «Kuroçkin» ise cevap yaza: «Ya, ebet! Daa neler...». Bu bile yeterli. Çünki bu artıq «Rusiye ordusına qarşı ürmetsizlik», onıñ ğalebelerine, yani ululığı ve qudretini inkâr etüv ve ilâhre. Cinaiy madde. Em de «Kuroçkinniñ» evine tintüv keçirmege kelirler, baqarsıñ, patlayıcı paket de çıqar. Nasıl tapılmasıñ? Mıtlaqa çıqar, şaatlar da baş sallap imzalarlar.

Bir patlayıcı da kerekmey, poçtada kimge ne yazğanını qıdırmaq kerek. Belki, şimdi Odesada yaşağa sınıfdaşına yazğan? Bu daa bir-eki yıl koloniyada qalmasına sebep olur. Siz titul rus milletine ait olmasañız, bu daa bir-eki yıl qoşar.

Siz qabartqanımnı tüşünesiñizmi? İç de! Mında çoqtan sovetlerde olğanı kibi vaziyet, artqaç bir şey aytmamaq içün yahşı tüşünmek kerek. Mında, Qırımda, 37-nci senesi kibi. Ve çaqqanlar daa çoqtır.

«SMERŞ» – «casuslar ölsin» – kanalını alayıq. Qoşulğanlar çoq! İçtimaiy ağlarda duşman tapmağan bir künleri yoq. Ve birden FSBge çaqalar, bunı quvana-quvana aytalar.

«Krımskiy SMERŞ» bir-eki yıl evelsi cemaatçı ve bloger Aleksandr Talipov tarafından quruldı. O, yañı leyhasını böyle ilân etken edi: «Rus duşmanları, ukrayın milletçileri ve hainler cedveli». Daa 19 regionda kanallarını açtı, amma anda pek populâr olamadı. Qırım lider oldı: «SMERŞ Moskvada» biñ kişi olsa», «Krımskiy SMERŞ» – 40 biñlik!

Talipovnıñ çaquvından soñ – özü kefeli – bir yıl içinde «Rusiye ordusını itibardan tüşürüv» sebebinden 200 protokol tizildi. Bir kün bile FSBge çaquvnen keçmedi!

Talipovnıñ yapqanları:

Qarasuvbazar tehnikumınıñ ocası Andrey Belozerovğa qarşı cinaiy dava – 2014 senesinden başlap Donbas Ukrayına ordusı tarafından bombalandırılğanından şübhelengenini yazdı. Mahkeme ocanı 100000 ruble para cezasına üküm etti;

Qırımnı Rusiye dep saymağan Ermeni Bazar sakinine 180000 rublelik 4 protokol ve 15 kün apis cezası;

Keriçniñ içtimaiy hadimi Olga Sayenko Rusiye ordusınıñ Ukrayınadaki «ğalebeleri» aqqında yaramay şeyler aytqanından 2 yıl şartlı olaraq azatlıqtan marum etildi.

Tüşüniñiz: 40 biñ casus! «Vkontakte» içtimaiy ağı Talipovnıñ kanalını soñra blok etti. O, «Krımskiy SMERŞ» telegram kanalını açtı, şimdi tahminen 77 biñ abunecisi bar. Andan belli olğanına köre, Talipov vaqtınca İsrailge ketti, amma andan bile «Qırım casuslarınen» küreşmege devam ete. Ve işi qaynay.

Biz ise kederlenip, daa bir qurbannı hatırlayıq – İrına Danılovıçnı. Kefege yaqın Vladislavovka köyünde ana-babasınen yaşağan ve Köktebelde çalışqan qırımlı emşire. İçtimaiy ağlardaki faalligi, Rusiyeniñ Ukrayınağa qarşı zapt etici cenki aqqında fikirleri eki yıl evelsi bir kün gece nevbetinden evine qaytmağanınıñ sebebi oldı. Yolda onı FSB hadimleri toqtatıp tuttı, soñra mahkeme oldı, ve fikirleri içün yedi (!) yıl koloniyada qalmasına üküm etildi. Tutqanda közlük qutusına patlayıcı gizliden qoyuldı. Şimdi alı ağır, emşire olaraq açlıqnıñ neticelerini bilmek kerek. Amma İrına teslim olmay – koloniyada da küreşmege devam ete.

Ve er kes buña oğray bile, hususan bayram arfesinde ya da kvartal soñunda, FSB yapqan işleri aqqında esabat bere – yaqalavlar fayızı seviyede tutmaq kerek. «Krımskiy SMERŞ» olarğa yardım ete. Bir lâtifede aytılğanı kibi, daa azatlıqta olsañız – siziñ ğalebeñiz degil, olarnıñ eksik işidir.

Casuslar, casuslar er yerde...

Armen Haçaturov, kefeli bloger (müellifniñ adı ve soyadı telükesizlik maqsadınen deñiştirildi)

«Bloglar» rubrikasında ifadelengen fikir-tüşünceler müelliflerniñ noqta-i nazarını aks ettirip, muarririyetniñ baqışlarınen bir olmaması mumkün

MALÜMAT: Ukrayinağa qarşı Rusiye silâlı ücümi 2022 senesi fevralniñ 24-nden sabadan berli devam ete. Rusiye ordusı arbiy ve vatandaş infrastrukturasınıñ esas obyektlerine avadan darbe endire, uçaq alanları, arbiy bölük, cermay bazaları, yaqıt stantsiyaları, kilse, mektep ve hastahanelerni viran ete.

Rusiye ordusı çekilgen soñ azat etilgen köy ve şeerlerde kütleviy öldürüv adiseleri aqqında belli oldı. Bazı ğarbiy liderler Rusiyeni cenk cinayetlerinde qabaatladı. Rusiye akimiyeti arbiyleriniñ öldürüvlerge alâqası bar olğanını inkâr etip, olarnı «uyduruv» dep adlandıra.

Rusiye Ukrayinağa qarşı basqıncılıq cenk alıp barğanını inkâr ete ve bunı maqsadı «askeriysizleştirüv ve denatsifikatsiya» olğan «mahsus operatsiya» dep adlandıra.

Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnı küzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün: https://d2a3ebzji45ji0.cloudfront.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.