Moskova nezaretindeki Qırım akimiyeti, Bağçasaraydaki Hanlar Sarayınıñ sekiz obyektiniñ "rekonstruktsiyasını" yapacaq tış icracısını tapmadı. Rusiye devlet satın aluv saytınıñ malümatına köre, 315,7 million rublelik "rekonstruktsiya"nı yapmağa aveskâr tapılmadı.
Rusiye kontrolindeki Qırım yolbaşçısı Sergey Aksenov, Bağçasaraydaki Hanlar sarayınıñ «restavratsiyasını» 2021 senesi bitirecekler, dep bildirdi. Ukraina ükümeti, bu işler qanunsız yapılğanını qayd ete.
Bağçasaray tarih ve medeniyet qoruğınıñ baş mimarı Rustem Ümerov, "Krım 24" telekanalına tefsir bergende, Hanlar Sarayınıñ çoqtan berli tamirlevge ihtiyacı bar edi, dep ayttı:
"Hanlar Sarayı 300 yıldan berli temelli tamir etilmedi. Men bellesem, o daa asırlar devamında turar. Amma abideni kerekli sıfatta saqlamaq içün, tamirlev ve qurulış işleri yapılmalı".
Bu fikirnen tarihçı ve arheolog, V.İ. Vernadskiy adına Qırım federal universitetiniñ tarih fakultetiniñ dekanı Aleksandr Gertsen de razı.
Estetika baqımından ciddiy ğayıplar olmadıAleksandr Gertsen
"Büyük Han Camisiniñ damı havflı alda edi, onıñ içün, obyektniñ telükeli vaziyetini közde tutıp, acele tedbirler yapıldı. Original soyuna oşağan, lâkin İspaniyada satın alınğan kiramet, mütehassıslar arasında davalarğa sebep oldı. Amma esası, tabiat amillerge qarşı qorunma quruldı. Eñ azından bu mesele çezildi. Estetika baqımından ciddiy ğayıplar olmadı. Eñ müim maqsat - abideniñ daa da dağılmasını toqtatmaqtır".
2019 senesi avgust ayında qoruqnıñ baş müdiri Vadim Martınük, "rekonstruktsiya" içün mahsus mütehassıslar kerek, dep aytqan edi:
"Eñ yüksek seviyeli mütehassıslarnı, restovratsiya mütehassıslarını celp etmek kerek. Belki de qomşu memleket - Türkiyeniñ usulşınaslıq yardımı kerek olur, çünki medeniyetler biri-birisine oşay. Hususan, Büyük Han Camisiniñ minareleriniñ tamirlevinde. Adamlar kelip, "Mühteşem!" desinler dep".
2019 senesi dekabr ayına qadar, Qırımda Hanlar Sarayınıñ "rekonstruktsiya"sınen oğraşmağa istegen öyle de tapılmadı. Qırımtatar faali Edem Dudakov, bunı üç sebebini qayd ete.
Bu, ihtisaslılığı olmağan tamircilerniñ yapqanı, mütehassıslarnı saqındıraEdem Dudakov
- Birinciden, Rusiyede Aq deniz bölgesinde çalışqan mütehassıs çoq degil. Hanlar Sarayınıñ medeniyeti ve mimarlığı Aq deñiz medeniyetine ait. O, türk, azeri ve ilâhre medeniyetlerge yaqın. Bu, sebeplerden birisidir. Ekincisi - bu, ihtisaslılığı olmağan tamircilerniñ yapqanı, mütehassıslarnı saqındıra. Nevbetteki sebep - tender keçirilüvi sistemasınıñ özüdir. Rusiyede böyle tenderlerni merkezde - deyik, Peterburgda, Moskovada ve ilâhre - bulunğan şirketler qazana. Ne içünmi yeñeler? Bellesem, anda qabarcılıqsız olmay.
Ukraina medeniy asabalığınıñ qoruv bölüginiñ restavratsiya komitetiniñ sabıq başı Yakov Dihtâr, şimdiki "rekonstruktsiya" hatalarnen yapılğanını qayd ete.
Bütün kirametni sıdırıp alıp, İspaniya kirametini töşedilerYakov Dihtâr
- Yazıq ki, pek az malümat kele. 2017 senesiniñ soñunda yapılğan suretlerge ve işlerge köre, hatalar bar olğanını ve olar çoq olğanını körmek mümkün. Kerçekten, daa 2010 senesinde "UkrNDİproyektrestavratsiya" institutınıñ Qırım filialı, tetqiq işlerini yapqan edi ve olarnıñ neticesinde restavratsiya leyhasınıñ işlep çıqarılmasına tevsiyeler azırlağan edi. Amma işni başlamaq içün, 2013 senesine qadar para tapılmadı. Amma Qırım mütehassısları yapqan hulâsalarğa köre, damnı deñiştirmek kerek edi. Bu - konstruktsiyanıñ 10-15%-ıdır. Kerçekte ise, bütün konstruktsiyanı parça-parça kesip qoydılar. Kirametke barğanda: 25-30%-ını deñiştirmege kerek edi. Kerçekte ise bütünini sıdırıp alıp, İspaniya kirametini töşediler.
Şimdi yapılğanı - restavratsiya degil. Bu - ömürlik masharalıqtırYakov Dihtâr
Hanlar Sarayınıñ "restavratsiyasını" yapmağa istegen adamlarnıñ olmağanını Dihtâr, bu işke özüni ürmet etken iç bir restavrator buyurmaz, dep añlata.
- Restavratsiyanen oğraşqan adamlar öz itibarını qoruydır. Şimdi yapılğanı - restavratsiya degil. Bu - ömürlik masharalıqtır ve ondan yuvulmaq pek qıyın olacaq. Büyük ihtimal ile, tış icracısı tapılır, amma özüni ürmet etken restavrator böyle "restavratsiyanen" oğraşmaz.
