Bağçasarayğa “qırımtatarlarnıñ qalbi” deyler. “Han Sarayı” müzey-qoruğınıñ sabıq müdiri Elmira Ablâlimova oña, acayip masallarnı ikâye etken “tılsımlı qartiy” dep ayta. İşğalden soñ Qırımda büyük mesele çıqtı: rusiye akimiyeti qırımtatarlarnıñ eñ müim medeniy ve tarihiy degerligini - Hanlar Sarayını yoq ete.
Bağçasaray - nedir o? Han Sarayınıñ tarihiy degerligini qaytarmaq mümkünmi? Bu şeerde qırımtatar milliy ünerlerni ne etip yañıdan tikley ediler? Bunıñ aqqında Qırım.Aqıqat Radiosı Elmira Ablâlimovanen sübetleşti.
- Bağçsaraynı yerli sakinler nasıl köre? Bu şeerni ne içün seve?
Menim içün Bağçasaray - tılsımlı qartiydir. O sizge işanıp, bütün öz sırlarını açsa, Bağçasaray aqqında mucizeli ikâyelerni bilirsiz.Elmira Ablâlimova
- Bağçasarayğa kelip, “Vay, ne qadar küçük ve sade şeer! Onıñ nesini sevesiz?” dep taaciplengen adamlar pek çoq edi. Amma biz Bağçasaraynı nasıl körgenimizni ikâye etken soñ, adamlar añlap başlay edi. Menim içün Bağçasaray - tılsımlı qartiydir. O sizge işanıp, bütün öz sırlarını açsa, Bağçasaray aqqında mucizeli ikâyelerni bilirsiz. Şeerniñ bu ruhu er keske açılmay. Amma bir kere onı sezseñ, başqa iç bir şeer Bağçasaraynıñ yerini almaz.
- Bağçasarayda siziñ sevimli yerleriñiz barmı?
- Han Sarayı, elbette ki. Anda harem azbarında cennet alması teregi öse. Baarde o pek dülber güllene. Tasavur etiñiz, masal kibidir i. Daa fontan çeşmeleri çalışıp başlağanda, men ondan zevq ala edim. Han Sarayınıñ meydanı - ğayet küçlü yer. Anda daima sükünet. O fikir etmege, özüni ögrenmege ve añlamağa yardım ete. Ve çeşmeler çalışıp başlağan vaqtı.. Suvnıñ şırıldısı - sanki anda kene yaşayış canlana. Anda acayip.
Poloniya faalcisi Urşula Doroşevskaya bir vaqıtları Qırımda ictimaiy areketniñ inkişafına, şu sıradan qırımtatar faalcileri, sanat erbaplarına da yardım ete edi. Siz onı bile edinizmi?
Bağçasarayda qırımtatar ananeviy sanatını canlatqan ilk ustahaneler açılğan edi. 2014 yılı bu ustahaneler qapatılğan ediElmira Ablâlimova
- Ebet, men onen şahsen tanışım. O ğayet faal cemaat erbabı, şimdi endi siyasetçi, Poloniyanıñ Litvada elçisi ve o - qırımtatarlarnıñ büyük dostu edi. Biz Bağçasaray rayonında ve bütün Qırımda pek çoq leyhalarnı ömürge keçirdik. Onıñ desteginen biz Qırımda ilk teşebbüsni kerçekleştirdik: eski şeerde üner merkezini açtıq. Binanı satın aldıq, altın nağış sınıflarını açtıq. Yañlışmasam, o dersler - bu qırımtatar ananeviy sanatını canlatqan ilk dersler edi. Bundan ğayrı, quyumcı Ayder ağa Asanov ve onıñ qızı Elmira anda qırımtatar quyumcılıq merkezini açtı. Şimdilik olarnıñ işleri pek populâr. Yazıq ki, 2014 yılı bu ustahaneler qapatılğan edi.
- Ustahenelerde çölmekçiler de çalıştımı? Şimdi belli qırımtatar ustası, çölmekçi Rustem Skibinniñ işleri pek keñ tarqarğan..
Öz yönelişini inkişaf ettirip, şegirt alıp ögretkeni içün, Qırımda bu işni devam etken çoq adam barElmira Ablâlimova
- Ebet, Rustem Skibinniñ özüne has usulı bar, onıñ mahsulatı başqalarından birden ayırıla. Öz yönelişini inkişaf ettirip, şegirt alıp ögretkeni içün, Qırımda bu işni devam etken çoq adam bar. Men daa Eldar Guseynovnıñ işlerini pek begenem. Olar da ananeviy üslüpte yapılğan ve pek güzel ve meraqlılar.
- Biz Bağçasaray aqqında yayın yapacağımıznı içtimaiy ağlarda ilân ettik ve qırımlılarğa efir mevzusı boyunca sual bermege teklif ettik. Mına Facebookta yazılğan sual: “Han Sarayında tamir körünüşinde bu viran etici “yevroremont” öyle de devam etse, ileride, Qırımnı qaytarğan soñ, ğayıp olğan, bozulğanını ğayrıdan tiklemek mümkünmi? Ya da tarih abideleriniñ qorçalavı aqqında endi tüşünmemek mümkün?”. Bunıñ aqqında ne dersiñiz?
Andaki özgünligimizni qısmen coydıq ve onı evel olğan sıfatqa qaytarmaq mümkün degil.Elmira Ablâlimova
- Bu pek yahşı sual. Amma oña cevap olaraq doğrusını aytmaq kerek. Tamirniñ ilk basamağı ve Büyük Han Camisine ait olğan areketler, yazıq ki, doğurtılmaz. Andaki özgünligimizni qısmen coydıq ve onı evel olğan sıfatqa qaytarmaq mümkün degil. Allah bersin, kirametni saqlap olayıq ve kelecekte ispan kirameti yerine töşeyik.
- Tamir dep adlandırılğan Han Saraynıñ deñiştirüvi aselet qırımtatar tarihını yoq etmek icün yapılğan areketke oşay. Buña ne dersiñiz?
Men eminim, mında Qırımda qırımtatarlarnıñ tüsüni yoq etmek içün maqsatlı siyaset ükümsüre.Elmira Ablâlimova
- Bunda kesinliknen eminim! Han Sarayınen olğanı - bir hata ya da qabarcılıq neticesi degil. Biz, öz tarafımızdan, bunıñ aqqında aytqanda, haber cenki başlandı. Olarniñ er şeyni qaytarmağa imkânı bar edi: öz qararlarını ğayrıdan muzakere etmek, başqace yapmaq. Amma böyle olmadı. Men eminim, mında Qırımda qırımtatarlarnıñ tüsüni yoq etmek içün maqsatlı siyaset ükümsüre.
- Bağçasarayda raatlanıcılar meselesi ne alda?
- Mañaaytmağa qıyın, çünki bu meselenen oğraşqan adamlarnen az qonuşam. Maña belli olğanından - insanlar tatil mevsiminden pek memnün degil. Turistler bar, amma aqçaları azca oldı. Bundan ğayrı, fiyatlar şimdi yüksek, tek aşayt mallarına degil de, mesken-kommunal hızmetlerine de. Böylece, qalğan er şey de paalılaşa. Keçmişte olğan seviye endi yoq.
- Evelde Bağçasarayğa nasıl turistler kele edi? Olarnı ne maraqlandıra edi?
Biz qıdırğan, tüşüngen, yañı şeylerni ögrenmege aves etken, yañı açıluvlarğa quvanğan turistni bekledikЭльмира Аблялимова
- Eñ başında, biz Bağçasaynıñ kelecegini tasavur etkende, onı temiz ve yaşamaqqa qolay şeer kibi köre edik. Biz onı Qırımnıñ turistik paytahtı kibi köre edik. Ve özümizge “Nasıl raatlanıcını bekleymiz?” dep sıq-sıq sual bere edik. Añlay edik ki, bay turist şimdilik Bağçasarayğa kelmez. Amma biz sadece yatmağa isgen turistni degil, qıdırğan, tüşüngen, yañı şeylerni ögrenmege, tapmağa aves etken, yañı açıluvlarğa quvanğan turistni bekledik.
- Qırım tarihçısı Gülnara Bekirova bir sefer aytqan edi: Bağçasaray - qırımtatarlarnıñ qalbi ve o şimdi ağıra. Siz onıñ fikrinen razısızmı?
- Bütünley razım. Bağçasaray - tek memuriy merkez degil. O - bizim timsalimiz. Devletçiligimizniñ, küçümizniñ, milletimizniñ timsali. Bağçasaraynıñ qalbi - bu Han Sarayı. Şimdi anda olıp keçkeni qorqunçlı
(Metinni Artem Laptiyev azırladı)
