Link açıqlığı

Saatnıñ esas haberi

"Er ay NKVDde özümizni qayd ete edik". Levaye Arslanova - 1944 senesi mayıs 18 sürgünligi aqqında


1944 senesi mayısnıñ 18-20-nde NKVD-NKGB mahsus tedbirleri vaqtında Qırımdan Orta Asiya, Sibir ve Urağa bütün qırımtatarlar sürgün etildi (resmiy malümatqa köre – 194 111 insan). 2004-2011 seneleri Qurultaynıñ Mahsus komissiyası «Unutma» umumhalq aktsiyasını keçirip, sürgünlik şaatlarınıñ 950-ge yaqın hatırlavını topladı. Qırım.Aqiqat arhivlerdeki hatıralarnı derc ete.

Men, Levaye Arslanova (doğma Asanova), qırımtatarım, 1933 yılda Qırım ASSRnıñ Kuybışev rayonınıñ Yuqarı Kermençik köyünde doğdım. Men, sabıq SSSR stalin kommunist rejimini yapqan qırımtatar halqınıñ sürgünliginiñ şaatı olam.

1944 senesi mayıs 18-inde NKVD ordularınıñ mahsus operatsiyası vaqtında meni, anam Zemine Asanovanı (doğğan yılı 1914), qız qardaşım Sefaye Asanovanı (doğğan yılı 1936), dayım Ennan Osmanovnı (doğğan yılı 1916), onıñ qadını Müsemma Ennanovanı (doğğan yılı 1918) ve olarnıñ oğlu Linaver Ennanovnı (doğğan yılı 1937) Qırımdan zorbalıqnen çıqardılar. Yük maşnalarına bir qaçar qorantanı oturttılar ve Bağçasaray şeeriniñ demiryol vokzalına alıp kettiler. Bizni mal vagonlarına qoyıp, tuvarlarnı kibi Ural tarafına alıp kettiler. Ve bunıñ iç bir añlatması olmadı. Azırlanmaq içün 15 daqqa berildi.

Men o zaman tatar mektebiniñ dörtünci sınfında oqudım. Bizim atımız, sığırımız, eki qatlı evimiz, balaban azbarımız, köy çetinde bostanımız bar edi. Anamnıñ tikiş maşnası, patefonı, babamnıñ kemanesi bar edi. Siyasiy türküler içün babam Asan Memetovnı emek ordusına aldılar. Biz başqalardan yahşıca yaşağanımız içün, bizge geceleri yardım ve aş-suv sorap partizanlar kele edi, biz olarğa yardım ete edik. Evimizde ocam bar edi, o partizanlarğa gizli malümatnı aytıp bere edi.

Soldatlarnıñ üçü bizde oturıp, bir şeyler ayta edi, bir şeyden saqındıra ediler. Amma biz olarnı añlamadıq, çünki rus tilini bilmey edik

1944 senesi mayıs 15-inde eki başqa askernen beraber dayım ordudan yaralı keldi. Olar üçü bizde oturıp, bir şeyler ayta edi, bir şeyden saqındıra ediler. Amma biz olarnı añlamadıq, çünki rus tilini bilmey edik. Saba erte ise qapımız qaqıldı ve eki soldat, 3 künge aş almağa ve 15 daqqada azırlanmağa buyurdı. Yanımızğa iç bir vesiqa alıp yetiştirmedik.

Yolda 85 yaşındaki bitam vefat etti, onı bir turaqta bir çalı tübünde kömdiler, bir yılda qartbabam can berdi (ekisi de babamnıñ ana-babası).

Bir qaç künden soñ bizni Kostromağa ketirdiler. Soñra Kostroma özenindeki barjağa oturttılar. Er kes barjadan tüşken soñ, bizni üçke böldiler. Birevlerni Mariysk ASSRge, bizni - Kologriv rayonınıñ Ujuga qasabasına, üçunci taqımnı - Pongo qasabasına yolladılar.

Bizden qorqa edi ve evlerine yibermey edi, amma biz emeksever halq olğanımıznı añlağanda, qartop qazmağa ve azbarda yardım etmege çağıra ediler

Bizni mektepniñ ekinci qatına yerleştirdiler. Biz ayrı oturmağa rica ettik ve bizni - dört qorantanı - atbaqarnen beraber at aranına yerleştirdiler. Başqa köylerde adamlar bizden qorqa edi ve evlerine yibermey edi, amma biz emeksever halq olğanımıznı añlağanda, qartop qazmağa ve azbarda yardım etmege çağıra ediler. Devletten iç bir yardım almadıq, tek dağda ahudut, çernika cıyıp, olarnı mahsulat ve qartopqa deñiştire edik. Anam dağ yıqa edi, men gecelemek içün çalaş qurmaq içün pıtaq ve terek qabuqlarını cıya edim. Yazda sıcaq edi, anam çalışqan dağda yaşay edik.

Soñra dayım Özbekistandan çağırışnı yolladı. Anam, men ve qardaşım Özbekistanğa, Andican vilâyetiniñ Şahrihan şeerine kettik. Meni 20-nci bala evine yerleştirdiler, anam ise boya tsehine işke kirdi. Anda pek sıcaq edi. Dayım, ayağı yaralı olğanı içün, sıcaqtan yaramay edi. Soñra o Samarqand şeerine köçmek içün razılıq aldı. 1946-ncı yılda biz de Samanqardğa köçtik. Er ay NKVDge özümizni qayd etmek içün bara edik.

Men mektepke kirdim, sekiz sınıf bitirdim ve aqayğa çıqtım. Babam bizfe 1948-inci yılda keldi, o da çıqmamasını tasdıqlap özüni qayd ete edi, akis alda apis etmek mümkün ediler. Anam ve babam Kaganoviç adına kolhozda çalıştı, men ise mektep tatili vaqtında "Serp i Molot" konserva zavodında çalıştım.

1967-nci yılda bitam vefat etti, babam 1984-ünci yılda can berdi, anam 1985-inci yılda.

1996-ncı yılda men Qırımğa - Vatanıma qayttım. Onıñ içün çoq küreştim: miting ve toplaşuvlarğa bardım, Moskovağa mektüp yolladım.

Şimdi pensiyadan, dinni ögrenem, arapça oqumağa ögrendim, Qırım musulmanları Qurultaynıñ delegatı olam. Kebir Camide balalarnı ve büyüklerni arapça oqumağa ögretem.

2000-inci yılda meni Kebir Camiden Mekkege yolladılar. Mekkeni ziyaret etip olğanıma pek quvanam.

(2009 senesi sentâbrniñ 20-sinde yazıp alınğan hatırlavlar)

Elvedin Çubarov, Qırım tarihçısı, Qurultaynıñ qırımtatar halqı genotsidini ögrenüv ve aqibetlerini yeñüv Mahsus komissiyasınıñ reis muavini azırladı

XS
SM
MD
LG