Yarımadanıñ işğalden kögnitiv azat etüv strategiyası, hadim yedeginiñ yapılması – Ukrayina Qırımnen nasıl bağ tutqanınen ve onı nasıl azat etmege planlaştırğanınen meraqlanğan er kes bu sözlerni bile. Bu Ukrayina prezidentiniñ Qırım Muhtar Cumhuriyetindeki daimiy temsilciligi işiniñ bir qısmı, aman-aman üç yıl devamında Tamila Taşeva anda yolbaşçılıq etken. Dekabrniñ 4-nde Ukrayina prezidenti Volodımır Zelenskıy Taşevanı Rusiyeniñ Ukrayinağa qarşı büyük ücümi başlanğanından berli bulunğan vazifesinden boşattı. Dekabrniñ 6-nda halq deputatı olaraq ant etti ve, Facebook saifesinde yazğanına köre, «Ğolos» fraktsiyasında «ukrayin halqına hızmet etecek». Qırım.Aqiqat Radiosınıñ alıp barıcısı Roman Spiridonov Tamila Taşevanen onıñ muvafaqiyetleri, muvafaqiyetsizlikleri ve deputat planları aqqında subetleşti.

2024 senesi oktâbrniñ 29-nda «Ğolos» fraktsiyasından halq deputatı Oleg Makarovnıñ vefatı aqqında belli oldı. Firqa cedvelinde nevbetteki olğan İvan Primaçenko ve Pavel Kuhta parlamentke barmaycaqlarını bildirdiler. Olardan soñ cedvelde Tamila Taşeva kele. Noyabrniñ 22-nde milliy telemarafon yayınında o, deputat olmaq niyeti olmağanını ayttı. «İnterfaks Ukrayina» onıñ sözlerini böyle bildirdi:

«Şimdi vazifemde kerekim. Men 5 yıldan berli prezidentniñ vertikalinde çalışam. Özümni prezidentniñ siyasiy taqımınıñ azaları dep sayam. Ebet, şimdi epimiz bir maqsat içün, Ukrayina devleti içün çalışamız, amma şimdilik men parlamentke barmağa planlaştırmayım».

Zor bir qarar

Dekabrniñ 6-nda Tamila Taşeva deputat antını berdi. O, qararındaki deñişüvni zor tüşünceler neticesinde oldı, dep ayttı añlattı.

«Çoq tüşündim, çeşit mesleatlar keçirdim, reberim, devletimizniñ prezidentinen. Böyle etip, men resmiy olaraq muhalifet firqasında olğanıma baqmadan, devletimizniñ prezidentiniñ iş havuzında qalam».

Tamila Taşeva Volodımır Zelenskıynen olğan subetniñ tafsilâtlarını aydınlatmayıp, Ukrayina prezidenti onıñ qararına qoltuttı, dep qayd etti.

«Men bellesem, Üyken Baş Komandannen olğan subetimni yañıdan ikâye etmek doğru degil, lâkin subet pek hoş oldı. Prezident şahsen maña, temsilcilikte çalışqan taqımğa pek yahşı munasebette buluna, o temsilcilikte olğan bütün muvafaqiyetlerni bile... Şunıñ içün prezident yapılğan işler içün maña teşekkür bildirdi, maña muvafaqiyetler tiledi, er vaqıt bağda olacağımıznı ayttı, işğalden azat etüv, reintegratsiya ceryanlarında menim şahsiy rolüm müim, ve menim Qırım meseleleri boyunca sözüm onıñ içün er vaqıt müim olacaq», – dep tarif etti Tamila Taşeva.

Şahıslar degil, qurulışlar

Parlamentke keçmek qararını qabul etkende esas meselelerden biri onıñ taqımı Qırım Muhtar Cumhuriyetindeki prezident temsilciliginde qalıp çalışacağını añlamaq edi, dey Taşeva.

«O, qala. Şimdi muavinim Olga Kurişko vazifeni vaqtınca eda ete. Denis Çistikov, bütün bölüklerniñ müdirleri çalışmağa devam eteler. Ve, asılında, biz, Daşa Sviridovanen, Anton Korineviçnen beraber beş yıl evelsi başlatqan işimiz devam etecek», – dep qayd etti Tamila Taşeva.

Muvafaqiyetler ve muvafaqiyetsizlikler aqqında

2022–2024 seneleri temsilcilik işiniñ neticeleri aqqında esabatta 10 esas yöneliş belgilene. Bu, hususan, Qırımdaki vaziyetniñ monitoringi, işğal etilgen topraqlar siyasetini şekillendirüv ve «Qırım platforması» çerçivesinde halqara yardımnı quvetleştirüvdir. Taqımınıñ muvafaqiyetleri arasında Taşevanıñ özü de 2019 senesi Kyivde ofis açılğanından başlanğan vekillikniñ işiniñ quvetleşkenini qayd ete

«2021 senesinden başlap temsilcilik «Qırım platformasınıñ» Milliy ofisi olaraq çalışa. Vekillikniñ bir çeşit, bilesiñizmi, celp etüv merkezine çevirilgeni, ya da, bazı arqadaşlar aytqanı kibi, Kyivniñ merkezinde, ükümet kvartalında Qırımnıñ böyle bir elçihanege çevirilgeni, halqara musafirler, pek yüksek eyyetler, vekillikke keleler, Qırımdan ve diger regionlardan olğan Ukrayina vatandaşları kele, bediiy tedbirler keçirile», – dedi Tamila Taşeva.

Eñ zor şey işğal topraqlardan kelgen insanlar ve işğal etilgen Qırımda qalğanlarnen işni tertiplemek edi, dep qayd ete Taşeva. Bu Rusiyeniñ Ukrayinağa qarşı büyük ücüm başlatmazdan evel qıyın edi ve ondan soñ daa da zorlaştı.

«2022 senesinden soñ, memuriy sıñır olmağan soñ, memuriy sıñırda vatandaşlar kelip, hızmet ala bilgen bir memuriy hızmet merkezi yoq, bu işni yañıdan qurmaq kerek edi. Qırımdan malümatqa irişmek pek zor, bu malümatnı almaq içün yañı mehanizmlerni tapmaq da pek qıyın oldı», – dep tarif etti Taşeva.

Global cenüp memleketlerinde Qırım tarafdarı siyasetiniñ teşviqatı ciddiy saağa çevirildi.

«Bu Latin Amerikası, Basra körfeziniñ memleketleri, Afrika qıtası, Cenübiy-Şarqiy Asiya, İndistan, Qırım aqqında pek az bilgen regionlar. Men yolbaşçılıq yapqan taqımımız, temsilcilik bu vaqıt devamında bu memleketlernen onlarnen körüşüv keçirdi. Bu ziyaretler edi, bu eki Crimea Global konferentsiyası edi, yüzlernen iştirakçini birleştirgen Ukrayinanı Cenüp yardımınen añlav, mında kelgen iştirakçilerge bu aqta ayttıq. Qırım, devletimizniñ cenübi prizmasından olarnıñ Ukrayinanı añlavı bütünley deñişkenini köremiz», – dep tüşüne Tamila Taşeva.

Esas yöneliş «Qırım platforması» ve yarımadanıñ işğalden azat etilmesi ve reintegratsiyasınen bağlı uquqiy normalarnı işlep çıquv edi.

«Biz cemiyette kerçekten olmağan munaqaşalarnı başlattıq. Meni tanıtqanda işğalden kögnitik işğalden azat etüv aqqında ayttıñız. Bu pek müimdir, çünki biz añlaymız ki, Qırım daa azat etilmegenine baqmadan, Qırımda ve mında halqımıznıñ añınen çalışmaq kerek. Yani tek Qırımğa çalışmaq aqqında laf etmemek kerekmiz. Bizge bütün vatandaşlarımız ve çetelde insanlarnıñ añında Qırım añlamını, o ne olğanını deñiştirmek kerekmiz. Çünki pek çoq añlaşuv köpürlerini qurmaq kerek olacaq», – dedi Tamila Taşeva.

Reintegratsiya siyasetiniñ episi muvafaqiyetli olamadı, dep qayd ete Taşeva. Onıñ fikirince, işbirligi içün mesüliyet meselesi çezilmegen. Şimdi qanun bu añlamnı pek keñ añlata.

«Qırımnıñ hususiyeti şu ki, o, 10 yıl devamında işğal altında qala, böylece, bir çoq insan bir cinayet yapmasa da, farqlı derecelerde işğalci memuriyetlernen belli bir bağğa saip ola bile. Meselâ, resmiy şekilde çalışqanları içün bergi töley, vesiqalar alalar. Ebet, bunıñ içün mesüliyet yoq, amma kene de. Ve adamlar ne içün mesüliyetli olacaqlarını ve ne içün mesüliyetli olmaycaqlarını añlamaylar, çünki qanun çıqaruvnıñ kölemi pek keñ», – dedi Taşeva.

Buña qanun çıqarıcılarnı inandırmaq mümkün olmadı, dey Taşeva.

«Bir sıra halq deputatı, olarnı da añlayım, ukrayin cemiyetinde adalet talabı pek yüksek olğanına işana. Böylece bu ölçüni tarlaştırıp olamaymız, amma daa çoq adamnı mesüliyetke çekmek kerekmiz. Bizim taqımımız böyle olmağanını tüşüne. Ve, böyle etip, biz bu qanunnı deñiştirmege tırıştıq. Amma bu tek bizge bağlı degil edi», – dedi Tamila Taşeva.

«Qırım meselelerinen çalışmağa devam etmege isteyim»

Ukrayina parlamentinde Taşeva Yerli idare ve devlet qurucılığı komitetinde çalışacaq.

«Men Qırım meselelerinen oğraşmağa devam etmege isteyim, menim, mod bir adınen, portfolioma başqa işğal etilgen topraqlar qoşulacaq, belki de, qısmen cebege yaqın topraqlar… Veteran siyasetiniñ meselesi de meraqlıdır, oña daa çoq dalmaq isteyim. Qırım diqqatımnıñ, qanun çıqaruv teşebbüsleri ya da yalıñız parlament işiniñ orta olacaq», – dep bildirdi Tamila Taşeva.

Onıñ qayd etkenine köre, bütün deputatlar Qırım meselesini yeterli derecede bilmey. Temsilcilik faal çalışqan halq vekilleri bar, olar Qırım meselesini bileler. Olarnıñ arasında Taşeva spiker Ruslan Stefançuk, Vitaliy Bezgin, Roman Grişçuknı qayd ete. «Ve daa onlarnen ad bar», dey Taşeva.

«Amma umumen bilgi seviyesi bayağı zayıf. Biz, qırımlılar ve men «ausvays» dep adlandırğan işğalci vesiqanı, yani işğal vaqtında çıqarılğan vesiqanı Rusiye Federatsiyasında çıqarılğan vesiqanen qarıştıra bile. Bularnıñ episine Rusiye pasportı deyler, amma bu öyle degil... Yani işğalde yaşap, işğalci vesiqanı alğanda bir, birisi barıp, Rusiye vesiqasını alğanda başqa. Bular farqlı şeyler, amma olar bunı añlamaylar. Olar daa 2014 senesi qabul etilgen qanunlar boyunca belli meselelerni añlamaylar, reintegratsiya esnaslarınen bağlı olğan belli qanunlarıı qabul etmekniñ emiyetini añlamaylar», – dedi Taşeva.

Aynı vaqıtta, Taşeva deputatnıñ semereliligi prezident vekiliniñ semereliliginden azdır, dep itiraf ete.

«Lâkin men qoşulmaq qararını qabul etkende sebeplerden biri 2025 senesi pek zor olacağı edi. Bunı añlamaq kerekmiz, şu cümleden Qırım meselelerinde. Şunıñ içün parlamentte Qırım aqqında qaviy fikir (olmaq kerek) ve parlamentte ses olmağa (planlaştıram), «Ses» firqasını demeyim, Qırımnıñ sesini közde tutam. Bu da 2025 senesi pek müim olacaq, dep tüşünem», – dedi Taşeva.

Ukrayinada saylavlarğa azırlanmaq kerekmi?

Taşeva 2025 senesi ola bilecek saylavlar laflarını öşek dep adlandırdı. Aynı vaqıtta o, parlament yañartılmalı, dep tüşüne.

«Bir sıra farqlı mürekkep mesele bar. Mence, ebet, belli bir deñişüv olmaq kerek, çünki bu demokratik ceryanlarnıñ daimiyligini köstere. Ukrayina – demokratik ceryanlarğa ürmet köstergen devlettir. Ve bu qıymetler pek müimdir. Amma bunı şimdi nasıl temin etmek kerek, cevaplar daa yoq. Men bellesem, bu aqta Bankovada zenaatdaşlarım ve parlamentteki ve ükümetteki işdeşlerim de tüşüneler», – dedi Taşeva.

Parlamentte Taşeva «Qırım platforması» parlamentlerara birleşmesiniñ işini de yañıdan başlatmağa planlaştıra. O, 2020 senesi dekabr ayında quruldı. Birleşmeniñ reisdeşleri Rustem Umerov, Mustafa Cemilev, Ahtem Çiygoz, Yelizaveta Yasko, Vadim Galayçuk oldılar. 2022 senesi küzden berli Rustem Umerov deputatlıq vazifesinden boşap, Devlet mülk fonduna, soñra ise Ukrayina Mudafaa nazirligine yolbaşçılıq etti.

Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnı küzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün: https://d3454ggyqnys2v.cloudfront.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.