Ukraina parlamenti tamır halqlar aqqında qanunnı qabul etti: oña OPZJ-den ğayrı bütün fraktsiyalar qoltuttı. Ne içün adliyeci Putin «tamır halqlar» añlamını añlamay? Kremlniñ başı, qanun leyhası olaraq Yuqarı Radağa taqdim etilgen zaman qanun aqqında ayttı (oña köre qırımtatarlar, qaarylar ve qırımçaqlar tamır halqlar kibi tanıla): «Tamır, birinci ve ekinci dereceli insan kategoriyasına bölünmeniñ onsuz da natsist Almaniyanıñ tecribesine beñzey». Putin, ruslarnıñ endi Ukrainanı terk etmeli olğanları, başqa türlü yazılmaları ve vatandaşlarnıñ biri-birinden milletlerine köre ayırılacaqları aqqında «deliller» ketirdi.
Putinniñ aldatıp idare etüvi şunda ki, tamır halqnıñ ğayesi, tamır halqqa ait olmağan vatandaşlarnıñ iç bir vatandaş aqqından marum etilmesini közde tutmay. Bunı Donbas. Aqiqat Radiosınıñ yaynında tarihçı, «Kyiv-Mogilân akademiyası» Milliy universitetiniñ ocası İgor Losev dedi.
«Adolf Gitler de yaşağan yerlerine baqmadan bütün almanlarnıñ adından aytmağa aqqı olğanını tüşüne edi. Putin ihtisaisy KGB agenti. Oña bunı KGB institutından ögrettiler ve o bunı unutmadı. Tamır halqlarnıñ diskriminatsiyasına kelgende, Rusiye Federatsiyasında bu er zaman ola. Soñki adise, udmurt tiliniñ yoq etilmesine itiraz olaraq udmurt professorı Albet Razinniñ özüni yaqmasıdır. Putip elbette ki, tili ve milleti Rusiye ile bağlı olğan insanlar içün hususiy bir status ister edi: üstün olğan ve Ukraina devletiniñ diger vatandaşlarınıñ statusından ziyade olğan status. Bütün bular yalıñız bir propaganda kampaniyası içün yapıla».
Rusiyede olğan daa bir adise: qadı diñlevler vaqtında kömi tilinden laf etken faalniñ üstüne «Siz rus mektebinde oqudıñız!», dep qıçırdı.
«Bu, Rusiye içün adiy bir ikâyedir. Resmiy olaraq Rusiye bir federatsiyadır, kerçekten ise soñ derecede merkezleştirilgen unitar devlet. Anda azlıqlarnıñ aqları aqqında yazılğan, amma yerli halqlar ve qavimlerni kimse saymay: misal olaraq, gaz ve neft qazıp çıqarılğanda olarnıñ yaşağan yerleri yoq etile. Rusiye, olarda olğanlar başqa kimsege ait olmamalıdır, başka yerlerden olğanları ise olarğv aittir dep saya», – dedi Losev.
Ukrain alimleri arasında da tamır halqlar qanun leyhası aqqında munaqaşalar bar.
Uquq ilimleri inamzeti, V.M. Köretskiy adına Devlet ve uquq institutınıñ üyken ilmiy hadimi Aleksey Kresin qanunnı saçma dep saya. Oña köre tamır halq olaraq tayin etilmege iddia etken qavmiy toplulıqlar öyle degiller. Kresin, halqlarnı qorumaq maqsadına tamır halq statusını bermeknen nail olunmaycağına inana.
«Tamır halqlar cemiyetke integratsiya etile bilemegen halqlardır. Topraqta, iç bir irqiy siyaset keçirilmese ve o müstemleke olmasa, yalıñız bir halq bar. 16 yaşında pasport alğanda cemaat añlaşma tizesiz. Amma siz tamır bir halqsız, müstemleke etilgen bir gruppa qızılterililerge mensüp olsañız, ayrı bir şartlarnen yaşasañız, devlet qanunları ile yaşamasañız, ancaq öz devletiñizge köre yaşasañız, başlıqlarıñızğa itaat etseñiz –statusları devletiniñ qalğan ealisinen beraber degil, lâkin cemiyetke integratsiya olunmağan», – deu Kresin.
Qırımtatarlar, qaraylar ve qırımçaqlar, Kresinge köre, tamır halqlarnıñ statusı degil de, devtek programmalarğa saip olmalılar. Böylece, tamır halqlar bar, misal olaraq, Rusiyede müstemleke devletinde kibi: andaki şimal halqlar cemiyetke integratsiya olunmağanlar.
Professor İgor Losev ise tamır halqlar aqqında qanunnıñ qabul etilmesiniñ vaqtında olğanını degil, aksine çoqtan qabul etilmek kerek olğanını saya: «Obyektiv olaraq qırımtatarlar, qaraylar ve qırımçaqlar Qırımnıñ eñ qadimiy, daimiy ve avtohton ealisidir. Olar, tanılmasalar da bile Qırımnıñ tamır halqlarıdır».
Qırımtatarlarnı tamır halq olaraq tanıma
2014 senesi martnıñ 20-nde Ukraina Yuqarı Radası qırımtatarlarnı Qırımnıñ tamır halqı dep tanıdı. Bu qararğa 283 halq deputat rey berdi. Ukraina qırımtatar halqınen diger milliy azlıqlarnıñ Ukrainanıñ tamır halqı olaraq etnik, medeniyet, til ve din kimliginiñ saqlap qalması ve inkişafını kefil etmekte. Qırımtatar Milliy Meclisi ve Qurultayı qırımtatarlarnıñ temsiliy organları olaraq tanıldı.
Er yıl avgustnıñ 9-nda dünya tamır halqlar künü qayd etile. Onı BM Baş Assambleyası 1994 senesi tasdıqladı.
