Mahsus Qırım.Aqiqat içün
Ukraina prezidentiniñ Ofisi, Kremlnen muzakerelerinde ilhaq etilgen Qırım meselesinen bağlı bir qaç strategik hatalarnı yapa. Aslında, Bankova, işğalniñ özü degil de, onıñ soñsuz aqibetleri muzakere etilgen Rusiyeniñ tertibini qabul etti, demek mümkün. Bundan ğayrı, prezidentniñ yazıhanesi Vladimir Putinnen nasıldır bir "kompromiss"ke işana ve yañlışıp tüşüne ki, sanki Ukrainanıñ mustaqilligi Kreml içün coğrafiya ve siyaset meselesi degil.
Ukrainanıñ prezidenti Volodımır Zelenskıy, Davosta Bütündünya iqtisadiyat forumında çıqışta bulunğanda, Ukrainağa, Qırım ilhaqı ve Donbass işğali şaraitinde halqara cemiyetniñ sadece qasevetlenüvi ve raatsızlavı aqqında beyanatlar yeterli degildir, dep ayttı.
"Ülkemde cenk devam etkenine altıncı yı, Rusiye toprağımıznıñ parçasını ilhaq etkenine altıncı yıl. Halqara uquqnıñ biñlerce saifelerine ve onıñ qorumasını közde tutqan yüzlerce halqara teşkilatlarğa baqmadan - mına böyle bizim new normality. Ebet, dünya bu meselelerniñ çezilmesi içün birleşti, amma elâk olğan, evlerini coyğan ukrainler içün bütündünya raatsızlığı yeterlimi eken. Bu azdır ve bu kerçekttir", - dedi prezident Zelenskıy.
Ğarpnıñ Kyiv içün yapqanı "az" ya da "çoq" añlamlarını qullanmaq qıyın
Qırımnıñ ücümi ve Donbass topraqlarında qanunsız "cumhuriyetler"niñ yaratılması ile neticelengen Kremlniñ Ukrainağa tecavuzı kontekstinge Ğarpnıñ Kyiv içün yapqanı "az" ya da "çoq" añlamlarını qullanmaq qıyın. Eñ azından, Washington, sanktsiyalar ve silâ teminatı meselesinde Avropa ortaqlarını birleştirmek içün bayağı iş yapqan.
Frenkistan ve Almaniya 2014-2015 yıllarında yalıñız Moskova ile aytışmalarda aracı olıp çıqmağan, olar Avropada Rusiyege iqtisadiy basqınıñ yetekçileri olğan. Qırımnıñ ilhaqından soñ deral soñra Ukrainanıñ mustaqilligi ve suvereniteti telüke astında olğanını közde tutsaq, Ğarpnıñ yardımı eñ azından yeterli oldı, demek mümkün.
Memleket reberligi yapqan üç "Qırım hatasını" belgilemek mümkün
Volodımır Zelenskıy, şübesiz, Ukraina içün daa çoq yapa bilgen dünya topluluğına diplomatik şekilde qarşı iddialarını bildirdi. Bundan sual peyda ola, Volodımır Zelenskıy sekiz ay devamında Bankovada baş kabinetinde esas vazifeni becergeninden berli, prezident taqımı strategik seviyede neni becerdi? Yazıq, amma şimdilik memleket reberligi yapqan üç "Qırım hatasını" belgilemek mümkün.
Birincisi. Volodımır Zelenskıy prezident vazifesini becergeninden berli, işğal etilgen topraqlar boyunca reberlikniñ strategiyası (ya da eñ olmazdan taktika planı) mevcüt olğanı ya da olmağanı aqqında cemaatqa aydınlatılmadı. Prezident Ofisi böyle meselelerniñ oppadaqtan çezmsini lâyıq köre, dep körünmek mümkün, amma böyle areketler ciddiy bir hatadır.
Prezident Ofisinde Tış siyaseti meselelerini devlet başınıñ yardımcısı Andrey Yermak baş ete. Matbuatqa aqıp ketken malümatqa köre, oña rusiyelilernen "añlaşmaq" vazifesini qoydılar. Yermaknıñ bir qaç ğalibiyeti bar. Şeklen, o, bıltır küzde olğan büyük esirler deñişimini, gemilerniñ Kyivge qaytarılmasını ve "Normandiya dörtü"niñ sammitiniñ keçirilmesini öz yeñisleri cedveline qoya bile. Kerçekten ise er şey daa mürekkeptir, ve Qırım ile Donbass meseleleri muzakere esnasınıñ teşkil etüvi ve körümli televizion resminiñ yaratmasından tış çıqa.
Prezident Ofisi, Qırım ve Donbass esirleriniñ "ticareti" telükeli bir Kreml oyunına bata
Bu yerde ekinci "Qırım hatası"na keçemiz: prezident Ofisi, Qırım ve Donbass esirleriniñ "ticareti" telükeli bir Kreml oyunına bata. Kyiv vatandaslarını Rusiye türmelerinden çıqarmaq kerekmey, dep kimse aytmay. Amma mesele şunda ki, Kreml Ukrainağa ve onıñ ğarbiy ortaqlarına, Qırımnıñ ilhaqı ve yarımadanıñ faal askeriyleştirüvi degil, amma onıñ aqibetleri muzakere etilgen aytışma esnasına celp etmege tırışa. İlk evelâ, sahte cinaiy davalarnıñ açılması, siyasiy taqibat ve esirlerniñ alınmasıdır.
Kyiv, Rusiye apislerinde olğan qırımtatarlarnıñ cedvelge qoşulmasına ıntıla
Moskova, aslında, Vladimir Zelenskiyniñ Ofisine ilhaq etilgen Qırım boyunca böyle tertipni qabul ettirdi. Devlet başı, prezident Vladimir Putin ile körüşe bilecek İsrail seferine ketkende, taraflar esirlerniñ deñişimi meselesiniñ muzakeresini devam eterler, dep ayttı. Kyiv, Rusiye apislerinde olğan qırımtatarlarnıñ cedvelge qoşulmasına ıntıla.
"Eki trek, eki cedvel. Cedvelni biz Minskte tasdıqladıq, tayinlengen şahıslarnıñ cedvelini ilâve etecekmiz. Bu trekni - vaqtınca ilhaq etilgen topraqlarnen deñişimni - azırlaycaqmız. Ve ayrı trekni - Rusiye Federatsiyasınen ukrainlerniñ deñişimi aqqında muzakerelerni artıq başladıq - Rusiyede tutulğan er kesni, şu sıradan qırımtatarlarnı, başqa ukrainlerni de", - dedi Volodımır Zelenskıy Urşelimde matbuatqa tefsir bererek.
Bankovada Rusiye akimiyetiniñ niyetlerini yahşı añlamaylar, dep körüne
Üçüncisi. Yazıq, amma Bankovada Rusiye akimiyetiniñ niyetlerini yahşı añlamaylar, dep körüne. Ukraina prezidenti yaqında İsrael jurnalistlerine intervyü bergende, Vladimir Putin Volodımır Zelenskıynıñ Ukraina mustaqilligi aqqında baqışlarını añlaydır, dep ayttı.
Jurnalistler, Putinniñ "Ukraina - devlet degil" kibi aytılmaları aqqında prezident Zelenskıynıñ fikrini bilmege istedi. "Putin ne tüşüngenini men bilmeyim. O maña aytmadı. Men bellesem, o menim munasebetimni añlay: Ukraina - mustaqil bir devlettir. Biz balaban memleket, Avropada eñ balabanmız. Men bellesem, o añlay. Bunıñ aqqında ne tüşüne? Bu onıñ başındadır", - dedi Ukraina prezidenti.
Kerçekten ise bu telükeli siyasiy hayaldır. Vladimir Putinniñ emrinen yapılğan Qırım ilhaqı ve Donbas işğali, Rusiye reberligi suveren Ukrainanı geosiyasiy añlaşmamazlıq kibi körgenini köstere. Putinniñ Ğarpnen Qırım aqqında añlaşmaq toqtamağan ıntıluvları ve bir manalı olmağan ibareleri bunı tasdıqlay.
Moskova Volodımır Zelenskıynı teñdeşni kibi körmey
Moskova Volodımır Zelenskıynı teñdeşni kibi körmey. Rusiyelilerniñ, o Ukraina suverenitetine ne qadar qıymet keskeninden işi yoq. Kreml aytışma esanasını çatışmanıñ toqtatuv yolu kibi degil, ücüm içün daa elverişli yerni almaq fırsatı kibi köre. Putin, 2015 yılda "Novorossiya"nıñ agoniya olunmasını körip, Ukrainağa qarşı büyük cenkten, sadece bu cenkniñ fiyatı oña ğayet yüksek körüngeni içün, vazgeçken.
Prezident Ofisi ileride de böyle devam etse, Ğarpta ilhaq etilgen Qırımnıñ meselesini uzaq bir yerge çeke bileler, AB-ndeki Kreml omuzdaşları ise bunı mıtlaq qullanır. Delillerindeki mantıq tsinik, amma turğun olacaq: Kyiv yarımadanınıñ mevzusını "daa yahşı vaqıtlarğa" qaldırğan olsa, Avropa Birligi ne dep Ukrainanıñ ilhaq etilgen topraqları içün sanktsiyalarnı devam ettirsin? Böyle siyasiy müitte Qırım mabüsleriniñ nevbetteki gruppasınıñ azat etilmesi "emiyetli ilerilev" kibi qabul olunır ve sanktsiyalarnıñ yengilleştirilmesine esas kibi qabul etilecektir.
Sergey Stelmah, qırımlı siyasiy közetici (müellifniñ adı ve soyadı telükesizlik maqsadınen deñiştirildi)
