Ukraina prezidenti Volodımır Zelenskıy Qırımnı işğalden qurtaruv meselelerinen bağlı halqara sammitniñ – «Qırım platformasınıñ» – teşebbüsçisi oldı. Planlaştırılğanına köre, avgust ayında yarımadanıñ Rusiye işğaliniñ yedi yılı içinde ilk sefer halqara toplulıqnıñ vekilleri Kyivde toplaşıp, regionnı Ukraina kontroline qaytaruv adımlarını muzakere etecekler. Bu teşebbüs Ukraina milliy telükesizlik ve mudafaa Şurası tasdıqlağan Qırımnı işğalden qurtaruv ve reintegratsiya strategiyası çerçivesinde esas devlet tedbirlerinden biri olacaq. Bu sammit yarımada sakinleriniñ taqdirlerine nasıl tesir eter ve 2014 senesinden berli devam etken vaziyetni deñiştirip olurmı, Qırım.Aqiqat bilmege tırıştı.
«Qırım platformasını» ötkerüv planları Rusiye akimiyeti tarafından sert qarşılıq aldı. Kremlniñ bir çoq propaganda küçleri sammitni itibardan tüşürmek içün çalışa, Qırımda ise Moskva kontrolindeki akimiyet onı faal sürette tenqit ete.
Ukraina siyasetçileri ve ekspertleri qayd etkenine köre, Rusiye Avropa memleketlerini «Qırım platformasında» iştirak etmekten vazgeçtirmek içün «çeşit basqı aletlerini qullana». Şu sebepten sammitni teşkil etüv tafsilâtları aydınlatılmay. Bazılarını Ukraina Tış işler naziriniñ birinci muavini, qırımlı Emine Ceppar Qırım.Aqiqatnen paylaştı.
«Qırım platforması» yarımadada yaşağan qırımlılar içün ne qadar müim, ayatlarına ne kibi deñişmeler ketire bile ve Rusiyeni kelecek sammit çerçivesinde qabul etilmesi beklenilgen halqara vesiqalarnı yerine ketirmesine nasıl zorlamaq mümkün dep laf ettik.
«Adaletni ğayrıdan tiklev meselesini muzakere etecekmiz»
– Emine hanım, «Qırım platforması» «Rusiyeni halqara vazifelerine riayet etmesine ve Qırımnı qaytaruv muzakerelerine başlamasına mecbur etecek» halqara koalitsiyanı qurmağa imkân berecek, dep aytqan ediñiz. Sizce, o, ne qadar kerçek ve semereli ola bile, çünki dünyada Rusiyeni istilâiy siyasetini toqtatmasına ve Qırımnı azat etmesine çağırğan çeşit türlü koalitsiyalar (meselâ, BM) endi bar.
– Dünyada Qırım meselesinen oğraşqan koalitsiya yoq. Böyle bir format ve koordinatsiya yoq. Qırım meselesinen bağlı rezolütsiyalar – sistematik olmağan bir kerelik adımlardır. (Qırımnıñ Rusiye ilhaqını – QA) tanımama ve onı qayd etüv meselesinde yapılacaq eñ az şey bu. Aytqan Birleşken Milletleriñiz 190 memleketten ibaret ve kün tertibinde yüzlernen meselesi bar. Biz ise Qırım koalitsiyasını qurmağa teklif etemiz – «Qırım platforması» halqara koordinatsion formatı. Memleketlerni yalıñız Qırım meselelerinde birleştirgen bir format. Qırımnı işğalden qurtaruv meselesinde bir sıra diger memleketnen koordinatsiya yapmağa imkân berecek global sistematik şeyler aqqında aytsaq, o kerek.
Bugünde-bugün Rusiye işğal etken topraqlarında ve, birinciden, 2014 senesi Qırımnı işğal etip, avtoritarlıq ve repressiyalar sebebinden özüni izolâtsiyağa oğratqan ve itibardan tüşürgen bir memleket olğanını añlaymız. 2014 senesi Rusiye içün masharalıq yılı oldı, dünyağa kerçek Rusiyeni köstergen yıl oldı. Ve «Qırım platforması» dünyağa istilâcınen tango oynamağa olmay, cilveleşmekniñ bir çoq Avropa memleketi içün büyük cezalı ola bilecek telükeli bir yol olğanını kösterecek format olmalı.
Maqsadımız – siyasiy-diplomatik yolnen Qırımnı işğalden qurtarmaqtır. Bu yolda neticeler tez olmaz.
– «Qırım platforması» çerçivesinde iştirakçilerine, sammit teşkilâtçılarınıñ aytqanına köre, «tek Ukrainanıñ degil, Baltıq deñizinden Aq deñizine qadar telükesizlik mimarlığınıñ temelini qoycaq» «Qırım hartiyasını» imzalamağa teklif etecek olalar. Bu hartiyanıñ telükesizlik meselelerini belgilegen ve Qırımnıñ Rusiye işğalini takbih etken halqara vesiqalardan farqı ne?
– «Qırım hartiyasını» tanımama, qayl etüv ve Rusiyege qarşı siyasiy-diplomatik basqı siyaseti meselelerinde qoşma alet olaraq qabul etmege teklif etem. Mında sayı, ölçü ve diger sıñırlar yoq. Bu qararlarımız çerçivesinde qayd etkenlerimizniñ devamıdır. Bu hartiya Qırım işğaliniñ bütün aqibetlerine umumiy yanaşuv ıntıluvı olacaqtır.
Bir sıra memleket – ortaqlarımıznen uzun zamandır mesleat esnasındamız. Eñ yaqın aftalarda vesiqa metnini azırlav finalına çıqmağa planlaştıramız, onı daa çoq memleketke yollap, bütün maddelerine köre fikirlerini teñeştirsinler.
Añlaymız: daa çoq memleketni işbirligine celp etmek içün, vesiqanı «yuvıp alıp bermek kerek». Bizim içün belli printsipial şeylerni qaldırmağa qarar berdik, belki, bazı memleketler onı imzalamağa azır degil. Bütün tafsilâtlarnı şimdilik aytıp olamayım.
– «Qırım platforması» ve neticeleri yarımadada yaşağan qırımlılarğ nasıl tesir etecek? Olarğa ne yetkizmege ister ediñiz?
– «Qırım platforması», birinciden, bugün Qırımda olğanlarnı tenqit etken ve serbest cemiyet ve azatlıq qıymetlerini sayğan insanlar içün azırlanıla. Qırımda Sovetler Birligini sağınğan ve Rusiyeni alğışlağan insanlar bar, bunı istemeyip, tirenmege devam etken ve Ukraina qaytacaq dep beklegenler de bar.
«Qırım platforması» Qırımnı işğalden qurtaruv – adaletni ğayrıdan tiklev ve qıymet olaraq halqara uquq meseleleri – baqılacaq meydançıq olacaq.
«Qırım platformasınıñ» daa bir müim parçası qırımlı siyasiy mabüsler meselesi olacaq. 2014 senesinden berli Rusiye Qırımda Ukraina vatandaşlarını siyasiy sebeplerden taqip ete. Ve çoq kördik, açıqlıq uydurılğan sebeplerden apiske alınğanlarnı qorçalay. Olarnı anda işkencege oğratmay ve öldürmeyler. Bu adiselerniñ aydınlatılması Rusiyege biñlernen insannı apiske almağa da imkân bermey. Qırımlı siyasiy mabüsler aqqında çetelde daa çoq bilsinler dep, «Qırım platforması» çerçivesinde tedbirlerni teşkil etecekmiz.
– «Qırım platforması» Rusiye tarafdarı olğan qırımlılarnıñ menfaatlarına tesir ete bilemi? Olar ne bilmeli?
– Qırımda Rusiye olmasına quvanğanlarğa bir şey yetkizmege istemeyim. Bu bir taraflı dialog olacaq. Böyle formatnıñ muvafaqiyetli olmasına da inanmayım.
«Bu bizim ücümci taktikamız»
– Qırımda yerli Rusiye akimiyeti Ukrainanıñ «Qırım platformasını» keçirüv planlarını faal sürette tenqit etip, qırımlılarnı «istiqbalsiz» ve «ruslarğa qarşı» olğanına işandırmağa tırışa. Qırım ve sakinlerine «Qırım platformasınıñ» kerçek maqsad ve vazifelerini añlatmaq içün ne yapasıñız?
– Tış işler nazirligi olaraq «Qırım platforması» ğayesini meydanğa ketirip kerçekleştirmek içün çalışamız. Dünya Qırımda olğanlarnı bilsin dep çalışamız. İşğalci akimiyetniñ cevabı şaşırtmadı. Menim içün Aqmescitte ve Moskvada çıqqan yayğara doğru yolda olğanımıznıñ esas işareti ola. Tesaduf degil, çünki er bir cinayetçi cinayetini gizlemege istey. Bu cinayet aqqında kimse bilmesin dep şaraitler yaratmağa tırışa. Rusiye tam da bunı yapa.
– Rusiye akimiyeti «Qırım platformasını» «qanunsız», «duşman» ve «topraq bütünligine dos-doğru qast etüv» olaraq adlandırıp, anda iştirak etmege razı olmadı. Böyle cevabını beklediñizmi?
– Rusiye evelden bilinmeycegine dair mif yaratmağa tırışa. Amma bizim içün sürpriz olmadı, bugün Rusiye ne olğanını kösterdi. Biz ve bir çoq ortağımız Rusiyeniñ Qırım meselesi yoq olmasını istegenini añlaymız. Ve dünyada böyle ola. Bu pek qolay ola. Dünya haritasına baqsaq, anda bir vaqıt eşitmegen noqtalarımız pek çoq, meselâ. Dünya Ukraina ve Qırım etrafında aylanmağanını añlasañ, Qırım meselesiniñ daa açıq olması içün yapqan ğayretlerimizniñ ne qadar müim olğanını añlaysıñ. «Qırım platformasınıñ» vazifesi – Qırım aqqında tarif etmektir.
– Bu alda «Qırım platforması» çerçivesinde imzalanması beklenilgen qararlardan ameliy fayda olacağına ne qadar inanmaq mümkün?
– Bir şey olmay ve «Qırım platforması» yoq dep tasavvur eteyik. Er kesniñ öz ayatı bar, ve Rusiye maqsadına irişe – Qırım aqqında hatırlağanlar yoq. Böyle sualler berecekmizmi? Añlaşılğanına köre, yoq.
Rusiye olğanlarnı közetmeknen beraber Qırım aqqında kimse aytmasın dep küç sarf ete. «Qırım platforması» yardımınen dünyağa Qırımnı unuttırmaymız. Bu bizim ücümci taktikamızdır. Neticesini bilmeymiz. Amma bu meydanda yañğız cenkçi olmamalımız.
«Ahlâqiy puslası» çalışqan memleketler bar olğanına quvanamız»
– Ukraina Tış işler naziri Dmıtro Kuleba Rusiyede «Qırım platforması» sammitini bozmaq vazifesinen çalışqan gruppa bar», dep bildirdi. Bu nasıl bir gruppa, erkânında kimler bar ve imkânları aqqında bilesiñizmi?
– Bu kerçekten öyle. Bu malümatnı mahsus hızmetlerimizden aldıq. Böyle «tirenüv gruppaları» çoq eken. Rusiye Tış işler nazirliginiñ sisteması tarafından koordinatsiya etile. Onıñ diplomatik temsilcilikleri vastasınen «Qırım platformasını» itibardan tüşürmege tırışalar. Bu malümatnı ortaqlarımızdan da alamız. Olar Rusiye elçilerinen yapılğan körüşüvler, bu körüşüvlerde «Qırım platforması» aqqında ne aytalar ve oña qoşulacaq memleketlerge nasıl yanaşaqlarını aytalar. Bu telüke tilidir. Er bir memleketniñ bu telükelerni körmemezlikke uracaq imkânı yoq. Rusiye ile işbirligi iqtisadiya ya da arbiy işbirligi ceetinden tenqidiy olğan bir sıra memleket bar. Buña da doğru yanaşmalımız.
– Siziñ malümatıñızğa köre, Rusiye diplomatlarından ğayrı, «Qırım platforması» «tirenüv gruppasına» kimler kire?
– Bu malümat açıq olamaz.
(Muarririyetten: bu intervyü derc etilgende Qırım.Aqiqat muarririyetine Rusiye Tış işler nazirliginden «Qırım platformasına» qarşı çalışqan Rusiye «tirenüv gruppaları» aqqında tasdıqlav ya da red cevabı kelmedi. Tış işler nazirliginiñ fikrini almağa tırışamız).
– Ukraina siyasetçileri ve ekspertleriniñ aytqanına köre, Rusiye iqtisadiy tesir aletlerini qullanıp, çeşit memleketlerniñ akimiyetlerini «Qırım platformasında» iştirak etmelerinden vazgeçtirmege tırışa. Qırımtatarlarnıñ lideri Mustafa Cemilev Latviyanıñ sammitte iştirak etmege niyetlengenini aytqan memleket eyyeti yolbaşçısınıñ aytqanlarını bildire: «Ahlâqiy puslamız daa bozulmadı». Ukraina Tış işler nazirliginiñ sammitte iştirak etmekten vazgeçecek teşkilât ve memleketlernen bağlı planları ne?
– Bu yıl «Qırım platformasına» bazı sebeplerden qoşulıp olamağan memleketler olsa, «ögleri ögünde qapularnı qapatmaycaqmız», olarnen bir şeyge baqmadan ve teşebbüsimiz çerçivesinde işbirligi yapmaqtan vazgeçkenlerine baqmadan çalışmağa devam etecekmiz. «Qırım platforması» bugün olmasa, yarın oña qoşulmağa istegenler içün açıq olacaq. Ve ümüt etemiz ki, biznen beraber bu yönelişte dostlarımız – «Qırım platformasınıñ» iştirakçileri de çalışacaq. «Ahlâqiy puslası» doğru çalışqan memleketler bar olğanına quvanamız.
– «Qırım platformasınıñ» esas vazifesi Qırımnı işğalden qurtaruv ola. Bu olmasa, bu teşebbüsniñ muvafaqiyetli olıp olmağanını nasıl añlaycaqsıñız?
– Sammit keçirilmesi bile bizim içün büyük muvafaqiyet. Ondan soñ yapılacaq tedbirler, olar endi muntazam olacaq, «Qırım platformasınıñ» tek avgusttaki sammitnen sıñırlanmağanını kösterecek.
Bizim strategik muvafaqiyetimiz – Qırım işğaliniñ bitmesidir. Qalğanı – taktik muvafaqiyet. Taktik muvafaqiyetimiz olmasa, işğal bir vaqıt bitmeycek.
BM Telükesizlik Şurasınıñ veto aqqına saip daimiy azası olğan memleket, nükleer devlet, dünyada eñ büyük ordulardan biri ve eñ büyük topraqlarğa saip devlet aqqında aytılsa, bu ciddiy şeyler. Ve toprağı ve resursları qat-qat az olğan Ukraina Rusiye ile küreşinde diger memleketlerni birleştirip olsa, bu esas ğalebemizdir.
«Qırım platforması»
Qırımnı işğalden qurtaruv halqara meydançığı (Qırım platforması) – Ukraina akimiyetiniñ qırımlılarnıñ aqlarını qorçalamaq ve işğal altındaki yarımadanı azat etmek içün Ukraina ve halqara ortaqlarınıñ areketlerini koordinatsiya etmek içün muzakere platformasınen bağlı teşebbüsidir.
2020 senesi sentâbr ayında Ukraina prezidenti Volodımır Zelenskıy BM Baş Assambleyasınıñ 75-nci sessiyasında iştirakçi memleketlerni bu platforma qurulmasına qoşulmağa çağırdı.
Daa evel böyle planlarını Ukrainanıñ vaqtınca işğal etilgen topraqlar meseleleri nazirligi ve Ukraina Tış işler nazirligi aydınlatqanlar. Ukraina Tış işler nazirligi, Donbastaki zıddiyetni çezüv ve Qırımnı işğalden qurtaruv muzakere meydançıqları bir-birinden ayrı olmalı, dep tüşüne.
Ukraina Tış işler naziriniñ birinci muavini Emine Ceppar bildirgenine köre, Rusiyeni Qırımnı işğalden qurtaruv halqara platformasında iştirak etmege davet etecekler, amma iştirak etecegine inanmaylar. Bundan evel Ukraina Tış işler naziri Dmıtro Kuleba, Rusiyeni bu meydançıqta körmey, dep ayttı.
2020 senesi oktâbr ayında Poloniya Qırımnı işğalden qurtaruv halqara platforması çerçivesinde çalışmağa meraqlı, dep bildirdi.
Ukraina prezidenti Volodımır Zelenskıy bildirgenine köre, Avropa Birliginiñ liderleri Avropa Birliginiñ Qırımnı işğalden qurtaruv platformasına qoşulmağa azır olğanını ayttı. Resmiy Kyiv Qırımnı işğalden qurtaruv platformasına Türkiye, Malayziya, Slovakiya, Büyük Britaniya ve diger memleketler qoşulır, dep bekley.
Kreml, Qırım meselesi qapatıldı ve Rusiye onı halqara muzakerelerge almaycaq, dep bir qaç kere bildirgen edi.
Qırımnıñ Rusiye tarafından işğal etilüvi
2014 senesi fevral ayında Qırımda işaretsiz urbada silâlı insanlar peyda oldı. Olar Qırım Yuqarı Şurası, Aqmescit ava limanı, Keriç parom keçiti, diger strategik obyektlerni zapt etip, Ukraina ordusınıñ areketlerini blok etken edi. Rusiye akimiyeti bu insanlarnıñ Rusiye ordusınıñ arbiyleri olğanını başta inkâr etken edi. Daa soñra Rusiye prezidenti Vladimir Putin bular Rusiye arbiyleri olğanını tanıdı.
2014 senesi martnıñ 16-nda Qırım ve Aqyarda yarımada statusınen bağlı dünyada tanılmağan «referendum» olıp keçti, onıñ neticesinde Rusiye Qırımnı öz terkibine aldı. Ukraina, Avropa Birligi, ABD «referendumdaki» rey neticelerini tanımadı. Rusiye prezidenti Vladimir Putin martnıñ 18-nde Qırımnıñ Rusiyege «qoşulğanını» ilân etti.
Halqara teşkilâtlar, Qırımnıñ işğali ve ilhaqını qanunsız tanıp, Rusiyeniñ areketlerini takbih ettiler. Ğarp devletleri bir sıra iqtisadiy sanktsiyalarnı qullandı. Rusiye, yarımadanı işğal etkenini inkâr etip, buña «tarihiy adaletniñ tiklenmesi», dey. Ukrainanıñ Yuqarı Radası 2014 senesi fevralniñ 20-ni, Rusiye tarafından Qırım ve Aqyarnıñ muvaqqat işğali başlağan künü olaraq resmen ilân etti.
