Mahsus Qırım.Aqiqat içün
Milliy ğayeniñ olması ya da, daa doğrusı, buña ihtiyacı – siyasiy topluluqlarnı qabile tipteki topluluqlardan ayırğan bir çizgidir. Qabile topluluqlarda adamlarnıñ integratsiyası sade qan soyluğı qaidesine esaslana, o, bedeviylerniñ atalar sözünde yahşı tariflengen: "Men – qardaşıma qarşı. Qardaşlarım ve men – eki doğmuş qardaşlarımızğa qarşı. Eki doğmuş qardaşlarım ve men – qalğan er keske qarşı". Böyle topluluqlarnıñ, içtimaiy bağ içün qoşma sebep qıdırmasında ihtiyacı yoq. Bütün manası asılındadır. Küçük milletlerniñ çoqusı, şu sıradan qomşu Rusiyedeki milletler de, böyle topluluqlardandır.
Siyasiy topluluqlarnı ise başqa ğayeler birleştire – amanlıq, adalet, azatlıq, umumiy ve şahsiyniñ nisbeti. Qadimiy yunanlarnıñ vaqtından bugünge qadar, siyasiy topluluqlar öz azaları içün umumiy fikirlerni ifadelemege tırışa. Modern devrinde milletçilikniñ artmasınen, er halqnıñ böyle fikirlerniñ qıdırması, milliy ğayeniñ qıdırması, dep ifadelendi. Milliy ğaye añlamına, halqnıñ birligi izaatı (ne içün "men" degil, "biz"), umumiy eyilik izaatı (nege inanamız, umumiy maqsatlarğa irişüvde mobilizatsiya (inançlarımız içün nasıl küreşkenimiz) kirdi.
Asırlar devamında qırımtatarlar, qan soyluğınen degil, amma başqa, inkişaflı milliy topluluqlarğa ait olğan kategoriyalarnen birleşken siyasiy topluluq kibi inkişaf ete. Qırımtatarlarnıñ raat yaşaması ve dinamik inkişafı içün, qabile, tayfa, köylege muracaat yeterli degil. Türlü asıllar olğanı içün, böyle qıdıruvlar halqnı tek küçükçe taqımlarğa bölecek ve ileride parçalacaq. İç bir yerge ketirmeycek yol.
Bunıñ yerine eñ azından soñki 150 yılda qırımtatarlar, milliy gayeni inklüziya ve motivatsiya manaları şeklinde ifadeley edi: er kesni birleştirgen ve belli bir maqsatlarğa irişmege aveslendirgen (motivatsiya bergen) bir şeydir.
- 19 asır: qırımtatarlar - öz toprağında yaşap, bölgedeki başqa halqalar arasında lâyıq yerini almaq kerek bir halqtır.
- 20 asırnıñ başı: qırımtatarlar - öz toprağında öz taqdirini saylamağa aqqı olğan başqalardan mustaqil bir halqtır.
- 20 asırnıñ ekinci qısmı: qırımtatarlar - öz toprağından yaşamağa aqqı olğan bir halqtır.
Bugün biri-birimizni "biz" añlamında nasıl qabul ete bilecegimizni, nege inanğanımızni ve ne oğrunda küreşecegimizni añlatqan bir milliy ğayeni ifadelemek kerek. O, çoqluqnıñ fikirlerinen bir kelmek kerek, onı qandırmaq ve areketke davet etmek kerek.
Qırımtatar halqı öz, Allahnıñ bergeni toprağında. Qırımtatarlarnıñ tili, inançları, degerleri, dünyabaqışı Qırımda üstün olmalı. Qırımda olğanda, milletine baqmadan, qırımtatarlar kibi areket et.
Bu ifadeni böyle iza etmek kerek: "Qırımtatarlarnıñ öz cemiyet kimligi bar. Bu kimlikniñ, fizikiy alanda baş hususiyet kibi kerçekleşmege imkânı olmalı. Qırımtatarlarnıñ kimligi içün bu alan, aqlı olaraq, Qırımdır. Qırımda ealiniñ sayı mütenasipligi al etici degildir. Uquqnıñ esası - qırımtatarlarnıñ Qırımğa, öz toprağına aqqı. Başqası bizde yoq, artqa çekilmek yerimiz yoq".
Qırım, birevniñ iddialarınıñ nesnesi olmamalı
Demek ki, Qırımda bu halqnıñ zalımları maqtalmaycaq, tarih bu halqnıñ zararına iza etilmeycek, Qırımda qırımtatar tili boğulmaycaq, Qırımda qırımtatar kimliginiñ inkisafı içün bütün şaraitler yaratılmalı. Qırım, birevniñ iddialarınıñ nesnesi olmamalı. Biz, yuqarıda aytılğan meselelerde kimsenen kompromiss qıdırmamalımız, aynı dünyanıñ başqa köşelerinde öz meselelerini çezgende biznen kompromiss qıdırmağanları kibi.
Biz ise, qırımlılar, "qırımatatar kibi yap" ne olğanını añlatmaq içün, bir sıra mevzularda liderligimizni köstermek kerekmiz
Duyula ki, böyle milliy gaye - areketke çağırıştır. Bizim toprağımız, bizim alanımız. Qırımda yaşamağa isteseñ, do as Qırımtatarlar do (qırımtatarlar kibi yap). Biz ise, "qırımatatarlar kibi yap" ne olğanını añlatmaq içün, bir sıra mevzularda liderligimizni köstermek kerekmiz. Bu yalıñız til degil, amma içtimaiy qurulış, degerler, adalet, kelecek nesiller ögünde, başqa canlı varlıqlar ögünde mesüliyetlik. Böyle liderlik içün bizge yeterli ahlâqiy azırlıq ve muzakere esnasları kerek, umumiy qararlarnıñ qanuniyleştirüvi kerek. Şimdilik bunen bağlı problemalar bar, amma bu, başqa bir muzakere içün mevzudır.
Soñ söz yerine
Soñki yıllarda bazı qırımtatarlar, başqa millet vekilleri arasında faal şekilde "özüñkiler"ni qıdırğanını körem
Soñki yıllarda bazı qırımtatarlar, başqa millet vekilleri arasında faal şekilde "özüñkiler"ni qıdırğanını körem. Öz tilini unutıp ve tamamınen başqa tilge keçip, öz bayramlarını unutıp ve başqa halqlarnıñ bayramlarını qutlap, öz tarihine ürmetsizlik kösterip ve başqa halqlarnıñ tarihını özüñkini kibi körip. Böyle qırımtatarlar, özleri añlamasa da, amma, qırımtatarlarnıñ arasındaki "özüñkiler" sırasından çıqa, amma başqalarnıñ tarafından da qabul etilmey.
Leh psihologı Genri Tayfel Ekinci Cian cenkinden soñ keçirgen bir sıra meşur eksperimentlerde, adam öz taqım azalarına daa çoq uzanğanı açıq-aydın köründi. Em de taqımğa aitlikniñ talapları eñ azğariy olmaq mümkün. Misal içün, kapik taşlap, adamlarnı "tuğra" ve "yazı"larğa böle ediler. Ya da noqtalı yapraqnı köstere ediler. Ve, noqtalarnıñ kerçek sayısına baqmadan, bir gruppa adamlarğa - olar raqamnı azlaştırdılar, başqa gruppa adamlarğa - raqamnı qabarttılar, dep ayttılar. Böyleliknen, "azlaştırğanlar" ve "qabartqanlar" taqımlarını tizdiler. Eksperiment, adamlarnı birleştirgen o qadar küçük bir çizgi olsa da, ep bir öz taqımdaşlarını daa çoq rağbetlendirgenlerini kösterdi.
İbret. Postmodernge, halqlar arasında sıñırlarnıñ yoq olmasına işanıp, öz halqından uzaqlaşmağa tırışqanlar, siz içün yaramay haberim bar - psihofiziologiya seviyesinde sizge er vaqıt yaramayca munasebette olacaqlar.
Siz içün yekâne bir çare mimikriyadır - öz til, ad, din, tarihıñızdan vazgeçüv ve, bir vaqıtları başqalar sizni "özüñki" kibi qabul eteceklerine zayıf ümüt.
Buña azır olsañız, demek bu maqale siz içün degil.
Arsen Jumadilov, siyasetşınas, "Kyiv-Mohıla akademiyası" milliy universitetiniñ ocası, qırımlı
«Bloglar» rubrikasında bildirilgen fikir-tüşünceler müelliflerniñ noqta-i nazarını aks ettirip, muarririyetniñ baqışlarınen bir olmay bile.
