2020 yıl qırımtatarlar içün nasıl edi? Qırımtatar Milliy Meclisi “Qırım platforması”ndan ne bekley? Ne zaman Qırımnıñ işğalden azat etüv stategiyası peyda olacaq? Bu ve diger mevzularda Qırım.Aqiqat Radiosınıñ alıp barıcısı Rustem Halilov Meclis reisi Refat Çubarov ile qonuştı.
– 2020-nci yılda qırımtatarlarnıñ ögünde peyda olğan esas qıyınlıqlar ne edi?
– Böyle bir qıyınlıq endi aman-aman 7 yıl devam etken Qırımnıñ Rusiye tarafından işğali olğanını aytsam, iç bir kimseni ayrette qaldırmam, dep tüşünem. Ayırılğan aileler, bozulğan insan taqdirleri, yoq etilgen biznes, devamlı depressiya şaraitinde yaşayış. Er kün tarihiy abideler, yekâne tabiat nesneleri yoq etilmekte. Bütün bularnı eki söznen tasvir etmek mümkün: Rusiyeniñ işğali.
– Ukraina ve diger memleketlerniñ buña qarşılıq kösterme ıntıluvları aqqında ne aytı bilesiñiz?
– Soñki yıllar içinde Ukrainada ve onıñ tışında pek çoq şey yapıldı, amma netice yoq. Rusiye Federatsiyası er şeyni körmemezlikke ura, atta BMT Baş Assambleyasınıñ eñ sert qararlarını da. Moskva, BMT Halqara mahkemesiniñ qararlarını yerine ketirmekten utanmazca red etti – şu cümleden Qırımtatar Milliy Meclis faaliyetine, reberleriniñ ve azalarınıñ Qırımğa kirişne qoyulğan yasaqlarnıñ deral lâğu etilmesi de. Em Ukraina devleti, em de bizim ortaqlarımız ahır-soñu Rusiyeni halqara uquqnı ürmet etmege mecbur etecek yañı, daa semereli yardımlaşma şekillerini tapmaq kerekler. Tış işler nazirligi tarafından meydanğa ketirilgen “Qırım platforması” bu ğayet qıyın meseleni al etip olacağına ümüt etemiz. Bunıñ ne qaadr mümkün olacağı bir çoq amillerge bağlıdır.
– Sizce “Qırım platforması” muvafaqiyetli olması içün ne yapmaq kerek?
“Qırım platforması muvafaqiyetli olması içün er şeyni yapmaq kerekRefat Çubarov
– “Qırım platforması”nıñ ve ilk nevbette 2021 senesi mayıs ayına planlaştırılğan devletler sammitiniñ er angi faaliyet şekilleri onsız da yeterli qadar olğan areketlernen sıñırlanmamaq içün TİN ile mesleatlaşmalarda bulunamız, diger mütehassıslar, idareler ile körüşemiz. Yani, men endi bar olğan beyanatlar, qararlar, beyannameler aqqında aytam. Rusiye ordusı Qırımnı kerkeçten terk etip ketmesi içün, beyanatlardan ğayrı, bu devletler tarafından körülecek muayyen adımlar seslendirilmeli. “Qırım platforması” muvafaqiyetli olması ve hayırsızlıqqa oğramaması içün elimizden kelgenini yapmalımız.
– Muayyen adımlar degende, aqlıñızda ne tutasıñız?
– Misal olaraq, platformanı destekleycek çetel memleketler, Rusiyege qarşı sanktsiyalarnıñ quvetleştirilmesine, şu cümleden Rusiye energiya menbalarına deral embargo qoyulmasına qoltutmalılar. Ya da bu ükümetler Rusiye ile er angi münsebetlerini azğarğa endire bileler, çünki onıñ areketleri olarnıñ telükesizligi ve halqaları içün havflıdır. Bazı devletler içün bu ğayet qıyın olğanını añlaymız, bu iqtisadiy ğayıplarnen bağlı, amma Rusiye tecavuzını nasıldır etip toqtatmalımız
– Qırımnı işğalden azat etüv Ukraina strategiyası aqqında şimdilik ne belli?
Ukrainanıñ yarımadada suvereniteti ğayrıdan tiklenilgen soñ Qırımnıñ inkişafı nasıl olacağını köstermelimizRefat Çubarov
– Bilem ki, bunıñ üzerinde iş kete, esnasta iştirak etken nazirlik ve idareler salâhitlerinde olğan tekliflerini azırlap endi yolladılar. Menimce, strategiyanı “Qırım platforması” iştirakçileriniñ sammitinden evel taqdim etmek kerek. Devlet başlarını bir yerde toplamaq ve 2014 Rusiye bozğan halqara nizamınıñ ğayrıdan tiklenilüvi içün özü Ukrainanıñ ve tarafdarlarınıñ ne yapmaq kerek olğanına dair Ukrainanıñ mevamını teklif etmemege mantıqsız olur edi. Bundan ğayrı, Ukrainanıñ yarımadada suvereniteti ğayrıdan tiklenilgen soñ Qırımnıñ inkişafı nasıl olacağını, tamır halq – qırımtatarlarğa öz toprağında inkişaf etmesi içün nasıl kefaletler berilecegini köstermelimiz.
– Ukrainanıñ Qırımnıñ işğalden azat etilüvi ile bağlı aytışmalarğa Rusiyeniñ özüni celp etip olması içün ne baş bermelidir?
Kreml başlıqları ögünde Qırımnı ğayıp etmek istiqbaliden daa büyük bir telüke peyda olmalıRefat Çubarov
– Kreml başlıqları ögünde Qırımnı ğayıp etmek istiqbaliden daa büyük bir telüke peyda olmalı. Yani, Rusiye devletiniñ dağılmasına sebep olacaq rus iqtisadınıñ tolu derecede kollaps telükesi. Bu, Kremlniñ halqara uquqnıñ qaidelerine kene riayet etip başlaması ve işğal etilgen topraqlardan keri çekilmesi içün sebep ola bilir. Söz tek Qırım aqqında degil – Turla boyu, Gürcistan topraqları aqqındadır.
– Meclis temsilcileri soñki sefer prezident Volodımır Zelenskıy ile ne zaman körüştiler?
– 2020 senesi mayısnıñ 18-nde. Eski yanaşmağa beñzey, doğrumı? Qırımtatarlarnıñ emiyetli bir künü bar, keliñiz olarnen körüşeyik. O zaman, türlü mevzularda al etüv yollarnı teklif etmek içün iş gruppasınıñ teşkil etilüvi aqqında keliştik. Bularnıñ arasında üç qanun leyhası adlandırıldı: Ukrainadaki tamır halqalar aqqında, qırımtatar halqınıñ statusı aqqında ve Qırım MC aqqındaki Ukraina Anasısasınıñ 10-ncı maddesine deñişmeler kirsetilüvi aqqında. İş gruppasınıñ daa bir vazifesi Milliy Meclis ile iş birligi aqqında przeident fermanını azırlmaq edi. Öz tarafımızdan er şeyni yaptıq. Prezident ofisi tarafında bugünge qadar iç bir adımlar atılmadı.
– Yarımadadaki qırımtatarlar pandemiya ile nasıl etip küreşeler?
Qırım ile bağlı Rusiyeniñ hastalıq statistikası kerçek vaziyetke zıt keleRefat Çubarov
– Halqımız, diger halqalar kibi çoq sayılı olmağanını köz ogne alıp, mart ayından başlap pandemiya sıralarımızdan kettikçe daa ziyade insannı alğanını is ettik. Adamlarğa qoşma qoruv çarelerni körmek kerek olğanını añlatmağa tırıştıq. Keskin vaziyet endi artta, şimdi adamlar hastalıqnıñ kerçek telükesini anlay. Diger taraftan, Qırım ile bağlı Rusiyeniñ hastalıq statistikası kerçek vaziyetke zıt kelgenini ögrendik.
Крым и коронавирус: история пандемии на полуострове в фотографиях (фотогалерея)
– O kerçeklik nasıldır?
– Felâketli. Dünya sağlıq saqlav teşkilâtı, “Qızıl haç”, “Qırmızı yarımay”, OSCE, Ukrainadaki BMT missiyasına muracaat ettik. Halqara közeticilerni Qırımnı ziyaret etmege çağırdıq. Yazıq ki, amma muracaatlarımızğa formal cevaplar keldi, Qırımnı nezaret etken Rusiye akimiyeti kiriş içün izin bermey. Biz özümiz semetdeşlerimizge yardım etmege tırışamız, qırımtatar diasporamız da yardım ete. Söz ilâclar aqqında kete. Rusiye akimiyeti ise ilâclarnı yarımadağa ketirmege izin bergen sıñırlavlarnı tayin etti. Biz ise başqa, daa semereli yollarn taptıq.
– Meclis olaraq 2021 seneden ne bekleysiz?
– Muayyen beklevler aqqında aytmamağa tırışam. Ayatımızda beklenilgen müsbet şeylerniñ olması içün işimizni planlaştırmaq kerekmiz. Ümüt etem ki, yanvar ayında Avropa Parlamenti mebuslarınen beraberlikte azırlağan vesiqanı qabul etmek mümkün olacaq. Bizim maqsadımız aydındır – Qırımnıñ rus işğalcilerinden azat etilüvi. Bizge bağlı olğan er şeyni 2021senesi yamaq kerekmiz. Bütün qıyınlıqlarğa baqmadan, fırsatlar bar, dep tüşünem. Sert basqılar ve taqip etüvler olğanına baqmadan, birligini saqlamağa devam etken ukrain devletimiz ve qırımtatar halqımız bar.
(Metinni Vladislav Lentsev azırladı)
