1944 yılı mayıs 18-20-sinde NKVD-NKGB mahsus operatsiyasınen, Qırımdan Orta Asiya, Sibir ve Uralğa bütün qırımtatarlar sürgün etildi (resmiy malünatqa köre - 194 111 adam). 2004-2011 yılları Qurultaynıñ Mahsus komissiyası «Unutma» aktsiyasını keçire edi, o vaqıt sürgünlikni başından keçirgenlerniñ qararnen 950 hatıravlarını topladılar. Qırım.Aqiqat, o arhivlerden hatıravlarnı derc ete.
Men, Aciümerova Üsniye, qırımtatarım, 1927 senesi avgustnıñ 3-ünde dünyağa keldim. Qırım MŞSC-niñ Frayndorfskiy (lâğu etilgen) rayonınıñ Üzbek (ğayıp olğan) köyünde doğdım.
Sürgünlik vaqtında qorantamızda: babam Aciümer Osmanov (1895 yılı doğma), anam Asiye Aciümerova (1898 yılı doğma), tatam Nüriye Aciümerova (1928 yılı doğma) ve men, Üsniye Aciümerova bar edik.
Sürgünlikten evel biz Qırım MŞSC-niñ Frayndorfskiy rayonınıñ Üzbek köyünde yaşay edik.
1944 yılda qorantamız, dört közlü evde yaşadı, bizim 5 sığırımız, 20 qoyumız, 50-ge yaqın tavuğımız bar edi. Babam hastalıq sebebinden saqat edi.
1944 senesinde mayısnıñ 18-inde saba tañda dört silâlı asker qapımıznı qaqtı. «Stalinniñ emrinen sizni sürgün eteler!», - dedi olar, qayda ve ne qadar vaqıtqa olacağını añlatmadılar. Azırlanmaq içün 15 daqqa berdiler. Qararlar oqulmadı. Epimiz şaşmaladıq. Aşlardan ve eşyadan bir şeylerni almağa yetiştirdik. Epimizni, köy sakinlerini, quyu yanında topladılar, yük maşnalarına oturttılar ve Kezlevge yolladılar. Yol devamında yanımızda daima silâlı askerler edi.
Adamlar ağlay, qıçıra, askerler ise bizni aqaretley edi. Bunı hatırlağanda közlerim yaşlana
Sürgünlik vaqtında köyümizde 50-ge yaqın qoranta yaşay edi. Kezlevde aqşamğa yaqın bizni yük vagonlarına oturttılar. Bizim vagonımızda türlü köylerden tahminen 15 qoranta bar edi. Adamlar ağlay, qıçıra, askerler ise bizni aqaretley edi. Bunı hatırlağanda közlerim yaşlana.
Vagonda iç bir şarait yoq edi. Kenefke barmaq içün, adamlar vagonnıñ bir köşesini basma parçasınen ayıra edi. Turaqlarda suv qıdıra ediler, eki toladan ocaq yapıp, onıñ üstünde evden alıp yetiştirgen erzaqlardan aş pişire ediler. 15-20 daqqadan adamlarnı kene vagonlarğa ayday ediler, yetiştirmegenlerni tepip, ocaqlarını sındıra ediler. Yolda vagonımızda köydeşlerim elâk oldı. O yerde ekim ya da sanitar yoq edi. Adamlar bitledi, urbalarını qırılğan pencereden qaqa ediler, bitler qum kibi sepile edi.
Yolda 18 kün edik, iyünniñ 4-ünde Özbekistanğa, Cizak köyüne kelip çıqtıq. Epimizni banâğa dezinfektsiya yapmaq içün alıp kettiler. Bundan soñ arabalarğa yüklep, kolhozğa alıp kettiler.
Bir qaç adam babamnıñ cenazesini qıldı. Men ve tatam anamnen qaldıq
Bizni özüne bir qartbaba - Şakir aka aldı. Epimiz bir hanede yerleştik. Oda ufaq, şaraitlsiz edi. Yerli sakinlerniñ özleri de yaramay yaşay edi. Sakir aka elinden kelgenini yapıp, yardım ete edi. Köylüler bizge yahşı yanaşan edi.
Bir yıldan soñ 50 yaşındaki babam Aciümer aqciger hastalığından vefat etti. Bir qaç adam babamnıñ cenazesini qıldı. Men ve tatam anamnen qaldıq. Bütün vaqıt pamuq tarlalarında çalışa edik, yantaq tikenini cıyıp, pitelerge almaştıra edik. Aş almaq ve açlıqtan ölmemek içün soñki eşyamıznı sata edik. Akimiyet bizge yardım etmedi.
Bir köyden başqa köyge barmaq içün, komendanttan razılıq almaq kerek edi. «Mecburiy meskenleşme yerlerinden qaçuv içün cinaiy mesüliyet aqqında» ferman çıqqanından soñ, komendant vaqtı sertleşti. Yaşağan yerimiz çoq deñişken edi, çünki bayağı yıl öz evimiz olmadı.
Qışlağımızda episi sıtma ve içek hastalıqlarınen hastalanıp çıqtı. Çoq vatandaşım elâk oldı. Em de, bütün sürgün etilgen qırımtatarlar kibi, biz de açlıq çektik.
Soñra men aqayğa çıqtım, pedagogika oquv yurtında oqudım. Menim yedi balam oldı - beş qızım ve eki oğlum. Oca olıp çalıştım. Balalarnı östürmege qıyın edi, çünki qazanğan aqçamız yetmey edi. 1956-ncı yılğace qırımatatar halqınıñ medeniyeti ve sanatınıñ inkişafı içün tüşünmey edik, o zamanları, sovet akimiyeti bizni atqan qorqunçlı şaraitte sağ qalmağa tırışa edik. Milliy bayram ve adetlerni kütmege yasaq edi.
Aqayım Feta Asanov (1924 yılı doğma) Özbekistanda can berdi. Oğlum 1996 yılda Qırımda vefat etti.
Qırımğa 2006 senesi qayttım, kvartira kiralap yaşayım, çünki Özbekistanda satqan evimizniñ aqçasına Qırımda ev alıp olmadıq. Amma vatanıma qaytqanıma ep bir quvanam. Qorantamız beş adamdan ibarettir.
(2009 yılı noyabr 2-sinde yazılğan hatıra)
Derc etmekke Elvedin Çubarov, Qırım tarihçısı, Qurultaynıñ qırımtatar halq genotsidini ögrengen mahsus komissiyasınıñ koordinatorı, azırladı
