1944 yılı mayıs 18-20-sinde NKVD-NKGB mahsus operatsiyasınen, Qırımdan Orta Asiya, Sibir ve Uralğa bütün qırımtatarlar sürgün etildi (resmiy malünatqa köre - 194 111 adam). 2004-2011 yılları Qurultaynıñ Mahsus komissiyası «Unutma» aktsiyasını keçire edi, o vaqıt sürgünlikni başından keçirgenlerniñ qararnen 950 hatırasını topladılar. Qırım.Aqiqat, o arhivlerden hatıravlarnı derc ete.
Men, Venera Ametova, qırımtatarım, 1937 senesi Qırım ASSRnıñ Bağçasaray şeerinde (Yujnaya soqağı, 52) dünyağa keldim.
Men, SSSR-niñ Stalin rejimi, 1944 yılda yapqan qırımtatar haqlınıñ tamamı ile sürgünliginiñ şaatı olam.
1944 yılı mayıs 18-inde NKVD mahsus operatsiyasınen, men ve qorantam: anam Ayşe Abduramanova (1905 yılı doğma), men, Venera Ametova, ve Bağçasarayda, em de Qırımnıñ başqa köşelerinde yaşağan vatandaşlarımız, zorbalıqnen vatandan sürgün etildi. O vaqıt men 7 yaşında edi, bizim JEK kvartiramız bar edi.
1939 senesi ağam Asan İsmailovnı (1920 yılı doğma) Qırıl orduğa çağırdılar, o, cenkten qaytmadı. 1941 senesi babam Amet Aliyevni (1909 yılı doğma) cebege çağırdılar, o da cenkten qaytmadı, anamnen ekimizni ise, köpeknen küçelekni kibi, quvdılar.
Anam şaşmaladı, ağlap başladı, men de onen beraber, o, öyle alda keregi kibi azırlanıp da olamadı
1944 senesi mayıs 18-inde gece anamnen biz qapı qattı qaqılğanından uyandıq. Anam açtı, tüfeknen eki asker kirip, 10 daqqada azırlanmağa buyurdılar. Anam şaşmaladı, ağlap başladı, men de onen beraber, o, öyle alda keregi kibi azırlanıp da olamadı. Em de o qadar qısqa vaqıtta ne añlarsıñ: bir yastıq, bir yorğan, urba cemidanını ve 7-8 kilogramm mısırboğdaynı aldıq, savuttan - ufaq qazançıq, çanaq, qaşıq, bu qadar.
Tüfekli askerler epimizni vokzalğa alıp ketti. Hatırlayım, anda episi ağlay ve qıçıra ediler, ömürlik unutılmaycaq deşetni kördim. Çoq bekledik, soñ ise bizni mal vagomlarına yüklediler ve alıp kettiler.
Poyezd toqtalğanda, anam er kes kibi suv qıdırmağa çapa edi, ve, yetiştirse, ateş yaqıp, qazan qapağında ufaq pite pişire edi
Poyezd köçkende, epimizni yahşı etip qaqıta edi, bütün yol bundan horlandıq. Bir sefer vagonımızda bundan yuqarı qat tüşip, adamlarnı bastı. Eki bala can bergen edi. Vagonda ne kenef, ne suv, ne aş, ne ilâclar bar edi. Bizge bir şey bergenlerini hatırlamayım. Poyezd toqtalğanda, anam er kes kibi suv qıdırmağa çapa edi, ve, yetiştirse, ateş yaqıp, qazan qapağında ufaq pite pişire edi, kimerde poyezdniñ artından qalmamaq içün, daa pişmegen soyunı ketire edi. Bitler ise bizni aşap qoydı, anam meni vagondan çıqarıp, bit ve sirkenen tolu saçımnı qırqqan edi.
Böyleliknen, bir ayğa yaqın yolda edik, soñ bizni Özbekistanğa, Samarqand vilâyetiniñ Cambay rayonına ketirdiler. Köy artında poyezdden çıqardılar ve tışarıda geceni keçirmege qaldırdılar. Adamlar, yarıq olğance, quru ot, çalılarnı qoparıp, töşeklerni azırlamağa aşıqtı. Çirki ve örümçekler pek tişley edi. Özbekistanda ilk gecemiz böyle edi.
Bir yerge çıqmağa ruhset bermey ediler, komendant rejimini bozsañ, mahkemesiz 25 yılğa oturta ediler
Üylege yaqın balaban köpçekli bir araba keldi ve bizni qışlaqqa alıp kettiler. Anda anamnen ekimizge ufaq bir kümes berdiler, saba ise pamuq tarlasına işke aydadılar, anam çalışa edi, men onıñ artından yüre edim. Aqşam qaytsaq - şeylerimiz yoq, hırsızladılar. Allaha şükür, mısırboğdayımız qaldı, anam onı ufatıp, çanaqta pasta pişirdi.
Bütün vatandaşlarımız kibi, anam er ay komendaturağa barıp, imza qoya edi. Birinci yılları soylarımız qayda olğanını bilmey edik, qıdırmağa da çare yoq edi. Bir yerge çıqmağa ruhset bermey ediler, komendant rejimini bozsañ, mahkemesiz 25 yılğa oturta ediler.
Biz yaşağan yerde tibbiy yardım yoq edi, adamlar hastalanıp öle edi. Kimseni tedaviylemey ediler, öz başına qaldırdılar. Halq qoranta-qoranta ölip kete edi. Bizim Cambay rayonımızda adamlarnıñ aman-aman 50%-i can berdi.
Endi yenegi yıl qışlaqtan rayon merkezine köçtik. Bizge soyumız Nariman ağa Devletov yardım etti. Onıñ eki balası bar edi - Yura ve İrina, şimdi qayda olğanlarını bilmeyim. Onıñ qadını tötâ Valâ edi. Başqa bir qorantanen beraber yaşap başladıq. Anam mektepke cıyıştırıcı olıp işke kirdi. Qışta cebeden bir yigit qayttı, o da mektepte qaravul olıp çalışıp başladı, özü ise hasta ve yaralı edi, yaşamağa yeri yoq edi. Bir sefer anam işke kelse, o ğarip açlıq ve suvuqtan buzlap qalğan.
Mektepte oquğanda, kimsenen davalaşmaq mümkün degil edi, birden "satqın" dep eriştire ediler. Mektepni bitirdim, tibbiyet oquv yurtuna oqumağa kirdim, onı bitirdim, feldşer oldım, çalışa edim. Oquşımnı devam etmege, ekim olmağa pek istey edim, 4 kere tibbiyet institutına kirmege tırıştım, amma, yazıq ki, ne qadar yahşı cevap berseñ de - "yaramay" baasını qoya ediler.
Halqıma tuvğan tilinde laf etmege yasaq ettiler ve, elbette ki, maqsatlarına iriştiler, şimdi aman-aman episi rusça laf ete
1958 yılğace tuvğan qırımtatar tilimde ne gazet, ne mecmua, ne televideniye, ne radio, ne de ders bar edi. Halqıma tuvğan tilinde laf etmege yasaq ettiler ve, elbette ki, maqsatlarına iriştiler, şimdi aman-aman episi rusça laf ete. Kimerleri ana tilini añlamay bile, ne qadar yazıq ki!
Bütün diniy ibadetlerni gizli yapa edik, oraza, namaz, dua, er şeyni gizley edik.
Vatan - Qırım - aqqında laf etmege de aqqımız yoq edi. Amma 1967 senesi halqımız bütün SSSRde yaşap olğanı aqqında emir çıqqanda, aqayımıznen birden Qırımğa aşıqtıq. Ne qadar quvanç ve ağrı közyaşları töküldi! Keldik, amma bizni kene itey ediler, bizni, evel de ana-babalarımıznı kibi, otuz yaşlarına kelgen adamlarnı kene itey ediler. Biz, Özbekistandan anda qaytmaq içün ketmedik, endi ne yapmalımız? Anapa şeerine kettik, anda stanitsa Anapskayada 11 yıl yaşadıq, soñ Nalçik şeerine köçtik.
Ve, niayet, 1990 senesinde, M.S. Gorbaçovnıñ sayesinde, Vatanğa qayttıq. Amma alâ daa qabul etilmedik, ana toprağımızğa aqqımıznı tanımadılar, kene beklemek... Amma men 72 yaşındam, bir teñ ve bahtlı olğanımıznı körerimmi - yoqmı bilmeyim. Elbet, nasıl olsa da, amma Ana-Vatanda yaşağanımızğa quvanam, amma bu quvanç tolu degil, ep bir canım ağıra.
(2009 yılı oktâbr 21-inde yazılğan hatıra)
Derc etmekke Elvedin Çubarov, Qırım tarihçısı, Qurultaynıñ qırımtatar halq genotsidini ögrengen mahsus komissiyasınıñ koordinatorı, azırladı
