Mahsus Qırım.Aqiqat içün
Sabıq Moskova şeer başı Yuriy Lujkovnıñ ölümi bir daa hatırlattı ki, Rusiyede "rusiyeli Qırım" aqqında 2014 yılda degil aytıp başlağanlar. Bu devletniñ siyasetinde "Rusiyeli Qırım"nıñ mevzusı, 1991 senesiniñ avgust 25-ünden berli bar, o zaman Rusiye prezidenti Boris Yeltsenniñ matbuat kâtibi Pavel Voşçanov, Qırımnı bermege kerekler, dep qomşularına hatırlattı. Ve añlaşıla ki, buni öz teşebbüsinen yapmağan.
Ukraina daima Qırımnen "oğurlı" edi. Sovet Birliginiñ dağılmasından evel - sovet reberligi, öz-özüni ilân etken cumhuriyetler yardımınen suverenitetleştirüvni toqtatmağa tırışqanda - oğurlı edi. Tamam o zaman Turla boyu (Pridnestrovye), Abhazistan, Cenübiy Osetiya çatışmaları peyda oldı...
Ne içün aysa Qırımda çatışma yüz bermedi? Çünki sovet ve rusiye liderleri - Mihail Gorbaçov ve Boris Yeltsinnıñ raqibiyetinden sebep, Moskova RSFSR-nı zayırlaştırmağa istedi, Ukraina SSR-nı degil. Aksine, Kremlge köre, USSR - eñ "loyal" bir cumhuriyet edi, yañı ittifaqdaş devletniñ qurulmasına destek kibi körüne edi.
Qırımnen ise endi Yeltsin "oğraşıp" başladı, 1994 yılda, muhtar cumhuriyetniñ prezidenti vazifesine rusiye tarafdarı olğan Yuriy Meşkov saylanğanda, Qırımnıñ devletten çıquvı mahsus operatsiyası başlandı. Belli ki, Meşkovnıñ saylavlarda ğalebesi tek onıñ şahsiy yeñişi degil edi, bu, yarımadanıñ bütün rusiyeli küçleriniñ yeñişi edi. Yoq, em de rusiye tarafdarları olğan degil - rusiye küçleriniñ! Qırım prezidentiniñ memuriyet başı, ükümet başı, nazirler - olarnıñ er kesi Moskovadan kelgen edi. Qırım vaqtı da - Meşkovnıñ emrinen - Moskova vaqtına deñiştirilgen edi.
Kuçmanıñ prezidentliginiñ ilk aylarında Qırım ayırılmasınen vaziyetni kerginleştirmek - elbetteki Kremlge elverişli degil edi
Ukraina kene "oğurlı" edi, çünki Meşkovnı prezident olaraq 1994 senesi yanvar 30-ında sayladılar, 1994 senesi iyül 10-unda ise, Boris Yeltsin ve o vaqıttaki Rusiye baş naziri Viktor Çernomırdin tarafından desteklengen Leonid Kuçma, Ukraina prezidenti olaraq saylanıldı. Kuçmanıñ prezidentliginiñ ilk aylarında Qırım ayırılmasınen vaziyetni kerginleştirmek - elbetteki Kremlge elverişli degil edi. Ve Ukrainağa açıq separatist rejiminiñ yoq etmesinen keder etmediler. Böyleliknen, Qırım, "Kreml" mevzusından, "ekinci eşelon" siyasetçileriniñ, yani akimiyeti daa olmağan, amma onı pek istegenler içün karyera süjetine çevirildi.
Lujkov, yalıñız Viktor Yuşçenkonıñ vaqtında itibaradan tüşti, Leonid Kuçmanıñ devrinde ise onıñ Qırım leyhaları - ep bir kercekleşmeycek bir saçma kibi qabul etile edi
Yuriy Lujkov siyasetçilerniñ eñ parlaq soylarından edi, amma, elbette, başqaları da oldı. Rusiye cemiyeti, Qırım ve, hususan, Aqyar mevzusında spekulâtsiyalarnı er vaqıt begenip qabul ete edi. Lujkov, yalıñız Viktor Yuşçenkonıñ vaqtında itibaradan tüşti, Leonid Kuçmanıñ devrinde ise onıñ Qırım leyhaları - ep bir kercekleşmeycek bir saçma kibi qabul etile edi. Çünki "biz arqadaşlarmız da", nasıl Qırım!
Rusiyede ise Lujkovnı başqa sebepler ile biraz hucur dep saya ediler. Ebet, ruisyelilerniñ çoqusı onıñ "rus Aqyarı" ve "rusiyeli Qırımı" tasavurlarınen razı edi. Amma Ukrainanı da olar, nasıldır bir vaqtınca, tesadüfiy şey kibi köre edi. Ayrı devlet degil, sadece, Rusiye kibi, SNG parçası. Ve Ukraina - başqa bir devlet olğanını añlamaq içün, yıllar degil, onlarce yıllar ketti. Amma rusiyelilerniñ çoqusı alâ daa buña inanmay.
Amma 2014 senesi Vladimir Putin Qırım ilhaqı aqqında qararnı alğanda, o, rusiye cemaat fikriniñ desteginde şübelenmey edi. Vatandaşlarınıñ çöqusınıñ fikrince Putin, mantıqlı surette areket ete edi: Ukrainanı "amerikanlar zapt etti", iç olmadan Qırımnı ve, elbette ki, Aqyarnı qurtarmaq kerek.
Ebet, Qırımda rusiye şovinizmniñ urluqlarını Putin ya da Lujkov sepmedi. Amma qabul etmek kerek ki, olar kibi siyasetçiler, bu urluqlar Qırımda ve Rusiyede össin dep, yıllarce davrana edi, böylece, "Qırım bizim" olğanında kimseniñ şübesi olmamaq kerek edi.
Ukrainada ise, bu israrlı ve edinip yapılğan işni körmemezlikke ura ediler.
«Fikir» rubrikasında ifadelengen fikir-tüşünceler müelliflerniñ noqta-i nazarını aks ettirip, muarririyetniñ baqışlarınen bir olmaması mumkün
Vitaliy Portnikov, Kyivli jurnalist, Qırım.Aqiqat közeticisi
