Rustem Umerov Ukrayınanıñ yañı Mudafaa naziri oldı. Rusiye işğal etken yarımada ile sıqı bağı olğan insannı bu vazifege tayin etken Volodımır Zelenskıy Kyiv Qırım meselesinde Rusiyenen bir uzlaşuvğa razı olmağanını köstere, dep yaza Azatlıq Radiosı.
Ukrayına Yuqarı Radası sentâbrniñ 6-nda Mudafaa naziri vazifesinde Rustem Umerovğa qoltuttı. O, memleketniñ tarihında nazir vazifesine tayin etilgen ilk qırımtatarı oldı. Mudafaa nazirliginiñ yañı reberi işğal altındaki yarımadanen sıqı bağlı. Şunıñ içün Ukrayına Silâlı quvetleriniñ bölükleri Qırımnıñ memuriy sıñırına yaqınlaşqanda onıñ tayin etilüvi tesaduf degildir.
Pılıp Orlık Demokratiya institutından Natalya Belitserniñ fikirince, Umerovnıñ nazir olaraq tayin etilmesiniñ ilk sebebi millet mensüpligi ve dini degil, tecribesi oldı, lâkin bu eki faktornıñ da emiyeti büyük.
«Siyasiy timsalleri de bar. Birinciden Ukrayına ve dünyağa yarımadanıñ Ukrayına yurisdiktsiyasına qaytarıluvı meselesinde bir uzlaşuv olmaycağını köstereler (belki, memuriy-territorial statusından – Rusiye muhtariyetinden Ukrayına erkânında qırımtatar milliy-territorial muhtariyeti statusına keçüvinen). Bu tayin vaqtınca işğal etilgen Qırımnıñ tamır halqlarına ve cenkke türk memleketleri ve bütün musulman dünyasınıñ diqqatını celp etti. Tayin vaqtınca işğal etilgen Qırımda Ukrayınağa qoltutqan küçler içün de ümüt bergen bir signal oldı», – dep ayttı Belitser Azatlıq Radiosına.
Çetelde Umerovnıñ tayin etilüvini devletniñ ilk şahısları tarafından açıq bir signal ola, Qırımnıñ Rusiye işğalinden azat etilüvi Ukrayına içün strategik bir maqsat ola. Bunı Kyiv ğayrıdan baqmaycaq.
«Rustem Umerov mudafaa naziri olsa, Qırımnı bir vaqıt unutmaycaqlar. Ve bu pek yahşı haber!», – dep yazdı içtimaiy ağlarda ABDniñ sabıq Rusiye elçisi, Stanford universitetiniñ professorı Michael McFaul.
«Umerovnıñ tayin etilmesi qırımtatar cemaatınıñ Kyivde qararlarnıñ qabul etilüvine daa teren integratsiyası olacaq demek. Em de Ukrayınanıñ Qırımnı keri almaq meselesinde qararlı olğanını köstere», – dep qayd ete Politico neşiri.
Rustem Umerovnıñ yüksek vazifege tayin etilmesiniñ neticesinde Rusiye propagandasınıñ Ukrayına akimiyetinde «natsistler» bar degen mifi de yoq etilecek.
«Ealiniñ 73 fayızı etnik yeudiyni prezident olaraq demokratik bir şekilde saylağan, o da Yuqarı Radağa Ukrayına ükümetinde eñ müim vazifelerinden birine bir musulmannı tasdıqlamağa teklif etken bir memlekette bunı isbatlamaq daa zor olacaqtır», – dep ayta Natalâ Belitser.
Çetel devletleriniñ vekillerinen olacaq bağlarda tek Umerovnıñ şahsiy çizgileri degil, onıñ millet mensüpligi de müim olacaq, dep tüşüne «Strategiya XXI» globalizatsiya merkeziniñ arbiy programmalar reberi Pavlo Lakiyçuk.
«Mence, mında Rustem Umerovnıñ özüni Ukrayınağa silâ ketirüv ve esirlerimizni azat etüv meselelerinde yahşı bir muzakereci olaraq köstergeni o qadar müim degil. Mudafaa naziri tamır qırımtatar halqınıñ temsilcisi ola, onıñ vatanı alâ daa Rusiye işğali altında buluna. Bir çoq halqara ortağımız vaziyet «kerginleşir» dep qorqa ve Qırımnıñ işğalcilerden azat etilüvini qorqa-qorqa bekley. Şimdi tüşüniñiz, Ukrayına nazirine şunı aytıp olacaqlarmı: «Nege kerek sizge o Qırım?», – dep ayttı Lakiyçuk Azatlıq Radiosına.
Umerovnıñ tayin etilüvinde simvolik bir şey olğanı belli, dep razı ola siyasiy ekspert Yevgeniy Savisko.
Mudafaa naziri özü de vatanı Qırımnıñ tez vaqıtta azat etilmesini isteyYevgeniy Savisko
«Qırımnı azat etüv operatsiyası arfesinde mudafaa müessisesiniñ reberi olaraq qırımtatarı tayin etile. Mında em Ukrayına vatandaşları, em işğalciler içün belli signal bar: duşman yarımadadan yaqın vaqıtta quvulacaq. Ukrayına vatandaşları içün bu bir küreş ilhamı, rusiyeliler içün ise bir tenbi ve maneviy basqı usulıdır. Mudafaa naziri özü de vatanı Qırımnıñ tez vaqıtta azat etilmesini istey, şunıñ içün Ukrayına Silâlı quvetleri mümkün olğanı qadar çoq, mümkün olğanı qadar tez ve cebede kerek olğan silâ ve er şey alması içün bütün ğayretini kösterecek», – dep qayd etti ekspert.
Rusiye ordusı Ukrayınağa qarşı büyük istilâ başlatqanından berli Rustem Umerov muzakerelerde faal iştirak etti. O, bıltır baarde Kyiv ve Moskva arasında (Beyazrusiyede ve Türkiyede) muzakerelerniñ eki raundında iştirak etti, bu yaz Saudiy Arabistandaki sammitte Ukrayına eyyetiniñ erkânına kirdi ve esirlerni deñişüv meselesinen oğraştı. Bazı malümatqa köre, Umerov çetelden ağır silâ berilüvinen bağlı gizli muzakerelerde iştirak etti. Onı halqara seviyede semereli bir muzakereci olaraq tanıylar.
Sabıq mudafaa naziri Oleksiy Reznikov arbiy müessisede büyük qabarcılıq qavğalarından soñ istifağa ketti. «Mudafaa nazirligi reberliginiñ bütün ya da qısmiy deñiştirilüvine tesir etip olamay ediler. Rusiye propagandası (Mudafaa nazirliginiñ memurlarınıñ) qanunsız zenginleşüvinen bağlı jurnalist tahqiqatlarını ve narrativlerni qullanıp, olarnı ğarbiy kütleviy haber vastalarında tarqatmağa tırışa», – dep qayd etti Ukrayınanıñ Birinci halqara inkişaf fondunıñ müdiri, siyasetşınas Mıkola Volkovskıy Azatlıq Radiosına.
Ne de olsa, onıñ aytqanına köre, Reznikovnıñ belli üstünligi bar edi – «işbirliginden ğayrı, bazı mudafaa nazirlerinen dostane munasebetleri oldı, bu da Ukrayınağa müsbet neticeler ketirdi».
Yañı nazirniñ munasebetlerni saqlap qalmaq içün kerekli çizgileri bar. «Ramştayn formatında nazirler körüşüvi vaqtında Umerovnıñ muzakereleri ne qadar neticeli olacaq baqmaq kerek», – dep qoştı Volkovskıy.
«Rustem Umerov ABD, Avropa ve Asiyada siyasetçilerni yahşı bile. Olarnıñ mantığını, fikir ve problemli vaziyetlerni al etüv usullarını yahşı bile ve añlay. Mudafaa naziri Ukrayına Silâlı quvetleriniñ maddiy-tehnik teminlevinen oğraşqanı içün bu pek müim. İttifaqdaşlar ve ittifaqdaş ola bileceklernen muzakere keçirip, tek aytqanlarını eşitmek degil, tüşünmeyip aytmağanlarnı añlamaq müim», – dep ayttı siyasiy ekspert Yevgeniy Savisko Azatlıq Radiosına.
Onıñ bildirgenine köre, Asiya tarafına ayrı diqqat olacaq. «Ukrayınanıñ ABD ve Avropa ortaqlarınen munasebetleri belli olsa, Asiyada belli bir boşluq bar. Tış işler nazirligi Asiya memleketleriniñ yardımını alamadı. İmkânlar bar edi ve bar. Rustem Umerov Türkiye prezidentini ve Saudiy Arabistannıñ qıral ailesi vekillerini şahsen tanıy. O bir musulman, Şarqta ise din müim bir şey», – dep qayd etti Savısko.
Yañı nazirniñ esas vazifeleri – «Recep Erdoğannı Putinge qoltutmaqtan uzaqlaştırmaq, Rusiye ve İrannıñ ittifaqını resmiy ve resmiy olmağan yollarnen blok etmek, Şarqta ittifaqdaşlarnı tapmaq ve olardan tek gumanitar degil, arbiy-tehnik yardım almağa tırışmaq», dep qoştı ekspert.
Rustem Umerov 41 yaşında. Özbekistanda 1944 senesi Orta Asiyağa sürgün etilgen qırımtatar qorantasında doğdı. Doqsanlarnıñ başında ailesi Qırımğa qayttı. Umerov iqtisadiy tasil aldı, telekommunikatsion ve yatırım biznesinde çalıştı, cemaat faaliyetinen de oğraştı. 2007 senesi «Qırımtatar cemiyeti» cemaat teşkilâtınıñ qurucılarından biri oldı. 2007 senesinden 2019 senesine qadar qırımtatar halqınıñ lideri Mustafa Cemilevniñ mesleatçısı edi.
Büyük siyasetnen Umerov 2019 senesi oğraşıp başladı, Ukrayına Yuqarı Radasına «Okean Elzı» gruppasınıñ lideri Svâtoslav Vakarçuk qurğan «Ğolos» firqasından deputat olaraq kirdi. 2021 senesi «Qırım platforması» birleşmesiniñ reisdeşlerinden biri oldı. 2022 senesi sentâbr ayında Umerov Ukrayına devlet mülki fondunıñ reisi olaraq tayin etildi.
Büyük cenkten evel Umerovnıñ siyasiy faaliyeti işğal etilgen Qırımnen bağlı meselelernen bağlı edi, dep qayd ete Pılıp Orlık demokratiya institutınıñ eksperti Natalâ Belitser.
«2014 senesi fevralniñ 27-nden soñ Umerov işğalci akimiyet tarafından taqip etilgeni içün yarımadanı terk etmege mecbur olğan Ukrayına tarafdarı qırımlılarğa koordinatsion yardım merkeziniñ quruluvında iştirak etti. 2019-2022 seneleri İnsan aqları, işğalden azat etüv ve vaqtınca işğal etilgen topraqlarnıñ reintegratsiyası komitetiniñ kâtibi olaraq deputat faaliyetinen oğraştı, Milliy telükesizlik ve mudafaa şurası yanında qurulğan Qırım ve Aqyarnı işğalden qurtaruv devlet strategiyasını azırlağan gruppanıñ azası edi. Bundan ğayrı, birinciden Qırım ve qırımtatarlarnen bağlı aman-aman 100 qanun leyhası, qarar ve muracaatnıñ azırlanması ve ileriletmesinde iştirak etti», – dep ayttı o.
Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnı küzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün: https://d1ug5n8f9xpr1h.cloudfront.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.
