Avgustnıñ 19-nda Ukrayına ükümeti qarar çıqarıp, Ukrayınanıñ tamır halqınıñ temsiliy organnıñ uquqiy statusı pekitilgen nizamnı tasdıqladı. Memleketniñ üç tamır halqından – qırımtatarları, qaray ve qırımçaqlardan – tek biriniñ temsiliy organı şekillendi. Qırımtatar Milliy Meclisi statusınıñ resmiy pekitilüvi ne deñştirecek – Qırım.Aqiqatnıñ maqalesinde tarif etile.
Resmiy status
– Bir aftadan soñ Nazirler şurası qırımtatarlarnıñ temsiliy organ statusını Qırımtatar Milliy Meclisine bersin dep malümat azırlap başlaycaqmız, dep tüşünem, – dep ayta reisi Refat Çubarov. – Bir problem qalacaq – onı şirket olaraq qayd etüv. Uquqçılar bunıñ üzerinde de çalışa.
– Meclis – aslında 1991 senesinden berli qırımtatarlarnıñ temsiliy organıdır. Uquqiy statusını resmiyleştirmek içün Ukrayına qanunları yoq edi. Lâkin 1999 senesi Leonid Kuçma Ukrayına prezidenti yanındaki qırımtatar halqınıñ temsilciler şurasını qurdı, onıñ erkânına yalıñız Milliy Meclis azaları kirgen edi.
Vaziyet tek 2021 senesi deñişti, Ukrayınanıñ tamır halqlar qanunı qabul etildiRefat Çubarov
– Bu buyruqnıñ muqaddemesinde şöyle aytılğan edi: Qırımtatar Milliy Meclisiniñ uquqiy statusını pekitmege imkân olmağanı içün Ukrayına prezidenti yanında qırımtatar halqınıñ temsilciler şurasını qurmaq. Meclis statusınıñ uquqiy ceetten pekitilmegeni Ukrayına qanunları Ukrayınanıñ tamır halqları ve temsiliy organı meselesini tez vaqıtta çezmek kerek olğanını qayd etken edi. Körgeniñiz kibi, vaziyet tek 2021 senesi deñişti, Ukrayınanıñ tamır halqlar qanunı qabul etildi. Böylece, aslında olğanını uquq alanına kirsetecekmiz, – dep qayd ete Çubarov.
Ukrayınada resmiy uquqiy statusı olmağan Meclis BM Baş assambleyası ya da OSCE kibi halqara teşkilâtlarnıñ vesiqalarında qırımtatarlarnıñ temsiliy organı olaraq qayd etilgen edi. Qırım işğalinden soñ Rusiye Yuqarı mahkemesi qırımtatarlarnıñ temsiliy organını ekstremist teşkilât dep tanımağa qarar alğan soñ Meclisni cemaat teşkilâtı olaraq tasnif etti.
Bunıñ çalışması içün belli bir mehanizm olmaq kerekOlğa Kurışko
– Qararlar tamır halqlarnıñ aq ve serbestliklerinen bağlı olsa, devlet akimiyeti ve yerli idare organları qabul etecek qararlarnı tamır halqnıñ temsiliy organınen keliştirüv nizamı kerek. Bunıñ çalışması içün belli bir mehanizm olmaq kerek, – dep qayd ete Ukrayına prezidentiniñ Qırım Muhtar Cumhuriyetindeki temsilciliginiñ uquqiy teminlev bölüginiñ reberi Olğa Kurışko Nazirler şurası qabul etecek tamır halqlarnıñ aqları vesiqası aqqında aytıp.
Böyle nizam «Ukrayınanıñ Tamır halqları» qanunınıñ 8-inci maddesi sebebinden yazılmalı. Qayd etilgenine köre, icra akimiyetniñ til, medeniyet inkişafı, tamır halqlarnıñ tilinde tasil, Ukrayınanıñ tamır halqlarınıñ tillerinde kütleviy haber vastalarınıñ faaliyetinen bağlı qararlar ancaq temsiliy organnen keçirilgen mesleatlardan soñ qabul etile bile.
Refat Çubarlv Meclis bu qararnıñ azırlanmasında iştirak etti, dep qayd ete. O, onı bu künleri qabul eterler, dep ümüt ete.
İmkânlar ve maliye etilüvi
Ukrayınanıñ tamır halqlar qanunı bıltır qabul etildi. Maddeleri Qırımtatar Milliy Meclisiniñ uquqiy statusı pekitilgen soñ olacaq imkânları aqqında malümat bere.
Meselâ, Meclisniñ qırımtatarlarnıñ aq ve menfaatlarınen bağlı devlet ve diniy programmalarnı azırlav ve kerçekleştirüv işinde iştirak etmek imkânına saip ola. Qırımğa qaytqan tamır halq vekillerine topraq berüv meselelerinde temsiliy organnen mesleat keçirmege kerek olacaq. Qırımtatarlarnıñ tili, tarihı ve medeniyetinen bağlı malümatnı Ukrayınadaki oquv esnasına kirsetüv nizamı da Qırımtatar Milliy Meclisinen beraber belgilenmeli.
Qanun tamır halqlarnıñ öz kütleviy haber vastalarını qurmaq aqqını da qayd etti. Bu medianıñ yarısından ziyadesi temsiliy organğa ait olsa, devletten maddiy yardım almağa imkânı olacaq.
Qanunnıñ ayrı maddesi temsiliy organnıñ resurs teminlevine bağışlana.
Böyle programmalar yoq edi. Unikal olacaqOlğa Kurışko
Statusı pekitilgen soñ Meclisniñ faaliyeti Ukrayınanıñ Devlet bücetinden, ayrı bücet programmasından, temin etilecek.
– Böyle programmalar yoq edi. Unikal olacaq, – dep ayta Olğa Kurışko. – Şimdi statusnı pekitmege imkân olğanı içün temsiliy organnıñ ihtiyacları laf etilmeli ve muracaat şekillendirilmeli.
Temsiliy organnıñ çetel devletlerinden, halqara teşkilâtlardan, şahıs ve şirketlerden maddiy, tehniy, hayriye ve gumanitar yardım aluv aqqı da bar.
– Temsiliy organlarnıñ şirket statusını alması ve uquq ceetinden tanılması – birinciden temsiliy organlarnıñ faaliyetini qolaylaştıra. O, böyle halqara yardım aluvnıñ uquqiy imkânlarını yarata, – dep qayd ete Refat Çubarov.
Böyle yardımnı – em Ukrayına bücetinden, em başqa yerlerden – aluv ve qullanuv malümatı er üç ayda temsiliy organnıñ saytında derc etilecek.
– Mında qanunlar bütünley yardım ete ve qanunlarğa köre esabat berile. Er şey yahşı, – dep qayd ete Meclis reisi.
Basqı vastası
Qırımtatar Milliy Meclisiniñ uquqiy statusı pekitilüvi temsiliy organnıñ Ukrayına reberliginen işbirligine daa bir nüans qoşa. Qanun em resmiy status berilüvini, em onıñ lâğu etilüvini belgiley.
2014 senesinden soñ akimiyet ve cemaat arasında işbirligi usullarına qaytmaycaqmız, dep tüşünemRefat Çubarov
2010 senesi prezident Viktor Yanukoviç Mecliske basqı yapmağa ve reberligine tesir etmege tırışıp, Qırımtatar halqınıñ temsilciler şurasını bir alet olaraq qullanmağa qarar aldı. O, erkânını 33 azadan 19-ğa eksiltti ve Şura terkibine Meclis reberligine muhalifet olğan ve cemaat tarafından pek qoltutılmağan qırımtatarlarnı kirsetti. Yanukoviç beklengen bir netice alamadı, amma akimiyet siyasiy maqsadlarına irişmek içün uquqiy aletlerni nasıl qullana bilecegini kösterdi.
Lâkin Meclis reisi Refat Çubarov temsiliy organnı uquqiy statusından marum etüv telükesi bir kün siyasiy oyunda qullanıla bile, dep qorqmay.
– 2014 senesinden soñ akimiyet ve cemaat arasında işbirligi usullarına qaytmaycaqmız, dep tüşünem. Bunı red etem. İnsanlar deli ola bile, amma akimiyet artıq o qadar deli olamaz, – dep ayta o.
Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnıküzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün: https://krymrcriywdcchs.azureedge.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.
Qırımtatarlarnı tamır halq olaraq tanıma
2014 senesi martnıñ 20-nde Ukraina Yuqarı Radası qırımtatarlarnı Qırımnıñ tamır halqı dep tanıdı. Bu qararğa 283 halq deputat rey berdi. Ukraina qırımtatar halqınen diger milliy azlıqlarnıñ Ukrainanıñ tamır halqı olaraq etnik, medeniyet, til ve din kimliginiñ saqlap qalması ve inkişafını kefil etmekte. Qırımtatar Milliy Meclisi ve Qurultayı qırımtatarlarnıñ temsiliy organları olaraq tanıldı.
Er yıl avgustnıñ 9-nda dünya tamır halqlar künü qayd etile. Onı BM Baş Assambleyası 1994 senesi tasdıqladı.
Qırımnıñ Rusiye tarafından işğal etilüvi
2014 senesi fevral ayında Qırımda işaretsiz urbada silâlı insanlar peyda oldı. Olar Qırım Yuqarı Şurası, Aqmescit ava limanı, Keriç parom keçiti, diger strategik obyektlerni zapt etip, Ukraina ordusınıñ areketlerini blok etken edi. Rusiye akimiyeti bu insanlarnıñ Rusiye ordusınıñ arbiyleri olğanını başta inkâr etken edi. Daa soñra Rusiye prezidenti Vladimir Putin bular Rusiye arbiyleri olğanını tanıdı.
2014 senesi martnıñ 16-nda Qırım ve Aqyarda yarımada statusınen bağlı dünyada tanılmağan «referendum» olıp keçti, onıñ neticesinde Rusiye Qırımnı öz terkibine aldı. Ukraina, Avropa Birligi, ABD «referendumdaki» rey neticelerini tanımadı. Rusiye prezidenti Vladimir Putin martnıñ 18-nde Qırımnıñ Rusiyege «qoşulğanını» ilân etti.
Halqara teşkilâtlar, Qırımnıñ işğali ve ilhaqını qanunsız tanıp, Rusiyeniñ areketlerini takbih ettiler. Ğarp devletleri bir sıra iqtisadiy sanktsiyalarnı qullandı. Rusiye, yarımadanı işğal etkenini inkâr etip, buña «tarihiy adaletniñ tiklenmesi», dey. Ukrainanıñ Yuqarı Radası 2014 senesi fevralniñ 20-ni, Rusiye tarafından Qırım ve Aqyarnıñ muvaqqat işğali başlağan künü olaraq resmen ilân etti.
