Rusiyeniñ Ukrayinağa qarşı büyük istilâsı vaqtında işğal etilgen Qırımda yaşayış pek tez deñişe. Rusiye akimiyeti vatandaşlar içün daa çoq yasaq kirsete ve repressiv areketlerni sertleştire. Qırımlılar cenknen bağlı meselelerge rastkele. 2025 senesi Qırım yarımadasında olğan esas deñişmelerni Qırım.Aqiqatnıñ maqalesinde tarif etemiz.
İnternet sıñırlanması
2025 senesi Rusiye akimiyeti vatandaşlarınıñ internet irişüvini sıñırlaycaq ğayretlerini faalleştirdi. Bu işğal etilgen Qırımğa da tesir etti, anda bağ ve internet problemleri peyda olıp başladı. Rusiye akimiyeti messencer ve diger servislerge irişüvni muntazam sürette sıñırlamaqta. Ekspertler bunı Rusiyeni ve işğal etken topraqlarını tış dünyadan izolâtsiya etmek ıntıluvları dep saya.
Qırımda ara-sıra internet söndürile. Yerliler "informatsion vakuumda" qala, hususan arbiy talimler vaqtında ve Ukrayina Silâlı quvetleriniñ Qırımdaki Rusiye arbiy obyektlerine qarşı ücümleri keri qaytarılğanda.
Böyle vaziyet Rusiyeniñ Ukrayinağa qarşı büyük istilâsı devam etkende devam etecek, dep tenbiledi Qırımnıñ Rusiye yolbaşçısı Sergey Aksenov.
"Mobil internetniñ söndürilüvi ya da yavaşlatıluvı Qırımda mahsus arbiy operatsiya (Rusiyede Ukrayinağa qarşı büyük istilânı böyle adlandıralar – QA) bitkenine qadar ara-sıra olacaq. Bu telükesizlik maqsadınen atılğan mecburiy bir adım. Duşmanğa internetni bizge qarşı qullanmağa bermeyik", – dedi o.
Rusiye bağ operatorları bu memleketniñ vatandaşlarına çetelden qaytqan soñ bir künge internetlerini söndüreler. Rusiye akimiyeti bunı uçucısızlardan qoruvnı arttıruv tedbiri olaraq añlattı, çünki sim-kartlar dronlarnıñ içinde ola bile ve navigatsiyaları içün qullanıla bile.
Suv qıtlığı
2025 senesi Qırım içün büyük mesele suv qıtlığınıñ qaytması oldı. Hususan yazda yerli özenler quruğanda peyda oldı. Sekiz regionda tabiatnıñ fevqulâde vaziyet rejimi bar edi. Büyük Aluştanıñ köylerinde Qırımda eñ qurğaq yılları olğan suv savutları peyda oldı.
Ekspertler yaqın yılları Qırımda suv vaziyeti zor olacaq, dep tahmin ete. Qırımlı alimler yerli suv anbarlarınıñ tez quruğanını qayd ete.
Ukrayina ve Qırım alimleriniñ malümatına köre, Qırım yarımadası bir qaç yıl devam ete bilgen tabiatnıñ qurğaq tsikline kire. Eñ büyük qurğaqlıq 2027 senesine tahmin etile. Böyle vaziyette Qırım Dnipro suvı olmasa nasıl yaşaycaq, yerli Rusiye akimiyeti aytmay.
Eñ yaqın yılları yarımadada yañı suv anbarlarını qurmağa ve Dnipro suvunıñ Şimaliy-Qırım kanalından berilüvini yañıdan başlatmağa planlaştırıla, yoq etilgen Kahovka gidroelektrostantsiyasını köz ögüne alsaq, bu da büyük sualler doğura.
Qırım yarımadasınıñ suv balansına cenk de pek tesir ete – Rusiye ordusı ihtiyaclarını qarşılamaq içün kontrolsiz bir şekilde suv qullana, dep qayd ete Ukrayina ekspertleri. Em de rusiyeliler kütleviy şekilde köçkeni içün yarımada ealisiniñ suniy artuvı Qırım resurslarına yük ola.
Qadınlarnıñ kütleviy şekilde apiske alınması
2025 senesi işğal etilgen Qırımda ağır cinaiy maddelerge istinaden qadınlarnıñ kütleviy taqip etilüvi peyda oldı. Yarımadada qırımlılar Esma Nimetulayeva, Nasiba Saidova, Elviza Aliyeva ve Fevziye Osmanovanıñ terror teşkilâtını teşkil etip iştirak etüv şübhesinen (Rusiye Federatsiyası Ceza kodeksiniñ 205.5 maddesi) tutulması ve apiske alınması büyük rezonans oldı.
FSB olarnı "Rusiyede yasaqlanğan ve dünya halifeligi mefküresini tarqatqan halqara terror teşkilâtınıñ gizli qadın bölüginiñ" iştirakçileri dep adlandıra.
Tutulğanlar ve imayeleri bu qabaatlavlarnı inkâr ete. Qırımlılarnıñ apiske alınmasına sebep olğan maddege köre 20 yılğa qadar apis cezası berile bile. Qırımda başta bu maddege istinaden tek erkekler qabaatlanğan edi. Qırımlı qadınlarnıñ tutulması içün Qırım cemiyetinde rezonans çıqardı. Onlarnen qırımtatar faali Qırım musulmanları diniy idaresine ve Qırımnıñ Rusiye ükümetine barıp, vaziyetni añlamağa ve apiske alınğan qırımlı qadınlarnı qorçalamağa rica etti.
Cevap alamayıp, Esma Nimetulayeva, Nasiba Saidova, Elviza Aliyeva ve Fevziye Osmanovanıñ ana-babaları Moskvağa barıp, Rusiye prezidentiniñ memuriyeti, Rusiye Baş prokuraturası ve Rusiye insan aqları vekâletlisinesi balalarınıñ azat etilmesinde tedbir almaları içün muracaatta bulundı. Bu müessiselerniñ açıq cevabı yoq.
Ukrayinalı aq qorçalayıcılar bu taqipni siyasiy sebepli dep saya. Rusiye tarafından Qırımda siyasiy sebeplerden taqip etilgen 40-tan ziyade qadın aqqında 15 Ukrayina aq qorçalayıcı teşkilâtından ibaret koalitsiya bildirdi. Olarnıñ malümatına köre, Qırım yarımadasında Rusiyeniñ Ukrayinağa qarşı büyük istilâsı vaqtında qadınlarnıñ taqip etilüvi quvetleşti. Çoqusı alda böyle tutuvlar gizli ola ve tutulğanlarnıñ vaziyeti aqqında uzun vaqıt haber yoq.
Yaqıt buhranı
2025 senesi Qırımda Ukrayina Mudafaa quvetleriniñ Rusiye cermay zavodlarına qarşı muntazam darbelerinen başlağan yaqıt buhranı rezonanslı bir adise oldı.
Neticede Qırımda benzin ve dizel yaqıtı başta birden paalılaştı, soñra yerli yaqıt stantsiyalarından yoq oldı. Bu Qırımda logistika ve çoq saağa tesiir etti.
Yaqıt berilüvinde aqsap-aqsap işlevi bir qaç ay devam etti. Olarnı yañıdan başlatmaq içün Rusiye ortaq munasebetleri olğan diger memleketlerden yaqıt satın ala.
Umumen Ukrayina dronlarınıñ darbelerine 38 Rusiye cermay zavodlarından 16-sı oğradı, dep saydı Financial Times. Rusiye yaqıt buhranınıñ tekrarlanmamasını kefil ete bilemi belli degil.
"Putin, yardım ete!"
2025 senesi Qırımda Rusiye akimiyeti ve qurdurıcılarınıñ areketlerinen bağlı qavğalar çıqqan edi. Qırımlılar Rusiye prezidenti Vladimir Putinden yardım istegen edi. Video muracaatını cenübiy yalısındaki Gurzuf qasabasınıñ sakinleri çıqarğan edi. Olar "Gurzufskiy" şimahanesiniñ memuriyeti terror ile küreş tedbirlerine esaslanıp, qasabalarınıñ merkeziy qısmında qora qurdı, dep şikâyet etken edi.
İnsanlar unikal Gurzuf parkına kirip olamay, kiriş paralı olddı.
"Gurzufskiy" şifahanesi 2014 senesinden berli Rusiye Federatsiyası prezidentiniñ işleri Qırım idaresini kontrol ete. Yani Gurzuflılar Vladimir Putinge onıñ qurulışını şikâyet etti.
Yaltadaki Polikurovskiy bayırınıñ sakinleri de Vladimir Putinden yardım istegen edi. Anda topraq damartısını temizlegen Rusiye qurdurıcısınıñ tehnikası faalleşti ve yer yılışması capta unikal ösümliklerni yoq ete.
Rusiye prezidenti memuriyetiniñ bu muracaatlarnen bağlı açıq cevabı yoq. Putinden yardım soralğan çoqusı Qırım muracaatı cevapsız qaldı ve bir şekilde çezilmedi.
Memurlarnıñ apiske alınması
2025 senesiniñ devamında Qırımda yerli memurlar tutulıp apiske alındı. Çoqusı qabarcılıq davalarınıñ mabüsleri oldı.
4,5 million rublelik qabar alğanında Rusiye kontrolindeki Aqyarnıñ Nahimov şurasınıñ reis muavini Sergey Mihalçuk qabaatlana. 2,5 million rublelik qabarda Yaltanıñ Rusiye memuriyetiniñ yolbaşçı muavini İrina Belomestnaya qabaatlana.
Saq rayonınıñ Rusiye yolbaşçısı Vladislav Haciyev qanunsız bir şekilde eki million ruble alğanında qabaatlana.
2025 senesi Qırımnıñ Rusiye ükümetiniñ sabıq baş naziri muavini, Rusiye Federatsiyası Devlet dumasınıñ sabıq deputatı Ruslan Balbek de apiske oğradı.
O, bir qaç ay devamında tahqiqattan saqlandı, amma neticede onı tutıp oldılar. Sabıq siyasetçi "Qırım akimiyeti aqqında sahte malümat derc etken" ve iş malümatını "bergen" Telegram kanallarını qurğanında ve maliye etkeninde qabaatlandı.
Bu paylaşuvlar hususan Sergey Aksenovnen bağlı edi.
Olarda birinde evindeki tintüv ve Moskvadan "FSB desantı" tarafından yaqalanuvı aqqında haber etilgen edi. Bu malümat soñra yañlış çıqsa edi, onı öz arasında tarqatqan Moskva kontrolindeki Qırım memurlarını da qasevetlendirdi. Sergey Aksenov olarnı halq ögünde bunıñ içün utandırdı.
Ruslan Balbekniñ cinaiy taqip etilüvi Qırımnıñ Rusiye yolbaşçısınıñ intiqamı dep adlandırıla.
Qara deñizde Rusiye mazutı
2024 senesiniñ soñunda Keriç boğazında Rusiye tankerleriniñ baştması Qara deñizge mazut atılmasınen yekünlendi. O, şarqiy yalıdan ğarbiy yalığa tarqaldı.
Qırımnıñ Rusiye akimiyeti eñ çoq kirlengen regionlarda fevqulâde vaziyetni ilân etti. Bu yerlerni göñülliler ve Rusiye akimiyeti temizlemege tırıştı. Amma Qırım yalısında yañı-yañı mazut lekeleri peyda oldı. Vaziyet kurort mevsimine zarar ketirecek edi.
Moskva kontrolindeki Qırım akimiyeti mazut aqqında aytmağa yasaqladı. Plâjlarda kirlenüvni köstermege cesaret etkenler yalanda qabaatlandı ve evelden yañlış olğanı belli olğan malümatnı tarqatqanları içün taqip etildi.
Qırımdaki kurort mevsimi menfiy ekspert tahminlerine baqmadan bile oldı. Qara deñizde ve Qırım yalısında mazut kirlenüvinen bağlı vaziyet nasıl alâ daa belli degil.
Qırımnıñ Rusiye akimiyeti plâjlardan yüzlernen tonna mazut-qum topladı, dep bildirdi. Amma kirlenüv büyükligi ve Qara deñizde qalğan mazut belli degil. Böyle kirlenüvlerniñ, Ukrayina ekspertleriniñ fikirince, yüz yılğa qadar aqibetleri ola.
