"Çetel agentleri", internet, elektrokarlar: Qırımda 2025 senesiniñ altı yasağı ve sıñırlavı

Rusiye Federatsiyasınıñ akimiyeti Ukrayinağa büyük istilâ vaqtında memleketinde daa çoq sıñırlav çıqara. Olar işğal etilgen Qırımğa da tesir ete. Qırım yarımadasında cenk vaziyeti ilân etilmese de, vatandaş ealisiniñ yaşayışı ket-kete daa faal sıñırlana. Qırım.Aqiqat 2025 senesiniñ deñişmelerini hatırlatmağa istedi.

İnternet izolâtsiyası

2025 senesi Qırımda bağ ve internet problemleri daa sıqlaştı. Rusiye akimiyeti messencer ve diger servislerge irişüvni muntazam sürette sıñırlay. Ekspertler bunı Rusiyeni ve işğal etken topraqlarını tış dünyadan ayırıp tutmaq ıntıluvı dep saya.

Qırımda internet ara-sıra bütünley söndürile. Qırımlılar "informatsion vakuumda" qala, esasen arbiy talimler ve Ukrayina Silâlı quvetleriniñ Qırımdaki Rusiye arbiy obyektlerine qarşı ücümleri keri qaytarılğanda.

Böyle vaziyet Rusiyeniñ Ukrayinağa qarşı büyük istilâsı devam etkende devam etecek, dep tenbiledi Qırımnıñ Rusiye yolbaşçısı Sergey Aksenov.

"Mobil internetniñ söndürilüvi ya da yavaşlatıluvı Qırımda mahsus arbiy operatsiya (Rusiyede Ukrayinağa qarşı büyük istilânı böyle adlandıralar – QA) bitkenine qadar ara-sıra olacaq. Bu telükesizlik maqsadınen atılğan mecburiy bir adım. Duşmanğa internetni bizge qarşı qullanmağa bermeyik", – dedi o.

Rusiye bağ operatorları bu memleketniñ vatandaşlarına çetelden qaytqan soñ bir künge internetlerini söndüreler. Rusiye akimiyeti bunı uçucısızlardan qoruvnı arttıruv tedbiri olaraq añlattı, çünki sim-kartlar dronlarnıñ içinde ola bile ve navigatsiyaları içün qullanıla bile.

"Çetel agentleriniñ" yasaqlanğan icadı

2025 senesi Rusiye akimiyeti "çetel agentlerini" cinaiy taqip etüv vastalarını qolaylaştırdı. Bu status Rusiyede Rusiye vatandaşları ve işğal etilgen Ukrayina topraqlarınıñ akimiyetinen razı olmağan ve "memleketiniñ satqınları" olaraq sayılğan sakinlerini taqip etmek içün qullanıla.

2025 senesi Rusiye qanunlarınıñ deñişmelerine köre, evelden "çetel agentlerine" qarşı cinaiy dava "faaliyet nizamına riayet etmeme" sebebinden eki memuriy para cezasından soñ açılsa, şimdi tek bir adise yeterli ola.

Kreml kontrolindeki Qırım akimiyeti ise "çetel agenti" statusı olğan insanlarnıñ icadını açıq qullanmağa yasaqladı. Olarnıñ yırlarını Qırım yarımadasınıñ açıq meydanlarında icra etmege yasaq etildi.

Qırımlı deputatlar da "çetel agentleri" icadınıñ er angi açıq qullanıluvını bütünley yasaqlamağa talap ete. Olar bunıñ memuriy mesüliyetini belgilemege istey.

Alıntı yasağı

2025 senesi Qırımda balasızlıq "teşviqatı" içün ilk mahkeme davası peyda oldı, Rusiyede bu teşviqat yasaqlanğan edi. Rusiyede bala doğurmaqtan vazgeçüvni (inglizcede "childfree" dep aytıla) açıq bildirmek yasaqtır.

Bu yasaq işğal etilgen Qırımda da bar, çünki onı Rusiye kontrol ete. 2025 senesi işğal etilgen Aqyar sakini mahkemege oğradı. Davanıñ teşebbüsçisi yerli Rusiye uquq qoruyıcıları oldı.

Onı "raat yaşayış tarzı içün bala doğurmaqtan vazgeçüv aqqında" "mizantron paylaşuvları" sebebinden taqip etken ediler. Yerli uquq qoruyıcılar qırımlınıñ içtimaiy ağlardaki paylaşuvlarına böyle qıymet kesti. Olarnıñ arasında amerikalı rejissör ve oyuncı Kventin Tarantinonıñ sözleri bar edi: "Kiçik sümükli aramzadeler ketsin, şeñlenmege isteyim".

Uquq qoruyıcılar bunı tanıdı: bu paylaşuvlar childfree "teşviqatınıñ" yasağından evel yapıldı. Ne de olsa, qırımlı qadın 50 biñ ruble para cezasını aldı. Bu davanen bağlı fikri belli degil. Bu dava Qırımda Rusiye yasağından evel aytılğan ya da yazılğan sözler içün de zarar körmek mümkün olğanını kösterdi.

"Vatanperver olmağan" unsurlar

Qırımda Rusiyeniñ Ukrayinağa qarşı büyük istilâsı vaqtında Ukrayinağa qoltutuv işaretlerinen küreşeler.

2025 senesi Aqyara Rusiye akimiyeti Ukrayina ve Avropa aşlarını pişirgen ve yıllar devamında anda çalışqan "Ğleçık" restoranını "devletleştirdi". Restoran saipleri ve benefitsiarları Londonda yaşay ve Ukrayina Silâlı quvetlerine qoltuta eken, dep bildire şeerniñ Rusiye yolbaşçısı Mihail Razvojayev.

"Ğleçıkte" ötmek içinde ukrayin borşçı ve varenikler, Lviv plâtskaları ve sırnikler, "Esterhazi" macar tatlısı pişirile edi. "Devletleştirüvden" soñ bu restoranda menü ve ruşnikli dizaynni bütünley deñiştirip yetiştiremediler. Anda rus fırınından aşlar ve "qazaq mezeleri" teklif etile.

Restoran saipleri onıñ "devletleştirilüvini" açıq-açıq izaatlamay.

2025 senesi Aqyarda "vatanperver olmağan" tatlılarnen küreştiler. Yerli sakin canlı yayında ukrayin adlarınen tort yapqan ötmek zavodını şikâyet etti: "Şlâhetnıy", "Starokıyıvskıy" ve "Hreşçatık".

Qadınnıñ aytqanına köre, şikâyetini yapqan şeerniñ Rusiye akimiyeti bu zavodnıñ mahsulatı "iqtisadiyatnı arttıra". Amma o, FSBge qadar ketecek, dep ayttı, çünki bu tatlılarnı Rusiyeniñ Ukrayinağa qarşı devam etken cenki vaziyetinde "vatanperver" saymay.

Bu adise halqqa açıq olğan soñ zavod katalogından "Şlâhetnıy" ve "Hreşçatık" adları yoq oldı. "Starokıyıvskıy" adlı tort zavodda "Dialog" adınen satıla.

Qırımda ukrayin muzıkasınen de küreşmege devam eteler. Yerli akimiyet ve Z-toplulığı qırımlılarnı taqip etken "repressiyalarğa oğrağan yırlarnıñ" hit-paradı bile bar.

"Uçıp kelgenlerni" körmek yasaq

Qırımda 2025 senesi Ukrayina Mudafaa quvetleriniñ Rusiye arbiy obyektlerine qarşı darbelerini çıqarıp derc etmege bütünley yasaqladı. Başta bu buyruqnı Qırımnıñ Rusiye yolbaşçısı Sergey Aksenov "cemaat telükesizligini tetmin etmek, arbiy ve diger müim obyektlerni qorumaq" içün imzaladı.

Soñra Qırımnıñ Rusiye parlamenti de bunıñ para cezalarını arttırdı. Rusiye kontrolindeki Qırım akimiyeti Rusiyeniñ Ukrayinağa qarşı büyük istilâsınıñ ordusı içün menfiy aqibetlerine dair malümatnı açıq menbalarda sıñırlamağa tırışa.

Deñişmelerge köre, Qırımda "uçıp kelgenlerni" çıqarıp derc etken şahıslarğa üç biñden beş biñ rublege qadar para cezaları berilecek, vazifedar şahıslarğa – 20 biñden 50 biñ rublege qadar, şirketlerge ise (müessise ve teşkilâtlarğa) – 50 biñden 100 biñ rublege qadar.

Ne Rusiyede, ne de Qırımda bunıñ cinaiy mesüliyeti yoq. Amma Z-toplulığı bunı talap ete.

Yasaqlanğan elektrokar ve gibridler

Bu yıl Rusiye akimiyeti Ukrayina Silâlı quvetleri Keriç köprüne darbe endirgen soñ yañı sıñırlavlar kirsetti. Köpürge elektromobil ve gibridler alınmay.

"Bu tedbir küç ve uquq qoruyıcı qurulışlarınıñ tevsiyeleri esasında kirsetildi ve yol areketiniñ ve naqliyat infrastruktura obyektleriniñ telükesizligini temin etmek içün kirsetildi", – dep bildire Rusiye akimiyeti.

Rusiyeden Qırımğa baracaq olğan böyle arabalarnıñ saiplerine Rusiye işğal etken Ukrayinanıñ cenübiy ve şarqiy vilâyetlerinden "qara ayattan" ketmege teklif eteler. Andan büyük yol yapmaq kerek: Rusiye Taganrogından Canköyge qadar – tahminen 400 kilometr.

Bir çoq kişi bu yolda tolu infrastruktura olmağanını şikâyet ete: yaqıt stantsiyaları, qavehane, STO ve diger hızmet obyektleri. Bu yolda elektromobiller içün esas mesele yüklendirici stantsiyalarnıñ qıtlığı ola.

Rusiyeniñ Ukrayinağa qarşı büyük istilâsı vaziyetinde Keriç köpründe olğan ilk yasaq bu degil.