Ahmet Derviş
Hıdırlez bayramı her yıl aynı tartışuvlarğa yol aça. Bu sıcaq müzakereler anâneviy sürette eki husus etrafında alıp barıla: diniy ve ahlâqiy. Farqlı içtimaiy gruppalarnıñ vekilleri, umumen, Hıdırlezniñ İslâm qaideleri ve miliy adetler arasındaki yeri ile maneviy ve ahlaqiy degerliklerniñ qorçalanması kibi mevzular etrafında öz fikirlerni beyan ete ediler. Bazen tartışqan taraflar qızışıp, qarşılıqlı haqaretlerge yol bere ediler. Lâkin bu sene meydanğa meseleniñ siyasiy ciyetide çıqtı.
Qırım’niñ işğalinden soñra olıp keçken Qurultay’da alinğan kararğa binaen tanılmağan yerli hükümetke qırımtatar vekillerniñ teklif ve tayin etilmesi Hıdırlez haqqında alıp barılğan tartışuvlarğa yañı hususnı qoştı. Milliy Meclis’niñ soñki toplaşuvında bayramnıñ qayd etilip etilmemesi sualiniñ müzakeresi qırımtatar halqı içinde de ciddiy fikir ayrılıqlarına sebep oldı. Ukrayina milletvekili ve qırımtatar halqınıñ lideri Mustafa Cemiloğlu bu yıl Hıdırlez’niñ qayd etilmesine qarşı çıqmış olsa da Milliy Meclis azalarınıñ yarısından ziyadesi aksi qararğa qol tuttı.
Qısqaca añlatılacaq olsa, Hıdırlez’nin ötkerilmesine qol tutqanlarnıñ fikirince, qırımtatarları butün zorluqlarğa baqmadan milliy adetlerden vazgeçmegenlerni, öz tirilik ve birlikni kösterip, ana-vatan topraqlarda kimseden qorqmağanlarını numayış etmeliler. Bayramnıñ qayd etilmesine qarşı çıqqanlar ise, işğal zamanında böyle bayramlarnıñ yersiz olğanını, böyle kergin vaziyette düşman küçlerniñ provokatsiyalarnı teşkil ete bileceklerini ve tanılmağan yerli hükümetniñ bayram tedbirlerini öz siyasi maqsatlar içün qullanacağını ifade eteler.
Qırımtatar Milliy Hareketi’niñ içindeki demokratik mühitke büyük ehemmiyet bergen Mustafa Cemiloğlu Meclis qararına qarşı çıqmadı ve tenqit bile etmedi, gazeracılarnıñ suallerine cevap bergende bu mevzuda tek şahsiy fikir ve argümentlerini bildirdi. Mustafa ağanı tanığanlar bileler, o öz keskin tenqitlerni ve sert ifadelerni Milliy Hareket, Qurultay ve Milliy Meclis tışında alınğan qarar ve yapılğan faaliyetler haqqında seslendire. Vasfi Abduraimov, Edip Gafarov, Lentun Bezaziyev ve Enver Abduraimov kibi siyasetçilernen bağlı hadiseler bunıñ eñ isabetlimisalidir.
Bu sebepten Mustafa Cemiloğlu bu vaqıtqacek şimdiki ve evvelki hükümetlerge Qurultay’nıñ qararınen tayin etilgen namzetler haqqında hiç bir sürette bir de bir sert laflar sarfetmedi. Lâkin buña baqmadan, demokratik prensiplerge kösterilgen böyle hürmet ve ehemmiyet halqnıñ içinde, teessüf ki, ekseriyetnen köz etilmey. Hususan, soñki zamanlarda içtimayi ağlarda adiy qullanıcılar yapqan aqıl almaz ağır haqaretlerni sıq sıq rastketirmek mümkün. Milliy idare müessiselerinde ve qırımtatar halq vekilleri arasında olğan tartışuv ve fikir ayrılıqları ne qadar teren, farqlı nufuz gruppalarnıñ öz aralarındaki reqabeti ne qadar sert ve keskin olsa da, bu ceryanlar ve neticeleri ekseriyetnen teşkilâtlarnıñ içinde qala.
Qırım’nıñ işğalinden soñra yarımadamızda peyda olğan yañı şarait qırımtatar milliy idare müessiselerniñ faaliyetine radikal sürette tesir etip, yañı taktik usullarnı işlep çıqarmağa mecbur etti. Qurultay ve Meclis’niñ içindeki «gogercinler»niñ sayısı «şahinler»den ziyade çıqıp, tanılmağan hükümetke qarşı milliy siyasetniñ eppeyi yumşaq olmasına ve işbirlikke doğru bir qaç adımnıñ atılmasına yol açtı. Buña qarşılıq bu afta meydanğa kelgen «bayraq hadisesi» ve Milliy Meclis hadimlerine hücüm, Refat Çubarov’nıñ gece yarısı yolda toqtatılması, Mustafa Cemiloğlu’nıñ Qırım’ğa kelgende ve Kiyev’ge qaytqanda yarımadanıñ şimalindeki «sıñır»da olğan vaqıalar, “qırım cumhuriyeti yolbaşçıları”niñ biri birine zıt kelgen beyanları bu dialog ıñtıluvını yoq etip, butün konstruktif niyetlerni toqtata bilir. İşte bu yerde aqılğa şu esas sualler kele: aceba, Moskova’nıñ yüksek maqamları Qırım’da yolbaşçı olaraq tayın etken insanlarnı, olarnıñ beyan ve hareketlerni ve, umumen, mındaki siyasi ceryanları ne derecede kontrol ete bileler? Ve asıl da kontrol eteler mi eken? Yoqsa, yerli «idareci»lerde olğanı kibi olarnıñ qafaları da mı qarışıq?
Bu sebepten zemaneviy qırımtatar milliy areketniñ faal iştirakçileri, deliqanlı yaşlar ve pervasız olmağan semetdeşler Qurultay ve Meclis’niñ rehberliginde yerli işğalci hükümetniñ her bir hareketine bir de bir şekilde beñzer qarşılıq berecekleri şubhesizdir. Soñki 10 yılda «Azizler», «Kotton barı», «Balaqlavskaya soqağı» ve «Ay-Petri hücümı» kibi belli başlı vaqıalar bunı tasdiqlay. Elbette, o vaqıtta Ukrayina devlet yolbaşçılarnıñ münasebetinen şimdiki Urusya devletiniñ münasebeti qıyas etilmez. Qırımtatarlarnı her dayim tek potansiyel tehlüke olaraq körgen sabıq ukrayinli yolbaşçılar, elbette ki, «terrorist»lerge qarşı qanlı cenklerde bayağı tecrübe qazanğan urus devletinden farqlıdır. Lâkin şunı unutmamalı ki, köşege sıqıştırılıp, çaresi qalmağan ve qaçmağa yeri olmağan insannıñ, özüni qorçalamaq içün ne yapa bilecegi hiç belli olmaz.
Böyleliknen, Hıdırlez’ge öz başına bir vaqıağa olarak qıymet kesmek yerine, bunı matem kününe yaqın Mustafa Cemiloğlu’nıñ tekrar Ukrayina’dan Qırım’ğa kelmesi ve 9 mayısa’ta qayd etilecek Ğalebe bayramınen birlikte tahlil etmek daa doğru olur. Bularnıñ ketişatına kore 18 Mayıs matem tedbirlerni ve umumiy olaraq siyasi ve içtimaiy vaziyetni az-çoq tahmin etmege mümkün olur. Her yıl matem mitingi arefesinde malüm marginal gruppalar tarafından yapılğan çeşitli provokatsiyalarnı da hesaptan çıqarmamalı. Çünki bu sene olarğa ciddiy siyasi küç muvaqqat sürette berilgen olsa da özleriniñ marginal husuiyet ve mahiyetleri kene deñişmeyip, olğan yerde qalğanını körmege mümkün. Bular, hususan, yarımadanıñ içtimayi ve iqtisadiy vaziyetindeki ciddiy problemalar sebebinden vatandaşlarnıñ diqqatini başqa sûni mevzularğa çevirmek içün alet ola bilir.
Bir de bir içtimayi yahut siyasiy ceryannı tışarıdan toqtatmağa imkân olmasa, istenilgen maqsatnı ve tesirni elde etmek içün onıñ başına keçip, idaresini elge almalı, degen qaide her daim özünü küçlü ve ulu sayğan devletler tarafından işletildi. Aynı qaidenen kiçik, ama yumruq kibi toplu bir halq da ne içün faydalanmasın ki?
Qurultay ve Milli Meclis’niñ qararlarına bu noqta-i nazardan baqılğanda, bir çoq sual ve añlaşmamazlıqlar bir kereden çezilgenini körmege mümkün.
Ahmet Derviş, qırımlı közetici
«Fikir» rubrikasında bildirilgen tüşünceler müelliflerniñ noqtai nazarını bildirip, muarririyetnen aynı olmaması mümkün
Hıdırlez bayramı her yıl aynı tartışuvlarğa yol aça. Bu sıcaq müzakereler anâneviy sürette eki husus etrafında alıp barıla: diniy ve ahlâqiy. Farqlı içtimaiy gruppalarnıñ vekilleri, umumen, Hıdırlezniñ İslâm qaideleri ve miliy adetler arasındaki yeri ile maneviy ve ahlaqiy degerliklerniñ qorçalanması kibi mevzular etrafında öz fikirlerni beyan ete ediler. Bazen tartışqan taraflar qızışıp, qarşılıqlı haqaretlerge yol bere ediler. Lâkin bu sene meydanğa meseleniñ siyasiy ciyetide çıqtı.
Qırım’niñ işğalinden soñra olıp keçken Qurultay’da alinğan kararğa binaen tanılmağan yerli hükümetke qırımtatar vekillerniñ teklif ve tayin etilmesi Hıdırlez haqqında alıp barılğan tartışuvlarğa yañı hususnı qoştı. Milliy Meclis’niñ soñki toplaşuvında bayramnıñ qayd etilip etilmemesi sualiniñ müzakeresi qırımtatar halqı içinde de ciddiy fikir ayrılıqlarına sebep oldı. Ukrayina milletvekili ve qırımtatar halqınıñ lideri Mustafa Cemiloğlu bu yıl Hıdırlez’niñ qayd etilmesine qarşı çıqmış olsa da Milliy Meclis azalarınıñ yarısından ziyadesi aksi qararğa qol tuttı.
Qısqaca añlatılacaq olsa, Hıdırlez’nin ötkerilmesine qol tutqanlarnıñ fikirince, qırımtatarları butün zorluqlarğa baqmadan milliy adetlerden vazgeçmegenlerni, öz tirilik ve birlikni kösterip, ana-vatan topraqlarda kimseden qorqmağanlarını numayış etmeliler. Bayramnıñ qayd etilmesine qarşı çıqqanlar ise, işğal zamanında böyle bayramlarnıñ yersiz olğanını, böyle kergin vaziyette düşman küçlerniñ provokatsiyalarnı teşkil ete bileceklerini ve tanılmağan yerli hükümetniñ bayram tedbirlerini öz siyasi maqsatlar içün qullanacağını ifade eteler.
Qırımtatar Milliy Hareketi’niñ içindeki demokratik mühitke büyük ehemmiyet bergen Mustafa Cemiloğlu Meclis qararına qarşı çıqmadı ve tenqit bile etmedi, gazeracılarnıñ suallerine cevap bergende bu mevzuda tek şahsiy fikir ve argümentlerini bildirdi. Mustafa ağanı tanığanlar bileler, o öz keskin tenqitlerni ve sert ifadelerni Milliy Hareket, Qurultay ve Milliy Meclis tışında alınğan qarar ve yapılğan faaliyetler haqqında seslendire. Vasfi Abduraimov, Edip Gafarov, Lentun Bezaziyev ve Enver Abduraimov kibi siyasetçilernen bağlı hadiseler bunıñ eñ isabetlimisalidir.
Bu sebepten Mustafa Cemiloğlu bu vaqıtqacek şimdiki ve evvelki hükümetlerge Qurultay’nıñ qararınen tayin etilgen namzetler haqqında hiç bir sürette bir de bir sert laflar sarfetmedi. Lâkin buña baqmadan, demokratik prensiplerge kösterilgen böyle hürmet ve ehemmiyet halqnıñ içinde, teessüf ki, ekseriyetnen köz etilmey. Hususan, soñki zamanlarda içtimayi ağlarda adiy qullanıcılar yapqan aqıl almaz ağır haqaretlerni sıq sıq rastketirmek mümkün. Milliy idare müessiselerinde ve qırımtatar halq vekilleri arasında olğan tartışuv ve fikir ayrılıqları ne qadar teren, farqlı nufuz gruppalarnıñ öz aralarındaki reqabeti ne qadar sert ve keskin olsa da, bu ceryanlar ve neticeleri ekseriyetnen teşkilâtlarnıñ içinde qala.
Qırım’nıñ işğalinden soñra yarımadamızda peyda olğan yañı şarait qırımtatar milliy idare müessiselerniñ faaliyetine radikal sürette tesir etip, yañı taktik usullarnı işlep çıqarmağa mecbur etti. Qurultay ve Meclis’niñ içindeki «gogercinler»niñ sayısı «şahinler»den ziyade çıqıp, tanılmağan hükümetke qarşı milliy siyasetniñ eppeyi yumşaq olmasına ve işbirlikke doğru bir qaç adımnıñ atılmasına yol açtı. Buña qarşılıq bu afta meydanğa kelgen «bayraq hadisesi» ve Milliy Meclis hadimlerine hücüm, Refat Çubarov’nıñ gece yarısı yolda toqtatılması, Mustafa Cemiloğlu’nıñ Qırım’ğa kelgende ve Kiyev’ge qaytqanda yarımadanıñ şimalindeki «sıñır»da olğan vaqıalar, “qırım cumhuriyeti yolbaşçıları”niñ biri birine zıt kelgen beyanları bu dialog ıñtıluvını yoq etip, butün konstruktif niyetlerni toqtata bilir. İşte bu yerde aqılğa şu esas sualler kele: aceba, Moskova’nıñ yüksek maqamları Qırım’da yolbaşçı olaraq tayın etken insanlarnı, olarnıñ beyan ve hareketlerni ve, umumen, mındaki siyasi ceryanları ne derecede kontrol ete bileler? Ve asıl da kontrol eteler mi eken? Yoqsa, yerli «idareci»lerde olğanı kibi olarnıñ qafaları da mı qarışıq?
Bu sebepten zemaneviy qırımtatar milliy areketniñ faal iştirakçileri, deliqanlı yaşlar ve pervasız olmağan semetdeşler Qurultay ve Meclis’niñ rehberliginde yerli işğalci hükümetniñ her bir hareketine bir de bir şekilde beñzer qarşılıq berecekleri şubhesizdir. Soñki 10 yılda «Azizler», «Kotton barı», «Balaqlavskaya soqağı» ve «Ay-Petri hücümı» kibi belli başlı vaqıalar bunı tasdiqlay. Elbette, o vaqıtta Ukrayina devlet yolbaşçılarnıñ münasebetinen şimdiki Urusya devletiniñ münasebeti qıyas etilmez. Qırımtatarlarnı her dayim tek potansiyel tehlüke olaraq körgen sabıq ukrayinli yolbaşçılar, elbette ki, «terrorist»lerge qarşı qanlı cenklerde bayağı tecrübe qazanğan urus devletinden farqlıdır. Lâkin şunı unutmamalı ki, köşege sıqıştırılıp, çaresi qalmağan ve qaçmağa yeri olmağan insannıñ, özüni qorçalamaq içün ne yapa bilecegi hiç belli olmaz.
Böyleliknen, Hıdırlez’ge öz başına bir vaqıağa olarak qıymet kesmek yerine, bunı matem kününe yaqın Mustafa Cemiloğlu’nıñ tekrar Ukrayina’dan Qırım’ğa kelmesi ve 9 mayısa’ta qayd etilecek Ğalebe bayramınen birlikte tahlil etmek daa doğru olur. Bularnıñ ketişatına kore 18 Mayıs matem tedbirlerni ve umumiy olaraq siyasi ve içtimaiy vaziyetni az-çoq tahmin etmege mümkün olur. Her yıl matem mitingi arefesinde malüm marginal gruppalar tarafından yapılğan çeşitli provokatsiyalarnı da hesaptan çıqarmamalı. Çünki bu sene olarğa ciddiy siyasi küç muvaqqat sürette berilgen olsa da özleriniñ marginal husuiyet ve mahiyetleri kene deñişmeyip, olğan yerde qalğanını körmege mümkün. Bular, hususan, yarımadanıñ içtimayi ve iqtisadiy vaziyetindeki ciddiy problemalar sebebinden vatandaşlarnıñ diqqatini başqa sûni mevzularğa çevirmek içün alet ola bilir.
Bir de bir içtimayi yahut siyasiy ceryannı tışarıdan toqtatmağa imkân olmasa, istenilgen maqsatnı ve tesirni elde etmek içün onıñ başına keçip, idaresini elge almalı, degen qaide her daim özünü küçlü ve ulu sayğan devletler tarafından işletildi. Aynı qaidenen kiçik, ama yumruq kibi toplu bir halq da ne içün faydalanmasın ki?
Qurultay ve Milli Meclis’niñ qararlarına bu noqta-i nazardan baqılğanda, bir çoq sual ve añlaşmamazlıqlar bir kereden çezilgenini körmege mümkün.
Ahmet Derviş, qırımlı közetici
«Fikir» rubrikasında bildirilgen tüşünceler müelliflerniñ noqtai nazarını bildirip, muarririyetnen aynı olmaması mümkün
