Mahsus Qırım.Aqiqat içün
Dekabr 9-ında bazarertesi künü "Normandiya formatı" devletlerniñ körüşüvi keçecek. Tedbirniñ iştirakçileri - Ukraina, Rusiye ve aracı Avropa devletleri - Frenskistan ile Alamniya. Sammitniñ yeküni ne olsa da, işğal etilgen Qırım ve Donbass sakinleri içün keskin şekilde bir şey deñişmeycek.
Devletlerniñ vekilleri böyle formatta soñki sefer 2016 senesinde toplanğan edi. Ukrainada ve AB-nde çoqusı, memlektniñ şarqında iç olmadan vaziyetni turğunlaştıracaq muzakerelerniñ oñğanlğına işana. Amma, yazıq ki, taraflar bir kompromisske keleceginiñ ihtimalı pek az.
Kremlniñ, yalıñız Ukrainanıñ teslim etilmesi içün bu muzakerelerge ihtiyacı bar. Kyiv ve Moskovanıñ sadece siyasiy - ya da daa keñiş manada desek - geostrategik kompromissler içün yerleri yoq.
Birinciden, Kyiv, ilhaq etilgen Qırım boyunca muzakere meydançığınıñ yaratılmasına israr ete. Ukraina prezidenti Volodımır Zelenskıy, Rusiye tarafından işğal etilgen Qırım ve Donbass topraqlarını Ukraina nezareti altına qaytarır, dep ayta.
Ukraina, ilhaq etilgen Qırım boyunca muzakere meydançığınıñ yaratılmasına israr ete
"Biz halqımıznı ve topraqlarımını mıtlaqa qaytarırmız. Donbass - bu Ukraina. Luğansk - bu Ukraina. Qırım - bu Ukraina", - dedi Ukraina prezidenti. Bundan ğayrı o, memeleket, "beş yıl evel olğanına köre, şimdi daa küçlü", - dep qoştı.
Zelenskıy, Savik Şusterniñ "Söz azatlığı" tok şousında çıqışta bulunğanda, kene bir kere işğal etilgen topraqlarnı añdı. "Ümüt etem ki, bir vaqıtları, bu yaqında olur dep inanamız, men kene efiriñizge kelip, "Hayırlı aqşamlar, bütün Ukraina! Donbass da, Qırım da. Er keske selâmlar!" derim", - qayd etti devler başı.
Bundan evel prezident Zelenskıy, ileride Qırımnın kelecegini Ukraina-Rusiye-AQŞ formatında keçirmege mümkün olur edi, dep avropa jurnalistlerine ayttı.
"Bellesem, Qırım meselesinde AQŞ yardım ete bilir edi. Muzakerelerniñ böyle formatında Ukraina, Rusiye ve AQŞ iştirak ete bilir edi", - dedi prezident.
Bundan ğayrı, böyle formatnı ihtimalı aqqında "Normandiya sammiti"niñ başqa iştirakçilerinden sorar, dep qoştı. Bu imkânsız olsa, Volodımır Zelenskıy, ukrain yarımadanıñ taqdiri aqqında başqa muzakere formatını belgilemege tırışacaq.
Yarımada muzakeresi, Ukraina Milliy Telükesizleik ve Mudafaa Şurasınıñ soñki oturışında da köterile edi.
"Qırım meselesini kün tertibinden alıp taşmaymız, çünki qırım meselesi esas soylarından birisidir. Biz, Ukrainağa ait olğan öz topraqlarımıznı, öz territorial bütünligimizni qorçalaycaqmız", - dedi jurnalistlerge Ukraina Milliy Telükesizleik ve Mudafaa Şurasınıñ kâtibi Aleksey Danilov.
Putin, Qırım meselesiniñ iç bir muzakerelerini qabul etmeycek
Rusiye prezidenti Vladimir Putin, Qırım meselesiniñ iç bir muzakerelerini qabul etmeycek. Kreml, Moskova "öz" topraqlarınıñ taqdiri aqqında aytışmalar yapmay, dep ayta, amma yarımadanıñ etrafında siyasiy ve media şamatası rusiyelerni bezdirtip başladı. Kremlniñ diplomatları, AQŞ ve AB dimlomatlarından Qırım meselesini kötermemege açıqtan-açıq talap ete.
Ekinciden, prezident Zelenskıy, Moskova talap etken, doğrudan "LNR" ve "DNR" yolbaşçılarınen muzakere keçirmekni inkâr ete. Bu meseledeki yekâne "şübeli" mevzu - Donbassta yerli saylavlarnı keçirilüvi. "Söz azatlığında" çıqışta bulunğan devlet başı, böyle bir fırsatnı tüşüngenini ayttı.
"Bu kerçek. Çünki biz bir devlet olğanımıznıñ ve anda adamlarımız olğanınıñ duyğusı, bundan başlamalı. Yerli saylav, Ukraina qanunlarına köre, Ukrainanıñ bütün topraqlarında keçirile. E, bu bizim ğayemizdir", - dedi Volodımır Zelenskıy.
Kyiv, işğal etilgen Donetsk ve Luğansk vilâyetlerinde saylav ötkelimesine razı olıp, Qırımnı añmasa, rusiyelilerniñ elini qoşma diplomatiya kartaları tüşecek
Müim bir nüans - Qırım da Ukrainadır. 2020 senesinde küzde yarımadada da saylavlar keçirilecekmi? Moskova, Qırımnı bu Paris aytısuvlarnıñ kenarında qaldıracaq ola. Kyiv, işğal etilgen Donetsk ve Luğansk vilâyetlerinde saylav ötkelimesine razı olıp, Qırımnı añmasa, rusiyelilerniñ elini qoşma diplomatiya kartaları tüşecek.
"Normandiya körüşüvi"ni Qırımsız keçirmege aşıqmamaq kerek. Soñ Rusiye vekilleri ve Gazpromğa bağlı olğan Avropa memurları, Ukraina aytışmada iştirak etip, Qırım mevzusını kötemegen, demek ilhaqnı qabul etken, dep aytacaq. Ukrainanıñ, işğal etilgen topraqlarğa bağıslanğan, amma Qırım lafını etmegen er bir körüşüv ve formatta iştiragi - Ukraina halqı ögünde bir cinayettir", - dedi Milliy Meclisniñ reis müavini İlmi Ümerov.
Daa bir "şübeli" mesele - Kremlniñ Ukraina topraqlarında gaz tranziti aqqında añlaşmanıñ imzalanmasına ıntıluvıdır. Bunıñnen beraber Rusiye gazınıñ doğru teminatınıñ ihtimalı ve endirim muzakere etile.
Elbette ki, ukrain iqtisadiatnıñ kârı Vladimir Putinniñ soñki tüşüngen şeyidir. Esas sual, bunıñ yerine Moskova ne ister? Sadece bütün seviyelerde siyasiy qatlanuvnı: Kreml şartları ile Donbassta saylav keçirilmesini, sıñırlarnıñ nasıldır "ortaq patruller"ge sahte berilmesini, yarımadanıñ suv blokadasınıñ toqtatıluvını, ya da, eñ azından, ilhaq etilgen topraqlarnen demiryol alâqasınıñ qaytarıluvını. Qırım boyunca Kremlniñ istekleriniñ cedveli belli.
Rusiye akimiyeti, Ukraina sakinleri kütleviy tarzda Qırımğa barıp çalışqanı ya da raatlanğanını köstermege istey. "Ukrainlerniñ çiçeklengen Qırımğa qaçuvı" - Kreml propagandasınıñ narrativlerinden birisidir. Bu tezisniñ reklama etilmesi içün, yarımadanıñ rusiyeli akimiyeti, "Qırım ukrainleriniñ" teşkilâtlarını yarata ve olarğa qol tuta.
При таком сценарии Кремль выигрывает дважды: продавливает необходимые уступки со стороны Киева и провоцирует политический кризис внутри Украины, так как общество в целом настроено против «зрады». Российские власти попросту не оставляют Владимиру Зеленскому выбора, так как любой «компромисс» с Москвой станет для него поражением.
Sergey Stelmah, Qırımnıñ siyasiy közeticisi (müellifniñ adı ve soaydı telükesizlik maqsadınen deñiştirildi)
«Fikir» rubrikasında ifadelengen fikir-tüşünceler müelliflerniñ noqta-i nazarını aks ettirip, muarririyetniñ baqışlarınen bir olmaması mumkün
