"Areket jurnalistikası": Qırım blogeri Memedeminovnıñ davasında yañı deñişmeler

Rusiye prokurorı Aleksey Aydinov, terrorcılıq propagandasında qabaatlanğan cemaat jurnalisti, bloger Nariman Memedeminovğa altı yıllıq apis cezasını istedi.​ Oturış, sentâbr 27-sinde Rostov-na-Donu şeeriniñ Şimaliy Kavkaz okrugınıñ arbiy mahkemesinde keçti.

Rusiye akimiyeti cemaat jurnalistini qomşu Rusiyede yasaqlanğan «Hizb ut-Tahrir» teşkilâtında iştirak etkeninde qabaatlay. Taqip sebebi 2014 senesinden evel çıqarılğan eki YouTube levhası oldı. Memedeminovnı Rusiye CK-nıñ 205 maddesiniñ 2-nci qısmına ait olğan cinayette (İnternet vastasınen terrosistik areketlerge açıq çağıruvlar) qabaatlaylar.

Jurnalist Taras İbragimov, rusiye akimiyeti, Memedeminovnıñ faaliyetine ne vaqıt diqqat etkenini hatırlata.

– Nariman – 2014-ünci yaılğace öz işlerinen oğraşqan, çalışqan qırımtatar, musulman. Tarih ve dinnen bağlı videolarnı çeke edi, şu cümleden Hanlar Sarayı ve "Hizb ut-Tahrir" teşkilâtı aqqında, keççe bunı qabaatlavğa qoştılar. Anda 2013 yılı fevralden başlap – 2014 yılı martqace vodeo rolikler bar. İlhaqtan soñ o, Qırımda vatandaşları, qırımtatarlar, doslarınen olğan şeylerni körip, mahkeme oturışlarını yayınlap başladı. Birincisi – Aqyar "Hizb ut-Tahrir davası" edi, onda dört adam iştirak etken edi, olardan birisi – Ruslan Zeytullayev. Neticede o, şiddetli rejimli koloniyada 17 yıllıq apis cezasına üküm etildi. Bundan soñ daa çoq davalar oldı: Bağçasaray, Yalta, Aqmescit davaları ve ilâhre. Nariman ise, bunı közetkenlerniñ birincilerinden edi ve mahkeme oturışlarını yayınlamağa qararına keldi.

Taras İbragimov qayd ete ki, keççe, Qırımnıñ rusiyeli matbuatınıñ sessiz boykotından sebep, qırımtatar ve Ukraina tarafdarları olğan faallerniñ mahkeme oturışlarınıñ yayınlamasını "Qırım birdemligi" birleşmesi teşkil etip başladı.

– Asıl Nariman – "Qırım birdemligi" kibi meydançıqnıñ yaratmasını uydurğan adamlardan birisi edi. Bu, cemaat jurnalistikası ile yarımadada olğan bütün siyasiy esnaslarnı tasvirlegen meydançıq olmaq kerek edi. Yalıñız qırımtatarlarnıñ ve "Hizb ut-Tahrir dava"ları boyunca degil, amma Volodımır Baluh aqqında ve daa başqa davalar aqqında da. Men buña areket jurnalistikası der edim. Meraqlıdır ki, 2018 senesi Memedeminovnıñ tevqifinden soñ, FSB hadimleri onı mahkemede sorğuğa çekkende, olar, Nariman mahkeme oturışları aqqında yayınlap başlağanından soñ, onı teşkerip başladılar, dep açıq-aydın ayttılar. Yani, olar, sanki, sizge, Memedeminov bey, mahkeme oturışlarına qoşulmağa ve stream yapıp, video çekmege kerekmey edi, dep ayttılar.

Özü Nariman Memedeminov 2019 senesi iyünde mahkemedeki nutqunda, onıñ taqibatınıñ aqiqiy sebepleri terrorcılıq ile bağında degil, dep ayttı:

"Cinaiy dava malümatına köre, maña qarşı çeşit-türlü operativ- ve teşkerüv tedbirler, 2014 yılınıñ soñunda başladı. Yani, men, siyasiy sebepli mahkeme protsesslerini aydınlatıp başlağanımdan soñ. Maña qarşı taqibat ve cinaiy davanıñ da siyasiy sebepli, milliy, diniy ve zenaat sebepli, men qırımtatar, musulman ve cemaat jurnalisti olğanım içün. Bu taqibat, faalligimni bastırmaq içün ve Qırımda olğan şeylerni aşkâr etmege yol bermemek içün yapıla".

Memedeminovnıñ imayesi, şaatlıq yapmaq içün Taras İbragimovnı davet etecek edi, amma mahkeme onı diñlemekni red etti.

– Biz onen qonuşa edik, men onı bile edim. Biz, Narimannı, terrorcılıq propagandasında qabaatlanğan adamnı kibi degil de, jurnalist kibi bilgenimizni tasdıqlamağa istedik... Narimannıñ davası maña Aleksandr Ginzburgnıñ davasını hatırlata. Onıñ da jurnalist tasili bar edi, ve o, 1959 yılı Sovet Birliginde birincilerden olıp, "Sintaksis" şiir toplamını tertip etti - sade bir toplam, anda İosif Brodskiy ve başqaları bar edi. Bir qaç nushasını bastırdı, dostları arasında tarqatıp başladı. Elbette ki, çekistler onı apis etti, kitapçıqlarnı tutıp aldı ve eki yıllıq sürgün cezasına maküm etti. O qayttı, kene oturdı, soñ onı Sovet Birliginden sürgün ettiler ve o ğurbetlikte keçindi. Zemaneviy misaller istesek, Mıkola Semenanı hatırlamaq mümkün. O, Qırım.Aqiqattaki blogları vastasınen Qırımda separatizmnen oğraşqanınıa kerçekten inanğan yoqtırdır.

Qırım uquq qoruyıcısı Lütfiye Zudiyeva, rusiye akimiyeti, qırımlılarnıñ faalligini bastırmağa istep, olarnı taqip etkeninen, akis neticelerge irişe, dep tüşüne.

– Qırımtatar halqı arasında, siyasiy ve grajdan pozitsiyası olğanlarnıñ içinde, Narimannıñ davası aqqında aman-aman er qoranta bile. Halq büyük degil, aile bağları qaviy, onıñ içün Qırımda apis etilgen aqaylarımıznıñ ikâyeleri çoqusına yaqındır. Amma bunıñ neticesi bam-başqa ola: ket-kete, bu taqibatnıñ siyasiy sebepleri daa pek körünip tura. 2015 senesi Aqyar dörtü olğanda, bunı tek bir-eki adam bilse, ondan soñ olğan tevqif ve tintüvler kütleviy oldı ve deyerli er evge kirdi.

Lütfiye Zudiyeva aytqanına köre, mahkeme oturışlarından soñ oña bir çoq adam yardım teklifinen muracaat ete.

– Baarde kütleviy tevqifler olğanda, birden 24 adam tutılıp alılğanda, qomşular canlı yayınlarnı yapqanlarına şaşqan edik, em de olarnıñ episi yigitler degil edi, qadınlar, esli-başlı adamlar edi. Ya da bizge video yollay ediler. Biz kördik ki, quvetçiler istegeni kibi olmay, olar maqsatlarına irişmey.

Ekseriyette, Qırımnıñ rusiyeli akimiyeti böyle şeylerni tefsir etmey, amma mart 27-sinde olğan tintüvler künü, Qırımnıñ rusiyeli başı Sergey Aksönov, tevqiflerniñ siyasiy sebebi yoq, dep ayttı:

"Bütün tahqiqiy tedbirer qanun boyunca yapıla, evel açılğan cinaiy davalarnıñ bir qısmı olaraq. Yarımadada yapılğan basqılar aqqında laflar - yalan ve demagogiya, davağa siyasiy bir renk bermek ıntıluvıdır. Cinayetçilik ve ekstremizniñ milliy ve diniy mensübiyeti yoq. Yasaqlanğan teşkilâtlarnıñ bütün azaları, milliy mensüpligine baqmadan, Rusiye Federatsıyasınıñ qanunlarına köre cevap berecek. Bu qanunlarnı ürmet etmegen, özüne dünyanıñ başqa köşelerinde yaşav yerini qıdırsın. Mında olarnı türmeden başqa bir şey beklemey".

«Memorial» aq qorçalayıcı merkeziniñ «Siyasiy mabüslerge qoltutuv» programmasınıñ reberi Sergev Davidis, Nariman Memedeminovnıñ cinaiy taqip etilüvi qırımtatarlarnıñ vatandaş birdemligini bastırmaq isteginen bağlım dep saya.

– Qırımtatarlarnıñ – bu büyük etnik toplulıq – vatandaş birdemligini bastıruv işini köremiz. Akimiyet cemiyetniñ büyük qısımları onı istemegenlerinden qorqa ve akimiyet bunı bastırmağa tırışa. «Qırım birdemligine» qarşı çoqtan devam etken repressiyalar. 24 insan baarde «Hizb ut-Tahrir» ile alâqaları bar olğanında qabaatlanıp apiske alınğan edi. Memedeminovnıñ taqip etilüvi de aynı ola ve qırımtatarlarnıñ vatandaş birdemligini bastırmaq içün yapıla, dep tüşünem.

(Metinni Vladislav Lentsev azırladı)