«Qorqmağan birincilerden biri». Rusiye, qırımlı vatandaş jurnalistini taqip ete

Rusiyeniñ Rostov-na-Donu şeerindeki Şimaliy-Kavkaz okrugınıñ arbiy mahkemesinde iyülniñ 16-nda qırımtatar vatandaş jurnalisti Nariman Memedeminovnıñ davası boyunca Rusiye FSBsiniñ Qırım idaresiniñ eki hadimi sorğuğa çekildi. Olardan biri Aleksandr Kojemâkov Memedeminov «mahkeme binaları ögünde «Hizb ut-Tahrir» teşkilâtınıñ tarafdarlarını toplağan» ve «mahkeme oturışuvlarına keder etmege tırışqan edi», dep bildirdi.

Rusiye akimiyeti vatandaş jurnalistini qomşu Rusiyede yasaqlanğan «Hizb ut-Tahrir» teşkilâtında iştirak etkeninde qabaatlay. Taqip sebebi 2014 senesinden evel çıqarılğan eki YouTube levhası oldı. Bundan evel mahkemede çıqışta bulunğan Nariman Memedeminov tahqiqat onı Ukraina vatandaşı olaraq tanımağa razı olmay ve milliy, diniy ve iş sebeplerinden taqip ete, dep ayttı.

Qırımlı advokat Edem Semedlâyev İnternetteki levhalar Nariman Memedeminovnı taqip etmek içün tek manaçıq oldı, dep tüşüne.

– Narimanğa qarşı cinaiy dava açılğanınıñ esas sebebi, em onıñ, em imayesiniñ fikirince, elbette, onıñ faal vatandaş areketleri, faaliyeti ola. O, vatandaş jurnalisti, bloger, strimer, yani qırımtatarlarnıñ mahkemelerine barmağa ve bu vaqialarnı aydınlatmağa başlağan birincilerden biridir. O vaqıt – 2014-2015 seneleri – mahsus hızmetler içün bu zor edi, çünki Qırımdaki bütün informatsion alanını temizlemek kerek edi, bunı olar Qırımda olıp keçkenler aqqında kerçek malümatnı yazmağa tırışqan jurnalistlerniñ evlerinde tintüvler keçirip, muvafaqiyetnen yaptılar. Soñra bu vaqialarnı aydınlatqan vatandaş jurnalistleri peyda olıp başladı. Manaçıq tapıp, cinaiy dava açqanlar.

Edem Semedlâyevniñ qayd etkenine köre, Rostov-na-Donuda Nariman Memedeminov umumiy kameradan mahsus blokqa avuştırıldı.

– Nariman özüni faal qoruğanı içün onı anda tutalar, o, qabaatlavğa razı olmadı – terror maddesi, yani terror faaliyetine çağıruv ya da terrorizmni açıq aqlav. Onıñ mahsus blokqa avuştırılması tek bunıñnen bağlı.

Apiske alınğan Nariman Memedeminovnıñ ömür arqadaşı Lemara Memedeminova Rusiye quvetçileriniñ evlerinde keçirgen eki tintüvni hatırlay.

– 2018 senesi martnıñ 22-nde keçirilgen tintüv vaqtında pek qaba areket ettiler – araba qapusından tırmaşıp çıqıp keçtiler ve birden qapumıznı sındırıp başladılar. Ses yoq edi, bir şey yoq edi, Nariman çıqqan soñ eki saniye keçti, endi yerde yata edi. Ellerini birden bağlağanlar, eki hadim üstüne oturıp tuta edi. Ne advokatqa telefon etmege çare bar edi, ne başqa bir şey. 2016 senesi fevralniñ 11-nde olğan tintüv vaqtında hadimler pek nezaketli edi, qapumıznı qaqqanlar. Kitaplarnı gizliden qoyacaq ediler. Men bunı körip qıçırmağa başladım – bir şey olmadı kibi yapqanlar. Olmadı… Qırımda faal, vatandaş jurnalisti olsaq, er daim nezaret altında bulunğanını añlamaq kereksiñ. 2016 senesi olğan tintüvni resmiy ihtar olaraq saymaq mümkün.

Lemara Memedeminovanıñ aytqanına köre, apiste aqayınıñ sağlıq problemleri başladı, ve 2019 senesi martnıñ 14-ne ameliyat belgilengen edi.

– Buña ümütimiz büyük edi, çünki sağlıq vaziyeti ket-kete fenalaşa edi. Amma martnıñ 14-nde eki mahkeme oturışuvı olacaq, dep aytqanlar. Birincisinde bar edi, ekincisinde ise ameliyat olmaq kerek dep muracaat berdi. Bundan soñ Narimannı SİZOğa alıp ketkenler, biz ise onı hastahanede bekley edik. Bu esnasnı tezleştirmek içün elinden kelgenini yapqan ve yardım etken insanlar sağ olsun. Neticede Nariman ameliyat oldı, ve eki afta hastahanede qaldı, çünki ameliyattan soñ yarası uzun zamandır keçmey edi. Onı SİZOğa keri alğan soñ baqmadılar bile, bütün sarğılavlarnı özü yaptı, ilâc içti.

Ukrainalı jurnalist Taras İbragimov apiske alınmazdan evel Nariman Memedeminovnı nasıl bilgenini Qırım.Aqiqat Radiosınıñ yayınında tarif etti:

«Közlükli ziyalı adam, pek nezaketli. Mahkeme ögünde körüşkende ya da iş körüşüvlerini yapqanda er daim jurnalistikanen meraqlana edi, haberler nasız yazıla, yayınlar nasıl olmalı, dep soray edi, adiy tehnik sualler. O, işini daa güzel yapmağa tırışqan edi. Biz bunı vatandaş jurnalistikası dep adlandırmağa alıştıq, amma menim içün o, özü ögrengen, içinden jurnalist olğan biridir. Nariman – mahkemelerden, şu cümleden «Hizb ut-Tahrir davalarınıñ» mahkemelerinden yayın yapmağa başlağan birincilerden biridir. Daa «Qırım birdemligi» yoq edi – o, Facebookta bu esnaslarnı aydınlatqan saifeni açmaq ğayesi peyda olğan birincilerden biri edi. «Qırım birdemliginde» mediadan mesüliyetli edi – haber yaza, yayın yapa edi. Bu iş içün onı taqip eteler».

Qırımdaki Rusiye aq qorçalayıcı alan merkeziniñ koordinatorı Aleksandra Krılenkovanıñ fikirince, Rusiye tahqiqatı Nariman Memedeminovnıñ Ukraina vatandaşlığını belli sebeplerden tanımay.

– İnsannıñ çetel vatandaşlığı olsa, onıñ konsul ziyaretleri, cezasını vatanda çeküv ve bir çoq diger aqqı bar. Davada Ukraina vatandaşlığı qayd etilmese, mahkemeniñ problemleri çoq degil. Ekinci taraf – siyasiydir, olar qırımlılarnıñ Ukraina vatandaşlığı aqqını tanımamağa tırışa ve olarnı Rusiye vatandaşları dep saya.

Qırım Muhtar Cumhuriyeti prokuraturası bölük yolbaşçısınıñ muavini Kirill Kopiyka 2018 senesi martnıñ 23-nde müessise Memedeminovnıñ tintüvi ve apiske alınmasınen bağlı cinaiy iş açtı, dep hatırlata. Dava azatlıqtan qanunsız marum etüv ve meskenge qanunsız kirüv alâmetleri boyunca açıldı.

– Al-azırda davanıñ mahkemeden evelki tahqiqatı devam ete, şübhelilerniñ şahısları ögrenilmekte. Nariman Memedeminovğa qarşı yapılğanlarğa alâqası olğanlarnıñ kimligi belli olğan soñ cinaiy dava mahkemege yollanılacaq. Qırımlı faallerniñ mahkeme esnasları aytılsa, bu cinayetler adaletli mahkeme aqqınıñ bozuluvına dair davalar çerçivesinde baqıla. İnsanlarnıñ muracaatları qanunsız şekilde red etilse, diger aqları bozulsa, bunı böyle baqamız. Cemaat teşkilâtları, advokatlar, yaqın tuvğanlarnen olğan bağlarımız sayesinde bu malümatnı elde etemiz. Bugünki künde Qırımda jurnalistlerniñ qanunsız taqip etilüvinen bağlı 20-den ziyade dava bar.

Ukraina jurnalistleri milliy birliginiñ yolbaşçısı Serğiy Tomilenkonıñ qayd etkenine köre, böyle davalarda ukrain jurnalistlerine halqara teşkilâtlar qoltuta.

​– Avropa jurnalistleri federatsiyası seviyesinde Qırımda taqip etilgen vatandaş jurnalistlerine qoltutalar. Birligimizniñ ğayretlerine mayıs ayında Tallinnde keçirilgen federatsiya kongressiniñ Rusiyede, Rusiye tarafından ve işğal etilgen topraqlarda taqip etilgen jurnalistler ile birdemlik aqqında resmiy beyanatınıñ qabul etilmesi vastasınen qoltutalar. Qırımda serbast malümatnıñ yekâne menbası olğan zenaatdaşlarımız, hususan Nariman Memedeminov ve diger vatandaş jurnalistleri ile birdemlik kösterilüvine diqqat ayırıldı.

Serğiy Tomilenko 2017 senesi Qırımda eki buçuq yıl şartlı apis cezasına ve üç yıl açıq faaliyetnen oğraşmaq yasağına üküm etilgen ukrainalı jurnalist Mıkola Semenanıñ taqip etilüvi aqqında da hatırlata. Semena, ilhaq etilgen Qırım aqqında maqale yazıp, «Rusiye topraq bütünligini bozmağa çağırğan» eken.

İşğalden soñ Qırımdaki faktik Rusiye akimiyeti mustaqil jurnalistler, vatandaş faalleri, Qırımtatar Milliy areketiniñ faalleri, Qırımtatar Milliy Meclisiniñ azaları ve Rusiyede yasaq etilgen «Hizb ut-Tahrir» teşkilâtı ile alâqalı olğanlarından şübheli sayılğan Qırım musulmanlarınıñ evlerinde muntazam surette kütleviy tintüvler ötkere.

«Hizb ut-Tahrir işi» boyunca apiske alınğan ve mahküm etilgenlerniñ imayecileri olarnıñ taqip etilmesi diniy sebeplernen bağlı olğanını tüşüne. Advokatlar qayd etkenine köre, Rusiye uquq qoruyıcı organları tarafından bu dava boyunca taqip etilgenler – ekseriyeti qırımtatarlar ve ukrain, rus, tacik, azeri ve islâm dinini kütken diger millet vekilleri. Halqara uquq işğal etilgen topraqlarda işğalci devlet qanunlarını kirsetmege yasaqlay.

«Hizb ut-Tahrir» halqara islâm siyasiy teşkilâtı, bütün musulman devletleriniñ islâm halifeligine birleştirilmesini öz maqsadı olğanını ayta, amma olar, bu maqsatqa irişmek içün terroristik usullarnı red ete ve Rusiyede adaletsiz taqip etilgenini ayta. Rusiye Yuqarı mahkemesi 2003 senesi «Hizb ut-Tahrir» teşkilâtını 15 «terrorist» birleşme cedveline kirsetip, onı yasaq etti.

(Metinni Vladislav Lentsev azırladı)