"Olar nege qarışqanlarını bile ediler". Qırımda Rusiye akimiyetine qarşı narazılıqlar arta

İşğal etilgen Qırımda Rusiye akimiyetine qarşı narazılıqlar arta, amma em de yerli sakinlerge, em de işğalden qaçqan Ukrayina vatandaşlarına qarşı açılğan memuriy ve cinayet davalarınıñ sayısı da arta. Bularnıñ arasından terrorcılıq ve Rusiye silâlı quvetleriniñ "diskreditatsiyası" ile bağlı maddeler. Nastoyaşçeye vremâ televizion kanalına intervyü vaqtında Ukrayina prezidentiniñ Qırım MC-deki daimiy temsilcisi Tamila Taşeva, al-azırda bölgede artıq 155 siyasiy mabüs, 109-ı da qırımtatar olğanını bildirdi. Amma bu da soñki raqam degil.

"Birisi mağazlarda iç bir malümat olmadan otura ve olar aqqında iç bir şey belli degil. Bazılarına, misal olaraq ana-babalarına, apaylarına, "mahsus arbiy ameliyat" bitkenine qadar şahıs tutulğanı aqqında haber eteler: asılında olar reinelerdir, amma bu şahıslarnıñ iç bir usul statusı yoqtır", - dep añlata Taşeva. Aynı zamanda, o, Qırımda çalışqan rus memurlarınıñ içtimaiy ruhu deñişkenini de köre: çoqusı yarımadadan ailelerini çıqarıp başlağan.

– Rusiye tarafından işğal etilgen Qırım topraqlarından bazı printsipial deñişmeler yüz bergeni kerçekmi?

– Biz deñişmeler köremiz, bu em añlayışta, em bir vaziyet duyumında. Bu Rusiyeniñ Ukrayinağa qarşı büyük istilâsınıñ başlamasından berli ilk seferdir.

Yani, Rusiye Federatsiyası ya da Qırımdaki işğal memuriyetleri Qırım mevzusı olar içün "ebediy qapalı" olğanını, Qırımnı Ukrayina devletine kimseniñ qaytarmaycağını, Qırım oğrunda kimseni küreşmeycegini ve ilâhre ayta ediler. Böyle bir ikâye bar edi. Elbette o sadece Qırımda degil, bütün Rusiye Federatsiyasında da qullanıla edi. Şimdi ise bu ikâye yoq olayata. Qırımda yüz bergenlerni köremiz ve körmege devam etemiz.

Misal olaraq, evel işğal memuriyetleri Qırım içün telükeler yoq, dep ayta ediler. Şimdi ise olar faal şekilde istihkam inşaatlar qurmağa başladılar. Ava mudafaa sistemaları er şeyden qorçalar, dey ediler. Şimdi ise bomba sığınaqlarını azırlamağa, ailelerini çıqarmağa başladılar.

Böyle memurlarnıñ çoqusı tabi admlardır. Olar Qırımda bazı vazifelerge tayin etilgen ya da Rusiyeden olarğa avuştırılğan ediler. Olarnıñ arasında çoqusı qanun qoruyıcı, mahkeme organlarında çalışqanlar: çoqusı allarda bular kelgenlerdir. Episi degil, amma çoqusı kelgenler. Misal olaraq, Canköy, Ermeni Bazardaki mahkemeciler, prokurorlar, tahqiqatçılar aqqında bilemiz. Andan şimdi asılında bütün aileler çıqarıla. Bu Rusiye organlarınıñ reberleri ya da işğal memeriyetleriniñ hadimleri ise ketmeyler. Amma ailelerini em Qırımnıñ memuriy sıñırından, em de Ukrayina qıta qısmından uzaqça alıp keteler. Aqyarda da aynı vaziyet. Qırım içün telükeler olmasa, Qırımnı er kes "unutqan" olsa bularnıñ episi ne sebepten yapıla?

Yani, "Qırım içün telükeler yoq" ikâyelerden olar "Qırımnı qorçalarmız" ikâyelerge keçtiler.

Esasen, Rusiye ordusı Herson vilâyetinden, Herson şeerinden keri çekilir eken olarnıñ aytqanlarınıñ ve bu keri çekilmeni aqlağanlarınıñ mesajlarından biri "Qırımnı mudafaa etmek içün Hersondan keri çekilemiz" edi. Hersondan keri çekilmeleriniñ kerçek sebebini de bilemiz. Amma kene de işğalniñ sekiz yıldan çoq müddeti devamında qullanğan ikâyelerni deñiştirip başladılar. Yani vaziyet turğunsız, ertemi-keçmi Qırımdan ketmek kerek olğanını añlaylar. Biz, elbette ki, olarnıñ bunı daa tez yapqanlarını isteymiz.

– Qırımnıñ bazı bölgelerinden okoplar peyda olğanını aytqan ediñiz?

– Okoplar bar, bunı satellit resimlerinden körmek mümkün. Amma mesele şu ki, aslında, uzun müddettir kimse bu şekilde cenkleşmey. Ebet, olar okoplar qazalar. Olar Ukrayina Silâlı quvetleriniñ ücümiden qorqalar.

– Aileler kete deysiñiz, amma aynı zamanda Rusiye mahkemeleri, Rusiye polisi işini devam ete. Ve qırımlılarğa qarşı yañı cinayet davaları açıla.

– Ebet, qırımlılarnıñ taqipleri devam ete, bu taqipler daa da arttı demek mümkün. Ve bu aynı zamanda bu taqip etilgen insanlarnıñ yañı kategoriyası ile bağlıdır: bu Ukrayina cenübinden Qırımğa ketken adamlar. Herson ve Zaporijjâ vilâyetleriniñ işğal etilgen topraqlarından başqa türlü ketmekniñ çaresi yoq edi.

Bu adamlarnıñ çoqusı Qırım ile memuriy sıñırda yaqalanıldı ve olarğa qarşı cinayet davaları açıldı. Olarnıñ çoqusı azatlıqtan marum etilgen. Olarnı sebeplerni añlatmadan yaqalaylar: "İnsannı mahsus arbiy operatsiya bitkenine qadar yaqaladıq''. Bazılarnı birden qanunsız terroristik müfrezesinde iştirak etüv ile qabaatlaylar. Bazılarnıñ, misal olaraq ana-babasına, apayına "şahıs mahsus arbiy operatsiyanıñ bitkenine qadar" yaqanlanğanını bildireler. Olar reinelerdir demek mümkün, amma iç bir usul statusları yoq.

– Qaç bu kibi vaqia aqqında belli?

– Bular atta onlarnen adam degil, asılında bu şekilde yaqalanılğan, "mağazlarda" tutulğan yüzlernen insandır. Bu şekilde Hersonda adamlar yaqalanıla edi. Olarnı mağazalarda tuta ediler. Qırımda da aynı vaziyet. Aqmescitte yañı SİZO quruldı. Ve bu insanlarnıñ çoqusı anda tutula.

Biz şimdi böyle şahıslarnıñ cedvelini teşkermek tırışamız, Ukrayina devlet qanun qoruyıcı organları, uquq qoruyıcı tekilâtlar iile işbirlik etemiz. Bu insanlarnıñ adlarını bilemiz, amma olarnıñ aqqında tam malümat yoq. Misal olaraq, biriniñ soyadı ve doğum tarihi bar, digeriniñ soyadı bar, amma baba adı ve doğum tarihı yoq ve ilâhre. Şimdi bütün bu malümatnı sinhronizatsiya etmege tırışamız, amma bu kerçekten pek çoq insandır.

–Herson azat etilgen soñ gizlilik adlandırılğan yerniñ rolü aqqında çoq yañı şey ögrendik. Siz Qırım narazılıq areketi aqqında aytıp berip olursıñızmı? Elbette, insanlarğa zarar ketirmezden.

– Narazılıq areketi ve yarımadada yaqalanğan adamlarğa kelgende şimdilik siyasiy sebeplerden 155 kişi tefqif etilgeni aqqında malümdir, olardan 109-ı qırımtatardır. Elbette, bu insanlarnıñ ipisi 9 yıldır Ukrayina tarafdarı olğanları içün taqip etileler. Bazıları 2014 senesiniñ başında yaqalanıldı, bazıları artıq 6, 7, 8 yıl apishanede tutulalar.

Amma Qırımda siyasiy mabüslerden ğayrı, bazen cinayet davaları yolu ile degil de, başqa tarzlarda taqip etilgen yañı bir kategoriya meydanğa keldi. Misal olaraq, bular cenkke qarşı olğan faaller, olarnıñ sayısı bayağıdır. Biz vaziyetten haberdar olıp turmağa tırışamız ve Rusiye Ceza qanunnamesiniñ 20.3.3 maddesine binaen (RF ordusını itibardan tüşürüv) 200-den ziyade memuriy mesüliyetke celp etilgen dava aqqında bilesiz.

–Yaqınlarda Aleksandr Tarapon bu madde ile mahküm etildi.

– E, bu maddege binaen. Bu maddeniñ eki qısmı bar, o, cinayet maddege esaslana. Suçlu eki buçuq yıl apis cezasına mahküm etile ve Qırımdan Rusiye Federatsiyasına avuştırıla.

Aleksandr, yaqalanılğanı ve SİZO-da tutulğanı aqqında mart ayından bile edik. Amma Aleksandr kibi insanlar çoqtır, tek er kes cinayet davalarına köre taqip etilmey. Çoqusı para cezasını aldı. Misal olaraq advokat Edem Semedlâyev: onı feysbuktaki yazıda qayd ettiler ve oña 150 biñ ruble cöreme berildi.

Bogdan Ziza bar, o terrorcılıq maddesine binaen qabaatlana. Qaç yıl apis cezasına mahküm etile bilir, bilmeymiz. Bu, Kezlevdeki işğal memuriyetniñ binasına sarı ve mavı renkli boya tokkenfaaldir.

Biz bir çoq faal aqqında bilemiz, çünki mahkeme sicillerni közetemiz, olarnıñ taqdirini mümkün olğan yollarnen közetmege tırışamız. Böyle adamlar kerçekten pek çoq. Menden sıq-sıq soraylar: "Ne içün böyle damlar şimdi peyda olıp başladı, ne içün bütün işğal yıllarında yoq ediler?" Asılında sualniñ sade cevabı böyledir: çünki bu insanlar añlay ki, şimdi olarnıñ areketleri, aktsiyaları kerçekten mek müimdir. Olar talap bar olğanını, Qırım ile bağlı vaziyet soñuna yaqınlaşqanını ve biz topraqlarımıznı keri alacağımıznı köreler.

Şimdi 2014 senesi olmağa Ukrayina Silâlı Quvetleri bar, devlet strukturaları bar, küçlü prezident vertikali ve ilâhre bar. O zaman adamlar olarnıñ arqasında küçlü ukrayin ordusı, küçlü göñülliler areketi ya da ukrayin akimiyeti turğanını körmey ediler.

MALÜMAT: Ukrayinağa qarşı Rusiye silâlı ücümi fevralniñ 24-nden sabadan berli devam ete. Rusiye ordusı arbiy ve vatandaş infrastrukturasınıñ esas obyektlerine avadan darbe endire, uçaq alanları, arbiy bölük, cermay bazaları, yaqıt stantsiyaları, kilse, mektep ve hastahanelerni viran ete.

Aprelniñ başında Moskva Ukrayina şimalinde faal olğanını toqtattı, dep bildirdi. Tezden Ukrayina akimiyeti Kıyiv, Çerniğiv ve Sumı vilâyetinde Rusiye arbiyleri qalmadı, dep ayttı.

Rusiye ordusı çekilgen soñ azat etilgen köy ve şeerlerde kütleviy öldürüv adiseleri aqqında belli oldı. Bazı ğarbiy liderler Rusiyeni cenk cinayetlerinde qabaatladı. Rusiye akimiyeti arbiyleriniñ öldürüvlerge alâqası bar olğanını inkâr etip, olarnı «uyduruv» dep adlandıra.

Rusiye Ukrayinağa qarşı basqıncılıq cenk alıp barğanını inkâr ete ve bunı maqsadı «askeriysizleştirüv ve denatsifikatsiya» olğan «mahsus operatsiya» dep adlandıra.

Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnıküzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün: https://krymrcriywdcchs.azureedge.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.