Sentâbr ayında Nariman Celâl – Qırımtatar Milliy Meclisiniñ reis muavini – Rusiye kontrolindeki Qırım Yuqarı mahkemesi onı 17 yıl sert rejimli koloniyada qalmasına üküm etti, 700 biñ ruble para cezasını berdi ve bir buçuq yılğa azatlığını sıñırladı. Rusiye Federatsiyası Ceza kodeksiniñ diversiya ve patlayıcı cihazlarnı qanunsız aluv, saqlav ve taşuv maddesine istinaden mahküm ettiler. Celâl qabaatını tanımadı. Oktâbr ayında belli olğanına köre, Nariman Celâl Rusiyedeki apishanelerden birine etap etilecek. Ve tek 2023 senesi noyabr ayınıñ soñunda Narimannıñ ömür arqadaşı Leviza Celâl eki ay bulunğan yerini bilmegen soñ ilk mektübini aldı.
Şimdi Nariman Celâl Rusiyeniñ Krasnoyarsk ülkesindeki Minusinsk şeeriniñ apishanesinde karantinde buluna. Bir aydan ziyade yolda edi.
Apayına yazğan mektübinde Saratovda toqtağanda dımlı kamerada tutulğanı içün hastalandı, dep ayta. Yolda yuvunmağa bermey ediler.
Nariman ruhtan tüşmey, dep tarif etti ömür arqadaşı Leviza Celâl Qırım.Aqiqatqa. «Narimannıñ maneviy ruhu, mence, epimizge yeter... O, aqiqat onıñ tarafında olğanını añlay», – dep ayta o.
Anğaradaki «gaz borusında diversiya davası»
2021 senesi avgust ayında Aqmescit civarındaki Anğara köyünde gaz borusında kimligi belli olmağan insanlar tarafından zarar kördi. Rusiye Federal telükesizlik hızmeti bildirgenine köre, bu bir diversiya edi, Ukrayına Mudafaa nazirliginiñ Baş istihbarat idaresi ve Rusiyede yasaqlanğan Qırımtatar Milliy Meclisiniñ alâqası bar, dep aytıldı. O yıl sentâbr ayında FSB beş qırımtatarını tuttı. Aralarında Nariman Celâl da bar edi.
Narimannı Sibirge yollamazdan evel onı aman-aman eki yıl devamında Aqmescitteki SİZOda tutqanlar. Azırlanğan şarait şikâyetleri cevapsız qaldı, dep tarif ete ömür arqadaşı. Neticede Celâlnıñ sağlığı zarar kördi.
«16 saat ayaqta, saba 22:00-dan başlap. Töşekke oturıp olamay, raatlanam, ayaq problemleri beterleşti, damarları varikoz oldı, tromblar peyda oldı. Sırt problemleri fenalaştı (Celâlnıñ üç omurğa quyuldıqı bar – QA)», – dep ayta Leviza.
Aq qorçalayıcılar Nariman Celâlnı siyasiy mabüs dep tanıdı. Sibirdeki apishanede olğanda Celâl «Belâğa oğrağan insan» çeh aq qorçalayıcı teşkilâtınıñ «Adaletsizlik ikâyesi» mukâfatınıñ laureatı oldı.
«Nariman yapqan faaliyetinde Ukrayına vatandaşı olğanına esaslandı»
Rusiye Qırımnı işğal etken soñ Celâl Qırım yarımadasında yaşamağa qaldı. O, Rusiye akimiyeti taqip etken qırımtatarlar ve ukrayınalılarnıñ aqlarını faal sürette qorçaladı. 2018 senesi noyabr ayında Keriç boğazı yaqınlarında Rusiye arbiyleri Ukrayına kateri ve buksirine ateş açıp, Ukrayına arbiy deñizcileri ve üç gemini zapt etti. Rusiyeliler ukrayınalılardan er şeyini alıp, Aqmescit SİZOsına, soñra Moskvağa yolladı. Nariman Celâl zapt etilgen ukrayınalılar içün para, urba ve aş toplağan insanlardan biri edi, qırımlılar toplağan yardımnı bermek içün Rusiye paytahtına ketti.
Qırımda Celâlnı şahsen tanığanlar Rusiye mahkemesi aytqan «terrorizmge meyiline» inanmay.
«Başta başqalarını tüşüngen insan. İçi küçlü, kerçekten tam bir insan. Barışıq insanı… Halqımıznıñ, niayet, böyle bir insanı bar olğanına quvanam», – dep tarif ete qırımlı faal Seydamet Mustafayev.
Pasportta Nariman Celâlov dep yazıla, amma soyadını qırımtatar ananelerine köre yaza. Qırımtatar Milliy Meclisiniñ reisi Refat Çubarov bu onıñ fikir kösterilüvi edi, dep ayta.
«Rusiye işğalcilerinen beraber kelgen er şeyni qabul etmeme kibi… Sovetler Birliginde mustaqil Ukrayınada alâ daa qalğan pasport sisteması kirsetilgen edi, rus tili normalarına uyğun yapılğan edi, amma qolay yazmaq içün degil, assimilâtsiya yapmaq içün oldı», – dep tarif etti Çubarov Qırım.Aqiqatqa.
Meclis Rusiyeniñ «diversiya» qabaatlavlarını inkâr etip, Celâl Ukrayınağa qoltutqanı içün zarar kördi, dep tüşüne.
«Onı buña afu etip olamadılar, Rusiye cezalayıcıları da öyle. «Qırım platformasında» iştirak etmesi daa beter yaptı, anda Ukrayına prezidenti Volodımır Zelenskıynen beraber ayrı tedbirlerde iştirak etti, «Qırım platformasınıñ» ofisini açtı, çıqışta bulundı ve bular Ukrayına siyasiy erbabı ve Ukrayına vatandaşı olğanınıñ numayışı edi», – dep ayta Refat Çubarov, Qırımtatar Milliy Meclisiniñ reisi.
Qorantasınen Qırımda qalmağa istedi
Celâl Rusiye uquq qoruyıcıları tarafından tutula bile, dep çoq tenbilendi. Amma Qırımdan çıqmaq variantı ailede muzakere etilmedi bile, dep ayta Leviza Celâl.
«Vatanğa avdetimiz o qadar zor oldı – aytqan sözleri. 50 yıl devamında ana-babalarımız qayttı, mında o qadar qıyın qayttıq ve ne oldı? Telüke sebebinden terk etmekmi? Yapamam, menligim buña izin bermez», – dep hatırlay o.
Nariman ve Leviza 20 yıl evelsi tanış olğanlar, 15 yıldan berli evliler. Leviza müdir yardımcısı olıp çalışqan ofiske Nariman çalışmağa kelgende onı körgen edi. O vaqıt «begenmege» dep tüşüngen, amma laf etken soñ fikrini deñiştirdi.
«Pek merametli, yardımsever insan. İnsannı eşite, insannı añlay, insannı er vaqıt diñlemege azır, insan aqsız olsa da, bunı oña aytmaz... Bu insan çizgileri, ahlâqiy degerlikleri, o qadar büyük ki, böyle insanlarnı alâ daa pek az körem», – dep aytal Leviza aqayı aqqında. Nariman ve Levizanıñ dört balası bar. Kiçik qızları 10 aylıq olğanda babasını alğanlar. Leviza babasınen olğan foto ve videolarını köstere, qızçıq Narimannı tanıy ve «kelsin» dep ayta.
«Onıñ (Narimannıñ – QA), belki, yekâne ricasıdır. Soñki sefer körüşkende, e, istinaftan soñ, soñki körüşüv olğanını añlay edik. Qısqa körüşüvde dedi: «Yalvaram, er şeyiñiz yahşı olsa, bil ki, menim de er şeyim yahşı, bunı is etecem», – dep hatırlay Leviza Qırım.Aqiqatnen laf etkende.
Şimdi Leviza uqqçılarnen beraber Narimannıñ tutuv şaraitlerini soraştıra. İlk fırsatta oña Minusinskke baracaq ola.
Qırımda qırımtatarlarğa qarşı repressiyalar devam ete
Ukrayına prezidentiniñ Qırım Muhtar Cumhuriyetindeki temsilciligi Rusiye 181 ukrayınalı siyasiy mabüsni tuta, dep bildirdi. Olarnıñ sayısı arta bile. Çoqusı – qırımtatarı.
Meclis, Qırımda qırımtatarlarnıñ taqip etilüvi Rusiye akimiyetiniñ Qırım işğali vaqtında Kyivge qoltutqanları içün bir intiqam ola, dep bildirdi.
Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnı küzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün: https://krymrcriywdcchs.azureedge.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.
Anğara köyündeki «gaz borusında diversiya» davası
Sentâbrniñ 3-4-nde Qırımda Rusiye quvetçileri tintüvler keçirip, beş insannı tuttı. Olar arasında qırımtatar siyasetçisi ve faali Nariman Celâl bar. Eki doğmuş qardaşlar Aziz ve Asan Ahtemovlar eki ayğa apiske alındı, Azizniñ babası Eskender Ahtemov 10 künge apiske alındı. Asan Ahtemovnıñ qardaşı Arsen 15 künge apiske alındı. Kreml kontrolindeki Kiyev rayon mahkemesi qırımtatar siyasetçisi ve faali Nariman Celâlnı eki ayğa – noyabrniñ 4-ne qadar apiske aldı. Nariman Celâl bütün qabaatlavlarnı inkâr ete.
Sentâbrniñ 7-nde TASS Rusiye malümat agentilgi Rusiye FSB-sine atfı etip, Aqmescit civarındaki Anğara (Perevalnoye) köyü yaqınlarında gaz borusında diversiya yapqanından şübheli sayılğanlar qabaatını itiraf etkenler, dep bildirdi. FSB yayınlağan videoda eki ekrek kimden talimat alğanlarını ve Anğara köyünde gaz borusınıñ patlatılmasını nasıl teşkil etkenlerini tafsilâtlı aytıp berdi.
FSB, diversiyanı Ukraina Mudafaa nazirliginiñ Baş istihbarat idaresi teşkil etti, dep israr ete.
Ukraina Mudafaa nazirliginiñ baş istihbarat idaresi Rusiye FSBsiniñ qabaatlavını «bir maqsadı olğan provokatsiya» olaraq köre.
Ukraina akimiyeti qırımtatar faalleriniñ tutuluvı ve apiske alınuvını avgustnıñ 23-nde Kyivde keçirilgen «Qırım platformasınıñ» sammitinen bağlay.
Ukraina ombudsmanı Lüdmila Denisova Qırımda insanlarnıñ apiske alınması sebebinden BM İnsan aqları Yuqarı komissarı Michelle Bacheletke muracaat etti.
Sentâbrniñ 3-4-nde Qırımdaki faallerniñ evlerinde keçirilgen tintüvler ve tutuvlardan soñ Qırım Muhtar Cumhuriyeti ve Aqyar prokuraturası cinaiy tahqiqat başlattı.
Qırımnıñ Rusiye tarafından işğal etilüvi
2014 senesi fevral ayında Qırımda işaretsiz urbada silâlı insanlar peyda oldı. Olar Qırım Yuqarı Şurası, Aqmescit ava limanı, Keriç parom keçiti, diger strategik obyektlerni zapt etip, Ukraina ordusınıñ areketlerini blok etken edi. Rusiye akimiyeti bu insanlarnıñ Rusiye ordusınıñ arbiyleri olğanını başta inkâr etken edi. Daa soñra Rusiye prezidenti Vladimir Putin bular Rusiye arbiyleri olğanını tanıdı.
2014 senesi martnıñ 16-nda Qırım ve Aqyarda yarımada statusınen bağlı dünyada tanılmağan «referendum» olıp keçti, onıñ neticesinde Rusiye Qırımnı öz terkibine aldı. Ukraina, Avropa Birligi, ABD «referendumdaki» rey neticelerini tanımadı. Rusiye prezidenti Vladimir Putin martnıñ 18-nde Qırımnıñ Rusiyege «qoşulğanını» ilân etti.
Halqara teşkilâtlar, Qırımnıñ işğali ve ilhaqını qanunsız tanıp, Rusiyeniñ areketlerini takbih ettiler. Ğarp devletleri bir sıra iqtisadiy sanktsiyalarnı qullandı. Rusiye, yarımadanı işğal etkenini inkâr etip, buña «tarihiy adaletniñ tiklenmesi», dey. Ukrainanıñ Yuqarı Radası 2014 senesi fevralniñ 20-ni, Rusiye tarafından Qırım ve Aqyarnıñ muvaqqat işğali başlağan künü olaraq resmen ilân etti.
