2018 senesi noyabr 13-ünde qırımtatar halqınıñ lideri, zemaneviy mustaqil Ukrainanıñ nufuz ve ahlâq saiplerinden birisi Mustafa Cemilev 75 yaşını toldura.
(Ekinci qısım, başı - mında)
O daa yigirmi yaşını toldurmadı, amma yaşayış manası ve maqsadı endi belgilengen edi: endiden bütün onıñ fikirleri halqınıñ Qıımğa avdetinen bağlı edi…
Daa 1950-nci seneleriniñ soñunda, Mustafa daa onuncı sınıfta oquğanda, eline “Dorogoy Nikita Sergeyeviç…” sözlerinen başlağan mektüp tüşti. Bu, halqnıñ Qırımğa qaytmaq kerekligi aqqındaqırımtatarlar gruppasından devletniñ birinci şahısına muracaat edi. Mustafa, istidanameniñ üslübini begenmese de, onıñ mündericesi onı ilhamlandırdı, o atta bu mevzuda küçük şiir yazdı. Genç oğlan, istidanameni oña oqumağa bergen Vasfiye tatasından, istidanmeni yazğan adamlarnen nasıl tanışmaq mümkün olğanını ep sora edi, amma o bu nushanı qaydan alğanını açıqlamağa qatiyen red etti, çünki oña o “büyük sır” olıp berildi.
Üzbekistandaki Gülistan şeerinde mektepni bitirgen soñ, Mustafa aviatsiya zavodında tornacı olıp çalıştı.
1961 senesiniñ soñunda Cemilev “Qırımtatar yaşlar birligi” qanunsız qırımtatar teşkilâtınıñ faaliyetinde iştirak ete. Genç qırımtatarlar toplaşa edi, qonuşa edi, şiir oquy ve türkü yırlay edi. Mustafa, qırımtatarlarnıñ tarihı aqqında maruza azırladı ve onen çıqışta bulundı. Bu faaliyet çoqqa sürmedi - 1962 senesi baarde akimiyet teşkilâtnı dağıttı, Marat Ömerov ve Seit-Amza Ümerov apiske bıraqılğan edi. Cemilevniñ aytqanına köre, olarnıñ ekisi de toplaşuvlarda lider edi: “Marat Ömerov - pek aqıllı adam, nizamname leyhasınıñ, teşkilât programmasınıñ ve azalarınıñ yemin metniniñ müellifi. Seit-Amza Ümerov, o vaqıtları Orta Asiya Devlet Universitetiniñ uquq fakulterinde oquğan yekâne qırımtatar edi, adet üzre, qırımtatarlarnı anda qabul etmey ediler. Belki de, onı qabul etkende bir hata yapqanlar - diqqatnı coyıp, milletini qaçırğanlar. İşte, bu da tevqifniñ qoşma sebebi olmaq mümkün edi”.
Mustafa Cemilev hatırlay: “Qırımtatar yaşlar birligi”niñ dağıtılması halq arası türlüce qabul etildi. "Sersemler, qarınları toydu da, endi Qırımnı istemege başladılar. Bunlarıñ sebebinden halqımıznıñ başına daa büyük belâlar açılacağından haberleri yoq…" dep aytqanlar çoq edi. Amma tezden, 3-4 yıldan soñ, bizgen “sersem” degen adamlar faaliyetçi oldı, milliy areketke qoşuldı”.
Başından bu ekseriyetle istidaname areketi edi. Muracaatlar ve istidanamelerde belli qırımtatarlarnıñ imzalarını toplay ediler, soñ kütleviy toplaşuvlarnı keçirip başladılar, soñra bütün istegenlerniñ imzalarını toplap, bu imzalanğan istidanemelerni devlet instantsiyalarğa bermek içün, Moskovağa büyük delegatsiyalar yollap başladılar. Bütün bular büyük masraflarnen bağlı olğanından sebep, imzalarnen beraber aqça da cıya ediler. Paralar toylarda da toplanıla edi.
1962 senesi Mustafa Cemilev Taşkent köy hocalığınıñ irrigatsiya ve melioratsiya müendislerniñ institutına oqumağa kirdi, amma 1965 senesinde KGB SSSR-nıñ emrinen oquştan çıqarıldı. İnstituttan çıqarılğanınıñ esas sebebi, onıñ “Qırımda XIII-XVIII asırlarında türk medeniyetiniñ qısqa oçergi” elyazmasınıñ qırımtatar yaşları arasında tarqatılması, onıñ mündericesi KGB hadimlerinen “milletçi ve sovetlerge qarşı” kibi tanıldı. İnstituttan çıqarılğanından evel, “Mustafa Cemilevniñ şahsiy işi”niñ muzakeresi yapıla edi…
(Devamı bar)
