İSTANBUL – ANKARA – mayısnıñ 18-i – qırımtatar halqı, Ukrayına ve Türkiye tarihında matem bir kün. Bir sıra memleket sovetlerniñ qırımtatar sürgünligini genotsid dep tanıdı. Ukrayına ve halqara teşkilâtlar qırımtatar halqına qanun seviyesinde tamır halq statusını berdi. Rusiyeniñ Qırım işğalinen başlağan 2014 senesiniñ faciası ve on yıldan soñ Rusiyeniñ Ukrayınağa qarşı büyük istilâsı Kreml ve repressiv maşinası içün çeşit manaçıqlarnen qırımtatar halqını taqip etmek içün daa bir adım oldı, qırımtatarlar vatanlarını kene terk etip, yarımadadan ketmege mecbur...

Türkiye Cumhuriyetinde qırımtatar genotsidi ve sürgünliginiñ qurbanlarını qayda ve nasıl añalar? Türkiye matbuatı bu aqta ne yaza? Dernekler ve Türkiyeniñ qırımtatar diasporası Qırımda Rusiyeniñ yerli ve federal akimiyetleriniñ qırımtatarlarğa nisbeten faaliyetine nasıl qıymet kese? Rusiyeniñ qırımtatarlarğa qarşı basqısı üçünci qırımtatar sürgünliginiñ başlanğıçı olamı? Bu ve diger meselelerni Qırım.Aqiqat qırımtatar asıllı Türkiye ekspertlerinen çezmege tırıştı.

Türkiyede qırımtatar genotsidi ve sürgünliginiñ qurbanları bir vaqıt unutılmaz

«Qırımtatarlar tuvğan topraqlarından quvulğanından 80 yıl keçti. 1944 senesi mayısnıñ 18-nde Stalin vaktında vatanından marum etilgen qırımtatar halqı Rusiye işğali sebebinden üçünci kere ketmege mecbur. Bu sefer qırımtatarlar Qırımdan Avropa ve «aq topraq» dep aytqanları Türkiyege kete... Qırımtatarlar milliy matem kününde olarnıñ qardaş memleketi – Türkiye – 1944 senesiniñ sürgünligini genotsid dep tanır, dep ümüt ete», – dep yaza «Yeni Şafak» neşiri.

«Kırım Vakfı» qırımtatar medeniyet ve birdemlik fondunıñ haberine köre, Türkiyedeki qırımtatar ve çerkes teşkilâtlarınıñ narazılıqlarınen yerli reberlik ve Rusiye vekillerine Türkiye Cumhuriyetinde qırımtatar ve çerkes sürgünligi ve genotsidiniñ qurbanlarını añma künlerine planlaştırılğan Rusiye ordusı horunıñ gastrollerini lâğu ettirip olğanlar.

«Halqlarımıznıñ felâketinden mesüliyetli olğan Qızıl ordunıñ areketlerini aqlamaq içün sanatnı qullanğan Rusiye propagandası ayıp bir provokatsiya ola, dep bildirdik. Gastrollerini lâğu etmege talap ettik... İşğal etilgen Qırımda tedbirlerni keçirmege imkân olmağanı içün, derneklerniñ qararınen, matem mitingimizni Türkiyedeki qırımtatarlarnıñ büyük qısmı yaşağan Eskişehirde ötkerilecek», – dep haber ete «Kırım Vakfı».

Mayısnıñ 17-nde Düzce şeeriniñ Qırımtatar medeniyet merkezinde 1944 senesi qırımtatar sürgünligine ait fotoresimler sergisi oldı, hatıra tedbirleri keçirildi. «Düzce damla» yerli neşiriniñ bildirgenine köre, Düzce qırımtatar derneginiñ yolbaşçısı Burhan Tutkun yapqan çıqışında «genotsid ve qırımtatarlarnıñ vatanlarından sürgün etilüviniñ 80 yılında facianı ve teşkilâtçılarını unutmadıq, unutmaymız ve unuttırmaycaqmız», dep qayd etti.

«Yeni Akit» İstanbul neşiriniñ müellifi Halit Kanak mayısnıñ 18-nde çıqqan maqalesinde qırımtatarlarnıñ Qırımdan sürgün etilüviniñ facialı adise-vaqialarını tarif etip, olarnı Rusiyeniñ şimdiki yarımada işğaliniñ aqibetlerinen qıyasladı.

«Bir qaç yıl evelsi Moskvadaki telekanallardan birinde menden sorağan ediler: «Sizce, Qırım Ukrayınanıñmı, yoqsa Rusiyeniñmi?» Cevabımnı begenmegen ediler. Men «Qırım – ne ukrayın, ne de rus toprağıdır. Qırım – türk toprağıdır» dedim. Begenmegen esas şeyleri – Türkiyeniñ Qırım işğalinen bağlı fikirleri ve munasebeti. Bu ceetten prezidentimiz Recep Tayyip Erdoğannıñ er bir platformada ve fırsatta aytqanı müimdir. «Qırımnıñ qanunsız ilhaqını tanımadıq, tanımaycaqmız...» Qırım kerçek saiplerine berilgenine qadar küreşken ve küreşecek insanlarğa, müessise ve teşkilâtlarğa muvafaqiyetler tileyim. Allah yardımcımız olsun», – dep ayttı Halit Kanak.

Memleketniñ bütün qırımtatar teşkilâtlarını ve derneklerini birleştirgen Türkiye Cumhuriyeti Qırımtatar medeniyet ve yardımlaşma derneginiñ baş merkezi bu künleri qırımtatar genotsidi ve sürgünliginiñ 80 yılı munasebetinen «vatanlarından biñlernen kilometr uzaqqa sürgün etilgenler, sürgünlik yollarında 46%-ını coyğan insanlar, ğurbette açlıqtan ölgenler, migratsiya ve immigratsiya yollarında can bergenler içün» dua etip añmağa çağırdı.

Üçünci sürgünlik olmaycaq, serbest dünya Rusiyeni toqtatmalı – ekspertler

Qırım.Aqiqat Qırımtatar Milliy Meclisiniñ Türkiye vekili, «Emel Qırım» Fondunıñ reberi, jurnalist Zafer Karataydan Qırımda olıp keçken adise-vaqialarnı izaatlap, Kremlniñ qırımtatarlarnı Qırımdan bile-bile tekrar sürgün ettirmek niyeti sualine cevap bermesini rica etti.

«Qırımtatarlarnıñ faciası 1783 senesi çar Rusiyeniñ vatanlarını işğal etmeknen başladı. Qırımnıñ şifalı iklimi, elverişli coğrafik ve strategik yerleşüvi sabıq sovet Rusiyesiniñ imperialistik ambitsiyalarınıñ menfaatlarınen çar Rusiyeni kenişletmek ve qara, deñiz ve avada ekspansiyanı devam ettirmek içün qullanıldı. Bularnıñ neticesinde tamır qırımtatar halqına ait topraqlarda yerleşken Qırım arbiy baza oldı. İmmigratsiyanıñ sebebi basqı ve propaganda oldı. Büyük qırımtatar erbapları yoq etildi ya da çar ve sovetler vaqtında quvuldı, sovetler vaqtında liderler apishanege qapatıldı ve sürgün etildi. Kremlniñ rejim ve ükümetleri deñişse de, Qırımda qırımtatarlarnı yoq etüv siyaseti deñişmedi. Amma qırımtatarlar vatanları oğrunda daima küreşti. Qaytqan ve sovetler akimiyetine boysunmağan qırımtatarlar vatanlarında diniy ve milliy qıymetlerini saqlap qaldı. Halqınıñ yañıdan doğuvı ve alınğan aqlarınıñ ğayrıdan tiklenmesi oğrunda küreş devam etti. Amma 2014 senesi Qırım kene Rusiye tarafından işğal etildi. O vaqıt dünyada Putinniñ rejimine kerek olğan şaraitler olsa ve konyuktura imkân berse edi, qırımtatarlar ise açıq tirense edi, Kreml qırımtatarlarnı vatanlarından 1944 senesi mayısnıñ 18-nde kibi kene sürgün eter edi. Bunıñ yerine Moskva insanlarnı ketmege mecbur etip başladı. Eminim, Vladimir Putin Ukrayınada başlatqan cenkte ğalebe qazansa edi, qırımtatarlarnı Qırımdan qaytuv ve vatanlarında yaşav aqqını bermeyip, kene sürgün eter edi. Amma ğalebe qazanamaz, Ukrayına bu cenkte ğalip olacaq, zafer bizim olacaq», – dep ayttı Zafer Karatay.

Tarih ilimleri doktorı, Bilkent Universitetiniñ (Türkiye) professorı, qırımtatarı Hakan Kırımlı Qırım.Aqiqatqa bergen izaatlarında Vladimir Putinniñ bugünki künde qırımtatar halqını Qırımdan sürgün etmek ya da bütünley yoq etmek kibi imkânları bar olğanından şübhelengenini bildirdi.

«1783 senesi Qırımğa istilâ başlağanından berli Rusiye Qırımnı qırımtatarlardan «azat etmek» isteginden vazgeçmedi ve bunı gizlemedi bile. Qırımtatarlar vatanlarını terk etip, Türkiyege köçmege mecbur edi, olarnıñ balaları anda endi 150 yıl yaşay. 1944 senesiniñ sürgünligi o vaqıtqa qadar bütünley kerçekleşmegen sert imperiya niyetini yerine ketirmek içün imkânlar ve şaraitler olğanda yapıldı. Ekinci cian cenki vaqtında oldı. Bu da Ekinci cian cenki Rusiye tarafından ve «diger körünmegen maqsadlarğa irişmek içün» yapılğanını köstere». 2014 senesi Qırımğa kene istilâ etken Rusiyeniñ kene aynı niyetleri bar olğanından iç şübhe yoq. Çünki Vladimir Putin Rusiye imperiyasınıñ imperiya ve despotik keçmişine, çar ya da sovetlerge qoltutqanını er vaqıt açıq-açıq ayta.

Şunıñ içün Qırımda ğayıp olğan qırımtatarlarnı bir vaqıt qıdırmaylar. Qırımtatarlarnıñ bar olması bile Rusiye imperialistleriniñ bu topraq tarihiy rus toprağına dair ikâyeleri yalan olğanını köstere. Celâl İçten. Vladimir Putinniñ qırımtatarlarnı Qırımdan çıqarmaq ya da başqa bir şekilde qırımtatarlarnı yoq etmek imkânı olsa edi, Stalin yapqanı kibi, bir daqqa tüşünmeyip yapar edi. Şimdi böyle bir imkânı olmağanı içün Kreml onıñ içün telükeli dep sayğanlarnı qırımtatarlarnı Qırımğa kirsetmey ya da tuta, qalğanlarını ise çeşit yollarnen assimilâtsiyağa oğratmağa tırışa», – dep eminliknen ayta Hakan Kırımlı.

İstanbul qırımtatar dernegi – Medeniyet ve Yardımlaşma merkeziniñ – yolbaşçısı Celâl İçten Qırım.Aqiqat jurnalistinen subetleşip, işğal etilgen Qırımda Rusiye akimiyetiniñ qırımtatarlarğa yapqanları – halqqa qarşı doğrudan basqını köstere, yañı facialarğa yol bermemek içün Rusiyeniñ istilâsını bütün memleketlerniñ ğayretlerinen toqtatmaq kerek, dep qayd etti.

«Bu areketler Qırımda halqımızğa basqı yapa ve onı ketmege mecbur ete. Böylece, qırımtatar ealisi eksile, mecburiy sürgünlik ola... Serbest dünya barışıq içün Rusiyeni toqtatmalı», – dedi Celâl İçten.

Qırımtatar Milliy Meclisiniñ reisi Refat Çubarovnıñ aytqanına köre, bütün dünyada yaşağan qırımtatarlar Qırımnıñ azat etilüvinde bir-birine qoltutmağa tırışa.

«Qırımtatarlarnıñ eñ büyük diasporası – Türkiye ve Romaniyada. Qırımtatarlarnıñ birlik duyğusı büyük, bu da assimilâtsiyağa oğramamağa yardım ete. Amma er kes eñ esası – tuvğan toprağında, Qırımda inkişaf içün imkânlar olğanını añlay. Şunıñ içün er kes Qırım, halq, soy-soplarınen laf etmege imkân olacağını bekley. Er kes Qırımnıñ azat etilüvini bekley ve onı azat etüvde yardım etmege tırışa», – dep qoştı Refat Çubarov «Ukrinform» izaatlarında.

Qırımtatar halqınıñ lideri, Ukrayına halq deputatı Mustafa Cemilev qırımtatar genotsidiniñ 80 yılı munasebetinen Qırım.Aqiqatqa bergen intervyüsında «Qırımnıñ ilk işğali vaqtında Rusiyeniñ maqsadı topraqnı ruslar içün temizlemek edi, ekinci sürgünlik ve genotsid ise halqnı yoq etmege istedi, işğal bitmese, qırımtatar halqınıñ bir kelecegi yoq», dep ayttı.

Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnı küzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün: https://krymrcriywdcchs.azureedge.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.