İşğal etilgen Qırımda «Armançıq» qırımtatar bala mecmuasınıñ baş muarriri Ediye Muslimovanı bir künden ziyade qıdırğanlar. O, özü bağlanıp, «kelgen signalnı» teşkermek içün onı Rusiye mahsus hızmetleri tuttı, dep ayttı. Qırım.Aqiqat olğanlarnı soraştırdı.
O künü aqşam Ediye Muslimova başqa şeerde esli-başlı anasını ziyaret etecek edi. Amma maşinasına minip yetiştiremedi. Kimligi belli olmağan insanlar onı tutıp, belli olmağan yerge alıp ketti. Qadın bir künden soñ, qorantası onı qıdırğanda bağlanıp oldı. Berilgen malümatqa köre, o, kimligi belli olmağan insanlar tarafından yazılğan çaquvnıñ qurbanı oldı. Rusiyeniñ Ukrayinağa qarşı büyük istilâsı şaraitlerinde Qırımda böyle şeyler sıq-sıq ola.
«Anasına kelmedi, telefonları çalışmay edi»
61 yaşında Ediye Muslimovanen noyabrniñ 22-nde bağlanıp olamadılar. Bundan evel tuvğanlarına Aqmescitteki Kiyevskaya soqağından Qoz köyüne (Solneçnaya Dolina) (Sudaq civarında) anasına ketecek, dep ayttı. Anda barmadı, telefonı ise cevap bermey edi.
«Saat 18-de anası (qartanam) telefon etip, alâ daa kelmegenini ayttı. Telefon etip başladım, qartanam saat 16.00-dan berli bağlanıp olamay edi, saat 15.00-te ciyenleri telefon etken edi, bağda degil edi. Telefon etip başladım – 2 cep telefonı bar (iş ve şahsiy), ekisi de çalışmay. Bir bağ yoq: ne Telegram, ne WhatsApp, ne Viber», – dep bildirdi «Qırım birdemligine» Ediye Muslimovanıñ ciyeni Elzara Muslimova.
Aq qorçalayıcı Lutfiye Zudiyeva Facebookta qırımlı eviniñ yanında turğan maşinasınıñ yanında «kimligi belli olmağan üç erkek tarafından tutuıp, beyaz GAZelge mindirildi», dep bildirdi.
«35 saat yuqlamadı»
Ertesi künü baş muarrir özü bağlanıp, onı «signal alğan» Rusiye mahsus hızmetleriniñ vekilleri tuttı degen videonı aydınlattı, dep bildirdi.
İşim, mecmua aqqında pek çoq sual oldıEdiye Muslimova
«Kim yazdı dep uzun-uzun añlamağa tırıştıq. FSB hadimleri pek nezaketli edi. Sıcaq aş, qave, çay. Bir şikâyetim yoq. İşim, mecmua aqqında pek çoq sual oldı. 1480 abunecimiz olsa da, dayanğanımıznı uzun-uzun isbatladım. «Armançıqqa» qoltutmaq içün bir sebep olur. Bizge qoltutsañız, kelecek sene çalışacaqmız ve böyle adiseler olmaz», – dep ayttı Ediye Muslimova.
Qadınnıñ aytqanına köre, oña basqı yapılmadı, amma 35 saat yuqlamadı. Ediye Muslimova bir gül demetini kösterip, uquq qoruyıcılar böyle «sağlıqlaştı», dep qayd etti.
Rusiye uquq qoruyıcılarınıñ resmiy resurslarında Ediye Muslimovanıñ tutuluvınen bağlı resmiy bir haber yoq.
«KrımSOS» cemaat teşkilâtı qırımlınıñ tutuluvında «zornen ğayıp oluvnıñ alâmetleri bar», dep ayta, çünki «insannıñ iradesine zıt bir şekilde azatlıqtan marum etüv, devlet memurlarınıñ celp etilüvi, azatlıqtan marum etüvni tanımama ve insannıñ bulunğan yerini bildirmeme» bar edi.
«Ayat işi»
FSB, «Armançıqnıñ» tirajı az olsa, nasıl faaliyet köstergenini soraştırğan soñ, bir çoq qırımtatar faali neşirge qoltutmaq içün abune olmağa çağırıp başladı.
«Armançıq» – qırımtatar tilinde çıqqan yekâne cilâlı bala mecmuasıdır. 2011 senesinden berli neşir etile ve ayda bir kere çıqa.
Ediye Muslimova içün bu ayatınıñ bir qısmı ve zenaatıdır. O, ayatını qırımtatar halqınıñ medeniyetini canlandıruvğa bağışlağan qorantada doğdı.
Pek çoq insan telefonını elinden tüşürmedi o kün. Telefon etken, yazğan, qasevetlengen, paylaşqan er kes sağ olsunLutfiye Zudiyeva
Babası – Qırımtatar milliy areketiniñ rahmetli faali Refat Muslimov, sürgünlikten 1990 senesi qaytıp olğan ve bir sıra maniağa baqmadan, vatanında qalğan birinci qırımtatarlardan biridir. Yapqan işleri sayesinde Qozda cami quruldı ve «Cemaat hayriyesi» cemaat teşkilâtı quruldı.
«Ediye hanım içün bu («Armançıq» mecmuası – QA) çoqtan endi iş degil. Bu ayatınıñ işidir, 13 yıldan berli er kün bu işke yüregini qoşa. Pek çoq insan telefonını elinden tüşürmedi o kün. Telefon etken, yazğan, qasevetlengen, paylaşqan er kes sağ olsun. İleride de böyle qalmağa küçümiz/empatiyamız yetsin – bu insannı yaramay şeyden qurtara ve kelecekke küç bere», – dep bildirdi Facebookta Lutfiye Zudiyeva.
«Armançıq» mecmuası 2015 senesi aprel ayında Roskomnadzorda qayd etildi. Rusiye akimiyeti Qırımda basılğan bütün matbuat vastalarını Rusiye uquqına köre qayd olmağa mecbur etken edi.
Roskomnadzor malümatına köre, mecmua neşir etilgen kütleviy haber vastası olaraq Rusiyede ve onıñ tışında rusça ve qırımtatarca tarqatıla.
Neşirniñ saytında ise neşirniñ basma versiyası tek Qırım ve Aqyarda bar ve yarımada tışında basılmay, dep haber etile.
Mecmua Ediye Muslimovanıñ «Tezis» neşriyat evine» aittir.
«Er kes içün bir signal»
Qırımtatar Milliy Meclisi Ediye Muslimovanıñ adisesi diger qırımlılarnen de tekrarlana ve «küçü, vaqtı ve bilgilerini halqınıñ maarifine bağışlağanlarnı cezalamağa başlamaq içün bir signal ola bile», dep qorqa.
Cemaat tanığan-bilgen insanlarnı qorquzıp, qorqunı başqalarğa da yetkizeSeydamet Mustafayev
«Hırsızlav, adet üzre, birden eki şey köstermek ıntıluvıdır: cemaat tanığan-bilgen insanlarnı qorquzıp, qorqunı başqa semetdeşlerge de yetkizip, daa qorquzulmağanlarnıñ terrorı. Ekincisi – akimiyetke qoltutıp-tutmağanını ve «ekstremistlernen» alâqası barmı teşkerüv. Çiçekler berilgen olsa, kerçekten olsa, büyük bir mana qıdırmağa kerekmey, insan alıdır – «empatik bir sadist» rastkelgendir», – dep ayttı Qırım.Aqiqatqa psihologiya ilimleri namzeti, Qırım müendislik pedagogika universitetiniñ sabıq ocası Seydamet Mustafayev.
Bala mecmuasınıñ baş muaririni kim ve ne içün çaqtı belli degil. Eski Sovetler Birliginden qalğan çaquvlar Qırımnıñ Rusiye kerçeklerinde tekrarlana. Rusiyeniñ Ukrayinağa qarşı büyük istilâsı vaqtında bayağı faalleşti. Çaquvlar sıq-sıq insanlarnıñ taqip etilüvine sebep ola. Qırımğa baqılsa, er kes çaqa bile: tuvğanlar, qomşu, işdeşlerden başlap poçta bölüginiñ operatorları ve ev yanındaki aşayt tükânlarınıñ hadimlerine qadar.
Qırım yarımadasında FSB ya da Rusiye İç işler nazirliginiñ Ekstremizm ile küreş merkeziniñ («E» Merkezi) hadimleri başqa insanlarnıñ adından çaquvlarnı çoq yaza. Bu olarğa tahqiqat areketlerini keçirmege ve memuriy ve cinaiy davalarnı başlatmağa aq bere, dep añlata aq qorçalayıcılar.
Rusiyeniñ Ukrayinağa qarşı büyük ücümi başlanğanından berli eñ az 3,5 biñ çaquv yazılğan, dep esapladı «Müim ikâyeler» Rusiye neşiri. Esas mevzuları cenkke qarşı beyanatlar, «LGBT teşviqatı», rusofobiya ve narkotikler edi.
2022 senesi, neşirniñ malümatına köre, çaqıcılar ayda orta 100, 2023 senesi ise endi 170 çaquv yazdı.
Qırımda ne qadar çaquv yazılğanına dair malümat yoq. Çaquvlar sebebinden taqip qurbanı olğan qırımlılarnıñ sayısını esaplamaq da qıyın.
Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnı küzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün: https://krymrcriywdcchs.azureedge.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.
Qırımlı jurnalist ve faallerniñ evlerinde keçirilgen tintüvler
2014 senesi baarde Qırımnıñ Rusiye işğalinden soñ yarımadada Rusiye quvetçileri mustaqil jurnalist, vatandaş faalleri, qırımtatar milliy areketiniñ faalleri, Qırımtatar Milliy Meclisiniñ azaları ve Rusiyede yasaqlanğan «Hizb ut-Tahrir» ve «Tebliğ Cemaatı» teşkilâtlarınen alâqaları bar olğanından şübheli sayılğan insanlarnı apiske alıp başladı.
Qırımnıñ Rusiye tarafından işğal etilüvi
2014 senesi fevral ayında Qırımda işaretsiz urbada silâlı insanlar peyda oldı. Olar Qırım Yuqarı Şurası, Aqmescit ava limanı, Keriç parom keçiti, diger strategik obyektlerni zapt etip, Ukraina ordusınıñ areketlerini blok etken edi. Rusiye akimiyeti bu insanlarnıñ Rusiye ordusınıñ arbiyleri olğanını başta inkâr etken edi. Daa soñra Rusiye prezidenti Vladimir Putin bular Rusiye arbiyleri olğanını tanıdı.
2014 senesi martnıñ 16-nda Qırım ve Aqyarda yarımada statusınen bağlı dünyada tanılmağan «referendum» olıp keçti, onıñ neticesinde Rusiye Qırımnı öz terkibine aldı. Ukraina, Avropa Birligi, ABD «referendumdaki» rey neticelerini tanımadı. Rusiye prezidenti Vladimir Putin martnıñ 18-nde Qırımnıñ Rusiyege «qoşulğanını» ilân etti.
Halqara teşkilâtlar, Qırımnıñ işğali ve ilhaqını qanunsız tanıp, Rusiyeniñ areketlerini takbih ettiler. Ğarp devletleri bir sıra iqtisadiy sanktsiyalarnı qullandı. Rusiye, yarımadanı işğal etkenini inkâr etip, buña «tarihiy adaletniñ tiklenmesi», dey. Ukrainanıñ Yuqarı Radası 2014 senesi fevralniñ 20-ni, Rusiye tarafından Qırım ve Aqyarnıñ muvaqqat işğali başlağan künü olaraq resmen ilân etti.
