İyün 18 künü neşir etilgen BMT-niñ esabatında, ukrain akimiyeti idare etmegen Ukraina topraqlarında insan aqları daimiy sürette bozulğanı aqqında söz yürütile. Donetsk, Lugansk vilâyetlerinde insanlarnı qırsızlap, qıynaylar, silâlı şahıslar yalıñız mühbir, teşebbüsçi, siyasetçilerni degil de, avam halqnı sıqıştırıp başladılar. Donbass qorqu içinde yaşay. Bunıñ aqqında, yazğan BMT-nıñ insan aqları boyunca yuqarı komissarnıñ mayıs 7 kününden iyün 7 kününe qadar vaziyetni nezaret etip 58 saifelik esabatında yazıla. Esabatnıñ yarısında Ukrainanıñ şarqı ve işğal etilgen Qırımda insan aqları bozulğan adiseler tasvirlene.
Mart ayında Ukrainada, 34 insandan ibaret nezaret etici missiya tizilgen soñ, bu BMTnıñ insan aqları boyunca yuqarı komissarnıñ idaresi azırlağan üçünci esabattır. Esabatta aytılğanı kibi, bu vaqıttan soñra, Donbassta adamlarnı yaqalap, qıynap, öldürip taşlağanları aqqında malümat çoqlaştı, Qırımda da qorqunçlı ceryanlar başlanmaqta.
BMT-nıñ yuqarı komissrı Navi Pilley Donetsk ve Lugansk vilâyetlerinde faaliyet etken silâlı şahıslarnı, «bu yerde yaşağan adam ve özlerini köşege sıqıştırmamağa» çağırdı. Onıñ sözlerine binaen, bunıñ episi, yalıñız «zulum, çekişüv, iqtisadiy cietinden yoqsuzlıqqa» ketire.
Eki taraftan açılğan ateş astında adiy adamlar qalmaqta
Ukraina territoriyasında çalışqan BMT missiyası Donbassta cinayetlerniñ artuvını qayd etti. Nezaretçilerniñ söylegeni kibi, havfsız olsa edi, biñlerce adamlar cenk alıp barğan yerlerni terk etmege arz eteler.
Bunen beraber, esabatta ukrain ükümetiniñ Jenevada aprel 17 künü imzalanğan añlaşmanıñ maddelerini: anayasa islâatları, regionlarğa daa çoq akimiyet berilmesi, rus tiline ayırı statusnıñ berilüvi ile adım-adım yerine ketirgeni qayd etile. Aynı zamanda, yuqarı komissar, avam halqnıñ eki taraf açqan ateş astında qalğanına diqqat çeke ve ükümetni halqara qanunlar esasında silâlı adamlar ilekureşmege çağıra. Çünki, soñki vaqıtları, adamlarnıñ ğayıp oluvı aqqında bildirmeler çoqlaşa.
Ukraina içün mesülietli olğan BMT-nıñ memurı Canni Magadzeni añlatqanı kibi, BMT-nıñ bu çağıruvnı Ukraina arbiy tedbirlerni halqara qanunlarına zıt alıp barğanı içün yapmadı, aksine:
«Yuqarı komissar kene de bunı hatırlatqanı müimdir. Çünki prezident Pötr Poroşenko şarqtaki vaziyetni eyileştirecegi aqqında vadelerine baqmadan, vaziyet deñişmey qalğanını köremiz. Biz, Donetsk ava limanına, Lugansk vilâyetinde ukrain sıñırcılarına yapılğan ücümlarnı kördik, ve silâlı şahsılar birleşmeleri erkânında çetel arbiylerniñ bulunuvını tasdiqlağan bir çoq deliller bar. Belki de, komissar ayırı adislerge diqqat çekecek oldı. Belki, yoq. Bizim tekmil malümatımız yoq. Çünki, nezaretçilerimiz ağır vaziyette çalışalar. Amma, ukrain arbiylerine halqara qanunları er alda riayet etilmesi kerek olğanını hatırlatmaq nafile degil, dep tüşünemiz».
Esabatta, söz serbestliginiñ sıñırlavı, mühbirlerniñ taqip etilüvi ve yaqalanuvı, arbiy areketler devam etken regionlarda malümat qıtlığı, video ve foto malümatnıñ teşviqat maqsadlarında qullanuvı da qayd etile. Hususan, Donetsk ava limanındaki uruşnıñ qurbanı olaraq kösterilgen Suriyedeki Aleppo şeerinden bala resiminiñ qullanuvı, daa evel ve diger yerde çıqarılğan BMT timsalleri resim etilgen ukrain vertoletnıñ, sanki Donbass üzerinde uçqanınıñ kösterilüvi aqqında söz yürütile.
Qırımda insan aqlarınıñ bozuluvı – soñu yoq bir cedvel
Qırımdaki vaziyetke esabatnıñ bir qısımı bağışlana. Canni Magadzeniniñ bildirgenine köre, BMT nezaretçileri yarımadağa kelip bile olamaylar.
«Qırımnı, ondan tış nezaret etemiz. Qırımğa bizni yibermeyler. Qırımda çalışıp başlağan bölügimiz, Odessa, Lvov, Kiyevde işini devam ettire. Biz, köçip kelgenlernen laqırdı etemiz, internetteki bildirmelerge diqqat ayıramız, Qırım sakinlerinen telefon vastasınen bağlanamız. Rusiyeli qanunlarnıñ Qırımda qullanuvı ve aqibetleri qasevetimizni arttıra», – dep qayd etti BMT vekili.
BMTnıñ Baş Assambleyası qabul etken 68/262 rezolütsiyasına baqmadan, Qırım işğal etilip, insan aqlarınıñ bozuluvına sebepçi oldı, bu cümleden: devletke bağlı olmağan teşkilâtlarnıñ qayd etilüvi, söz serbestligi, toplaşuvlarnıñ serbest ötkerilüvi, din teşkilâtlarnıñ serbestligi ve ukrain Pravoslav kilsesiniñ, musulman cemiyetlerniñ taqip etilüvi, Meclisniñ işine keder etüvi ve ilâhre.
Rusiyeniñ de-fakto Qırımnı idare etkenini közge alıp, BMT-nıñ insan aqları boyunca komissariatı işğal etilgen Qırım akimiyetine tevsiyeler cedvelini tizdi. Olarnıñ arasında, işke aluv, mülk saipligi, ukrain tilinde laqırdı etken ya da saylavlarda iştirak etken insanlarnıñ qorquzuvı meseleleri de bar.
Qırımtatarlarnıñ aqları bozulğanı yuqarı komissarnıñ qasevetini arttıra.
«Olarnıñ ekseriyeti Qırımğa qaytıp olamaylar, mayıs 18 künü sürgünlikniñ 70 yıllığını qayd etmege yasaq etkenleri bizniñ Rusiye Federatsiyasınıñ yerli Qırım akimiyetine muracaat etmege mecbur etti», – dedi Canni Magadzeni. Ve onıñ ofisi Qırımda insan aqları boyunca vaziyetni tüzetmek içün Rusiyege konkret teklifler azırlağanını bildirdi.
Mart ayında Ukrainada, 34 insandan ibaret nezaret etici missiya tizilgen soñ, bu BMTnıñ insan aqları boyunca yuqarı komissarnıñ idaresi azırlağan üçünci esabattır. Esabatta aytılğanı kibi, bu vaqıttan soñra, Donbassta adamlarnı yaqalap, qıynap, öldürip taşlağanları aqqında malümat çoqlaştı, Qırımda da qorqunçlı ceryanlar başlanmaqta.
BMT-nıñ yuqarı komissrı Navi Pilley Donetsk ve Lugansk vilâyetlerinde faaliyet etken silâlı şahıslarnı, «bu yerde yaşağan adam ve özlerini köşege sıqıştırmamağa» çağırdı. Onıñ sözlerine binaen, bunıñ episi, yalıñız «zulum, çekişüv, iqtisadiy cietinden yoqsuzlıqqa» ketire.
Eki taraftan açılğan ateş astında adiy adamlar qalmaqta
Ukraina territoriyasında çalışqan BMT missiyası Donbassta cinayetlerniñ artuvını qayd etti. Nezaretçilerniñ söylegeni kibi, havfsız olsa edi, biñlerce adamlar cenk alıp barğan yerlerni terk etmege arz eteler.
Bunen beraber, esabatta ukrain ükümetiniñ Jenevada aprel 17 künü imzalanğan añlaşmanıñ maddelerini: anayasa islâatları, regionlarğa daa çoq akimiyet berilmesi, rus tiline ayırı statusnıñ berilüvi ile adım-adım yerine ketirgeni qayd etile. Aynı zamanda, yuqarı komissar, avam halqnıñ eki taraf açqan ateş astında qalğanına diqqat çeke ve ükümetni halqara qanunlar esasında silâlı adamlar ilekureşmege çağıra. Çünki, soñki vaqıtları, adamlarnıñ ğayıp oluvı aqqında bildirmeler çoqlaşa.
Ukraina içün mesülietli olğan BMT-nıñ memurı Canni Magadzeni añlatqanı kibi, BMT-nıñ bu çağıruvnı Ukraina arbiy tedbirlerni halqara qanunlarına zıt alıp barğanı içün yapmadı, aksine:
«Yuqarı komissar kene de bunı hatırlatqanı müimdir. Çünki prezident Pötr Poroşenko şarqtaki vaziyetni eyileştirecegi aqqında vadelerine baqmadan, vaziyet deñişmey qalğanını köremiz. Biz, Donetsk ava limanına, Lugansk vilâyetinde ukrain sıñırcılarına yapılğan ücümlarnı kördik, ve silâlı şahsılar birleşmeleri erkânında çetel arbiylerniñ bulunuvını tasdiqlağan bir çoq deliller bar. Belki de, komissar ayırı adislerge diqqat çekecek oldı. Belki, yoq. Bizim tekmil malümatımız yoq. Çünki, nezaretçilerimiz ağır vaziyette çalışalar. Amma, ukrain arbiylerine halqara qanunları er alda riayet etilmesi kerek olğanını hatırlatmaq nafile degil, dep tüşünemiz».
Esabatta, söz serbestliginiñ sıñırlavı, mühbirlerniñ taqip etilüvi ve yaqalanuvı, arbiy areketler devam etken regionlarda malümat qıtlığı, video ve foto malümatnıñ teşviqat maqsadlarında qullanuvı da qayd etile. Hususan, Donetsk ava limanındaki uruşnıñ qurbanı olaraq kösterilgen Suriyedeki Aleppo şeerinden bala resiminiñ qullanuvı, daa evel ve diger yerde çıqarılğan BMT timsalleri resim etilgen ukrain vertoletnıñ, sanki Donbass üzerinde uçqanınıñ kösterilüvi aqqında söz yürütile.
Qırımda insan aqlarınıñ bozuluvı – soñu yoq bir cedvel
Qırımdaki vaziyetke esabatnıñ bir qısımı bağışlana. Canni Magadzeniniñ bildirgenine köre, BMT nezaretçileri yarımadağa kelip bile olamaylar.
«Qırımnı, ondan tış nezaret etemiz. Qırımğa bizni yibermeyler. Qırımda çalışıp başlağan bölügimiz, Odessa, Lvov, Kiyevde işini devam ettire. Biz, köçip kelgenlernen laqırdı etemiz, internetteki bildirmelerge diqqat ayıramız, Qırım sakinlerinen telefon vastasınen bağlanamız. Rusiyeli qanunlarnıñ Qırımda qullanuvı ve aqibetleri qasevetimizni arttıra», – dep qayd etti BMT vekili.
BMTnıñ Baş Assambleyası qabul etken 68/262 rezolütsiyasına baqmadan, Qırım işğal etilip, insan aqlarınıñ bozuluvına sebepçi oldı, bu cümleden: devletke bağlı olmağan teşkilâtlarnıñ qayd etilüvi, söz serbestligi, toplaşuvlarnıñ serbest ötkerilüvi, din teşkilâtlarnıñ serbestligi ve ukrain Pravoslav kilsesiniñ, musulman cemiyetlerniñ taqip etilüvi, Meclisniñ işine keder etüvi ve ilâhre.
Rusiyeniñ de-fakto Qırımnı idare etkenini közge alıp, BMT-nıñ insan aqları boyunca komissariatı işğal etilgen Qırım akimiyetine tevsiyeler cedvelini tizdi. Olarnıñ arasında, işke aluv, mülk saipligi, ukrain tilinde laqırdı etken ya da saylavlarda iştirak etken insanlarnıñ qorquzuvı meseleleri de bar.
Qırımtatarlarnıñ aqları bozulğanı yuqarı komissarnıñ qasevetini arttıra.
«Olarnıñ ekseriyeti Qırımğa qaytıp olamaylar, mayıs 18 künü sürgünlikniñ 70 yıllığını qayd etmege yasaq etkenleri bizniñ Rusiye Federatsiyasınıñ yerli Qırım akimiyetine muracaat etmege mecbur etti», – dedi Canni Magadzeni. Ve onıñ ofisi Qırımda insan aqları boyunca vaziyetni tüzetmek içün Rusiyege konkret teklifler azırlağanını bildirdi.
