Rusiye quvetçileri noyabrniñ 23-nde Aqmescitteki vaqtınca tutuv izolâtorınıñ binasına 12 kün memuriy apiste qalğan advokat Edem Semedlâyevni qarşılamağa kelgen faallerni tuttı. Umumen 31 insan tutuldı, aralarında qadın ve balalar bar edi. Bundan ğayrı, yanlarında matbuat kartları olğan jurnalistler «alındı».
Noyabrniñ 23-nde Aqmescitteki vaqtınca tutuv izolâtorınıñ binasına kelgen qırımlılar kene nasıl tutuldı? Tutulğanlar arasında kimler bar, Rusiye akimiyeti olarnı nede qabaatlay? Ukraina akimiyeti ve cemaat teşkilâtları bu adise-vaqialarğa nasıl cevap berdi?
Bu mevzularnı Qırım.Aqiqat Radiosınıñ studiyasında, «Qırım aqşamı» tok-şousında, alıp barıcı Alena Badük ve subetdeşleri – qırımlı advokat Edem Semedlâyev, Qırımtatar Milliy Meclisiniñ reisi Refat Çubarov ve rusiyeli siyasetşınas, «Sova» Ekspert gruppasınıñ idare reisi Mihail Savva muzakere ettiler.
2021 senesi sentâbr ayından berli qırımtatar faalleri altıncı kere tutula. Rusiye quvetçileri insanlar semetdeşlerine qoltutmağa kelgen mahkeme, FSB idaresi ve polis bölükleri ögünde tutula. Tutulğanlarğa qarşı memuriy protokollar tizile, Qırımnıñ Rusiye mahkemeleri olarğa para cezalarını bere.
Noyabrniñ 23-nde tutulğanlar arasında, «Qırım birdemliginiñ» birleşmesi bildirgenine köre, beş vatandaş jurnalisti bar. Olar Rusiye gvardiyası ve polisiniñ vekillerine matbuat kartlarını kösterip, iş faaliyetlerine mania yapıla, dep ayttı. Amma jurnalistlerni kene de polis bölüklerine alıp kettiler.
Siyasiy mabüsler Farhod Bazarov ve Yaşar Muyedinovnıñ ömür arqadaşları da tutuldı.
Dört qadın noyabrniñ 24-nde mahkemege kelmek şartınen gece evlerine yiberildi. Çağına yetmegen Meryem Kulametova qartbabasınen beraber senet esasında çıqtı.
Noyabrniñ 24-nde saba 4:30-da polis bölüginden yiberilgen Ayşe Arslanova ne olğanını tarif etti.
«Toplaştıq, bir zararımız tiymedim, ava kürrelerinen (Edem Semedlâyevniñ izolâtordan çıqmasını – QA) beklep tura edik. Amma bazı hızmetler keldi ve olarnen keçmemizni istedi. Ketmege tırışsaq, yibermediler ve avtobusqa ozğardılar. Poliske alıp ketkenler, çoq tutıp, advokatlarnı kirsetmediler, maşinağa minip, tibbiy teşkerüvge keçmemizge zorlay ediler. Edem Semedlâyevge telefon ettim, o, vaqtınca tutuv izolâtorından çıqqanınen bizni maşinağa minmege zorlağan kişi tez ketiñiz, dep ayttı», – dep tarif etti o, «Qırım birdemligine».
Noyabrniñ 24-nde Rusiye kontrolindeki Qırım mahkemelerinde qırımtatar faallerine qarşı memuriy protokollar baqıldı. Aqmescitniñ Kiyev rayon mahkemesi vatandaş jurnalisti Vilen Temeryanovnı 14 künge apiske aldı.
Ukraina akimiyeti, aq qorçalayıcılar, çetel elçihaneleri ve missiyaları Rusiyeni Qırımda böyle taqiplerni toqtatmasına çağıra. Rusiye akimiyeti buña qulaq asmay.
Advokat Edem Semedlâyevniñ Qırım.Aqiqatqa bildirgenine köre, o, azat etilgen soñ birden advokat faaliyetine qaytmağa mecbur oldı – vaqtınca tutuv izolâtorına onı qarşılamağa kelgen faallerni qorumaq kerek edi.
– İnsanlar meni quçaqlap, sıcaq sözler aytmağa kelgende olarnı tuttılar. Ve, ebet, men çette qalıp olamadım. Keç olsa da (gece bir edi), bu insanlarnıñ menfaatlarını temsil etmege kettim. Bugün (noyabrniñ 24-nde – QA) aman-aman bütün kün mahkemeler ögünde edik.
O, Qırımda yañı tutuv dalğası Rusiye akimiyetiniñ «insanlarnıñ bir-birine yardım etkenini begenmegeninen» bağlı, dep ayta. Onıñ fikirince, olar «kimse mahkemelerge kelip, anda olğanlarnı qayd etmesin», dep elinden kelgenini yapa. Tek vatandaş jurnalistleri ve faaller degil, advokatlar da basqı yapılğanını is ete, dep ayta Semedlâyev.
Ukraina Tış işler naziriniñ birinci muavini Emine Ceppar Aqmescitte qırımtatar faalleriniñ kütleviy şekilde tutulğanını takbih etti. O, Rusiyeni «tutuv ve apiske aluvlarnı acele toqtatıp, qanunsız tutulğan Ukraina vatandaşlarını azat etmesine» çağırdı.
Qırım Muhtar Cumhuriyeti ve Aqyar prokuraturası Aqmescitte vaqtınca tutuv izolâtorı ögünde qırımtatar faalleriniñ tutulmasınen bağlı cinaiy tahqiqat başlattı. Tahqiqat Ukraina Ceza kodeksiniñ 146-ncı maddesiniñ 2-nci qısmına (azatlıqtan qanunsız marum etüv ya da insan hırsızlavı) istinaden yapıla. Bu maddege köre beş yılğa qadar apis cezası berile bile.
Qırımtatar Milliy Meclisiniñ reisi Refat Çubarov noyabrniñ 23-nde insanlarnıñ tutuluvını «qırımtatarlarnı qorquzuv aktsiyası» dep adlandırdı. O, Qırımda repressiyalar sertleşecek, dep tahmin ete.
– Putin kibi rejimler repressiyalarnı quvetleştirmekten ğayrı başqa usul bilmeyler. Şunıñ içün qırımtatarlarğa, etnik ukrainlerge qarşı repressiyalar quvetleşecek, dep beklemek kerek. Moskva zorlap qabul ettirmege tırışqan Qırımnıñ «Rusiye statusı» ayrı risk altındadır, olar taqip etilecek.
Meclis reisi yarımadadaki vaziyetni taqip etmesini devam etmege ve «Rusiye akimiyetiniñ qanunsız areketleri sebebinden halqara taqip etilüvi içün temel yapmağa» çağırdı. Onıñ fikirince, AB Rusiye gazı ve cermayı embargo ilânı, Rusiyeni SWIFT halqara maliye sistemasından söndürüv qırımlılarnı Rusiye repressiyalarından qoruycaq edi. Amma «halqara toplulıq siyasiy iradesini köstermege azır degil». Çubarovnıñ fikirince, erte ya da keç bir çoq ğarbiy memleket buña kelecek.
Rusiyeli siyasetşınas ve «Sova» ekspert gruppasınıñ idare reisi Mihail Savva, «esas darbe» qırımtatar faallerine qarşı yapıla, dep ayta. O, bunıñ sebebi olarnıñ cemaatçılarnı «duşman gruppaları» olaraq körgen kontrol etilmegen akimiyet ola, dep tüşüne.
– Sistema toqtamay, çünki vatandaşlarnı apiske aluv sağ qaluvınıñ esas elementi dep saya. O, akimiyet kontrol etmegen teşkilâtlanğan insan qurulışı duşman olğanına esaslana. FSB polkovniki maña sorğulardan birinde böyle aytqan edi: «Bizim içün köpek asrayıcıları ve mışıq sevdaları klubları – duşman qurulışlarıdır, çünki insanlar teşkilâtlanğan, bir-birini tanıylar, bugün hobbileri bar, yarın barrikada yapacaqalar».
«Rusiye rejimi er angi fikir farqlılığını tamamen yoq etmek vazifesini aldı, şunıñ içün qırımtatar faalleri yarımadada taqip etilecek, dep eminliknen ayta Mihail Savva. O, 2014 senesinden berli Qırımğa Dağıstan, Çeçenistan ve İnguşetiyadan «bayağı» quvetçi keldi, dep qayd ete. Rusiye akimiyeti, «sahte cinaiy davalar da olğan tecribelerini qullanmağa qarar bergen eken». Siyasetşınasnıñ fikirince, «rejim yoq olsa», basqılar bitecek.
Metinni Aleksandra Şevçenko azırladı
Alena Badük, 2019 senesi iyün ayından berli Qırım.Aqiqat Radiosınıñ muarriri
