Kıyivde 2024 senesi Ukrayina prezidentiniñ Qırım Muhtar Cumhuriyetindeki daimiy temsilciliginiñ faaliyetiniñ neticeleri boyunca nevbetteki er yıllıq matbuat konferentsiyası olıp keçti.
Tam 32 yıl evelsi, 1992 senesi dekabr ayında, Ukrayina Yuqarı Radası temsilcilik aqqında qanunnı qabul etti, o, onıñ icra akimiyet organı olaraq uquqiy statusını pekitti. Ukrayina ve çetel matbuat vastalarınıñ jurnalistlerine keçirilgen iş aqqında Ukrayina prezidentiniñ Qırım Muhtar Cumhuriyetindeki daimiy temsilcisi vazifesini eda etken Ölğa Kurışko, muavini Denis Çistikov, 2022-2024 seneleri prezidentniñ temsilcisi, Ukrayina halq deputatı Tamila Taşeva ikâye ettiler.
Keçken 32 yıl devamında temsilcilik muhtariyetniñ inkişafı, onıñ uquqiy vaziyeti, em de Qırımnıñ Rusiye tarafından ilhaqından soñ kelecekteki işğalden qurtarıluvı ve Ukrayina yurisdiktsiyasına reintegratsiyası içün çoq şey yaptı.
Ölğa Kurışkonıñ aytqanına köre, işğal etilgen Qırımğa nisbeten devlet siyasetini şekillendirüvde ve amelge keçirüvde temsilcilik işiniñ esas yönelişleri: yarımadada vaziyetniñ nezareti, devletlerara "Qırım platforması" birleşmesiniñ meydanğa ketirilmesi ve onıñ çerçivesinde halqara ortaqlarnen işbirlik, işğal etilgen Qırımda yaşağan Ukrayina vatandaşlarına aq ve menfaatlarını qorçalavda yardım etüv.
Sentâbrniñ 11-nde Kıyivde Qırım platformasınıñ dörtünci sammiti olıp keçti, o, işğal etilgen Qırımdaki problemlerni ve yarımadanıñ işğalden azat etilmesini tezleştirmek içün 60 farqlı memleket ve halqara teşkilâtlarnıñ vekillerini topladı. Qırım platformasınıñ ükümet formatında ilk sefer Argentina, Qara deñiz iqtisadiy işbirligi teşkilâtı ve Din ve din serbestligi halqara alyansı iştirak etti.
2024 senesi oktâbrniñ 24-nde Riga şeerinde Qırım platformasınıñ Üçünci parlament sammiti olıp keçti, o, 70-ten ziyade eyyetni topladı, olarnıñ arasında 36 parlament yolbaşçısı online ve offline formatlarda.
Noyabr ayında Kıyivde ekinci "Crimea Global. Understanding Ukraine through the South" halqara konferentsiyası keçirildi. Tedbir Ukrayina paytahtında ekspertler, talilciler, jurnalistler, alimler ve Afrika, Asiya, Cenübiy ve Merkeziy Amerika memleketlerinden, şu cümleden İndistan, Braziliya, İraq, Sudan, Meksika, Keniya, Gana, Gvineya ve diger memleketlerden cemaat fikriniñ liderlerini toplap, devletimiz ile zemaneviy çağıruvlarnı ve işbirlik istiqballerini muzakere etti.
Temsilcilik Qırımdan mecburen köçürilgen şahıslarnıñ pensiya teminlevi, cenk vaziyetiniñ uquqiy rejimi, Qırım Muhtar Cumhuriyeti ve Aqyar şeerinde cemaat akimiyetiniñ ğayrıdan tiklenilmesiniñ hususiyetleri, Ukrayina Nazirler Kabinetiniñ işğalden azat etilgen topraqlarda tasilniñ ğayrıdan tiklenilmesi Konsepsiyası ve onıñ amelge keçirilmesi boyunca tedbirler planınıñ tasdiqlanması ve diger qanunlarnıñ işlep çıqarılması üzerinde faal çalıştı.
Qırım Muhtar Cumhuriyeti veAqyar şeeri işğalden azat etilmesiniñ strategiyasını, onı amelge keçirmek içün tedbirler planını işlep çıqaruv müim yöneliş edi. Faaliyetniñ müim qısmı olaraq "Qırım işğaline qarşılıq Künü", "26-2-14: Cenk Qırımda başlandı", "Qarşılıqnıñ 10 yılı", "Qarşılıq devam ete", "Taşqırğan" sergileri kibi tasil ve informatsion-maarif kampaniyaları keçirildi. Qırımdaki qadınlarnıñ tirenüvi ve digerleri.
Qırımtatar halqı genotsidi qurbanlarınıñ hatıra künü munasebetinen Temsilcilikniñ taqımı bir çoq tedbirni, şu cümleden 2024 senesi "Qırımtatar halqı genotsidi içün ortaqlıq" Fondu ve memleket boyunca vilâyet arbiy memuriyetleriniñ yardımı ile informatsion kampaniyanı keçirdi. Bu künge qadar Ukrayinada 162 sitilayt, 207 bilbord, aman-aman 9 biñ plakat ve 163 elektron reklama taşıyıcısı yerleştirildi, "QIRIM İÇÜN" bediiy leyhası amelge keçirildi. 2024 senesi sentâbrniñ 11-nde Kıyivde, Qırım platformasınıñ Dörtünci sammitine bağışlanğan tedbirler çerçivesinde, temsilcilikniñ iştiragi ile qırımtatar halqı genotsidi qurbanlarınıñ hatıra Memorialınıñ açılışı ve qoyulması olıp keçti.
Temsilcilikniñ işinde Ukrayina vatandaşlarınıñ işğal etilgen Qırımda aqları bozulğanını nezaret etüv ve olarğa uquqiy ve diger yardım kösterüv işleri müim yer ala. Daimiy vekilniñ muavini Denis Çistikovnıñ malümatına köre, 2024 senesi dekabr ayına qadar Rusiye akimiyeti tarafından qanunsız şekilde mahküm etilgen siyasiy mabüslerniñ umumiy sayısı 218 kişi, olardan 132 qırımtatarıdır. 40-tan ziyade qırımlı siyasiy mabüs qanunsız sürgün etildi, amma kerçekten Rusiye territoriyasındaki penitentsiar müessiselerine sürgün etildi.
2022 senesi fevralniñ 24-nden soñ Rusiye "Rusiye ordusınıñ itibardan tüşürilüvi" içün memuriy mesüliyetni belgiledi. 2024 senesi noyabr ayınıñ soñunda Qırımda temsilcilik tarafından Ukrayina vatandaşlarınıñ böyle qabaatlavlar boyunca "makemelerde" taqip etilüviniñ 1093 adisesi qayd etildi.
Qırım işğali başlağanından berli Rusiye Federatsiyasınıñ işğalci memuriyetiniñ UOK Qırım yeparhiyasına qarşı memuriy, mahkeme ve küç basqısı devam ete. 2023 senesi mayıs ayında, memuriy basqıdan soñ, Aqmescitteki Knâz Volodımır ve Knâzğınâ Ölğa Katedral kilsesi işğalciler tarafından zapt etildi. Qırımdaki UOK merkeziy ibadethanesi olğan bu katedral kilseniñ kubbesi yıqıldı. İşğalciler, Qırımdaki ukrayin kilsesiniñ soñki ortodoks kilsesini, Ukrayina Ortodoks Kilsesiniñ Kezlev kilsesini de yoq ettiler, dep qayd etti Denis Çistikov.
2024 senesi devamında temsilcilik Ukrayina vatandaşlarınıñ, şu cümleden qırımlılarnıñ, 1436 muracaatını baqıp çıqtı. Tek soñki yıl devamında temsilcilik 27 insannıñ işğalden çıqmasına yardım etti, 120-den ziyade vatandaş ukrayin vesiqalarını ğayrıdan tiklemege yardım aldı.
Amma vaqıt keçe, Ukrayina vatandaşlarınıñ yaşayış şaraitleri ve akimiyet organlarınıñ işi pek tez deñişe. Bugün dünya, 2025 senesiniñ ketirilmesi ile bağlı deñişmelerni bekley. Hususan, temsilcilikniñ, Qırım mevzusında çalışqan Ukrayina akimiyetiniñ merkeziy organı olaraq, ğayretleri ve iş yönelişleri deñişe bile.
Temsilcilik faaliyetiniñ esas yönelişleri aktual qalacaq, lâkin olarğa yañı talaplar qoşula bile. Birinciden, şimdi körüne ki, Qırımnı işğalden qurtaruv strategiyası yañı usul ve vastalarnı celp etmek kerek. Qırımnı azat etmek içün evelden tüşünilgeninden farqlı bir metodologiya kerek olacaq. Bu ise Qırım platformasınıñ iştirakçileri olğan memleketlerden vaziyetke yañı yanaşuvnı, Rusiye olarnı red etmemesi ya da yerine ketirmemesi içün böyle yanaşuvlarnı işlep çıqarmaq qabiliyetini talap etecek. Böyle usul ve talaplarnı azırlamaq vazifesi Qırım platformasınıñ teşebbüsçisi Ukrayinağa aittir.
Ekinciden, diplomatik yolnen işğalden qurtaruv başqa bir vaqıt ve yanaşuvnı talap etecek. Şunıñ içün kün tertibine qırımlılarnıñ aqlarına riayet etüv kefaletleri ve Qırımda Rusiye tarafından tam bir uquqsızlıq vaziyetiniñ yoq etilmesi meselesi qoyula.
Büyük ihtimal ile, bunıñ içün ilhaq etilgen Qırımnıñ siyasiy qurulışına Ukrayina akimiyet organları, prezident memuriyeti, Yuqarı Şura, Ukrayina Nazirler Kabinetinden akimiyet vekâletleriniñ vaqtınca kirsetilmesi ve olarnıñ faaliyetiniñ kefaletleri, NATO, OSCE, BMT mahsus mandatı, ya da diger kefaletlerniñ teşkil etilmesi kerek olacaq. Malüm olğanı kibi, qırımtatar siyasiy faali Cafer Seydamet öz vaqtında Poloniyanıñ Qırım üzerindeki mandatı aqqında nizamnameni azırlağan edi. Leyha o vaqıt amelge keçirilmedi, amma ne içün şimdi amelge keçirilmesin? Belki de, halqara uquqta bir qaç memleketniñ mandatı, diger kefaletlerge qoşularaq, Qırımnıñ işğalden azat etilmesiniñ kefaleti ola bile ve Ukrayinanı tecavuziy Rusiyeden qorçalay bile?
Üçünciden, Qırım işğalinden soñ, ve daa ziyade büyük cenkten soñ, yarımadada belki de yüz biñlernen ayırılğan qorantalar peyda oldı, ve bu, qartlar, balalar ve gençler, bütün soy-soplar içün ağır bir yük. Em de bu mesele, şimdi Rusiye qıtasında yaşağan soy-soplarınen serbest qonuşmaq imkânına saip olğan Qırımnıñ yañı Rusiye tarafdarı olğan sakinlerine ait degil. Bu, Qırımda tuvğanlarınen bağ qurmağa imkânı olmağan ve Avropa boyunca paalı yolculıq yapmağa mecbur olğan Ukrayina vatandaşlarınıñ keyfiyetini tüşüre. Şunıñ içün qırımlılardan teklifler kele: añlaşılğan ateş toqtatılğan soñ, Qırımdan Ukrayinağa ve Ukrayinadan Qırımğa soy-soplarınıñ barması içün filtratsiyasız ve aşalav teşkerüvlersiz serbest keçiş noqtalarını meydanğa ketirmek ve olarnı naqliyatnen temin etmek kerek.
Vaqıt az qaldı. Yañı yıldan soñ dünya siyaseti yedi mil ileri adım yapacaq, halqara munasebetlerge yañı çağıruvlarğa cevaplarnı işlep çıqarıp kirsetecek. Ukrayinanı qorçalamaq ve ğayrıdan tiklemek, Qırımnı işğalden qurtarmaq içün işni Ukrayinanıñ özünden, daa doğrusı akimiyet organlarından ğayrı, kimse yapamaz. Aşımaq kerek
MALÜMAT: Ukrayinağa qarşı Rusiye silâlı ücümi fevralniñ 24-nden sabadan berli devam ete. Rusiye ordusı arbiy ve vatandaş infrastrukturasınıñ esas obyektlerine avadan darbe endire, uçaq alanları, arbiy bölük, cermay bazaları, yaqıt stantsiyaları, kilse, mektep ve hastahanelerni viran ete.
Aprelniñ başında Moskva Ukrayina şimalinde faal olğanını toqtattı, dep bildirdi. Tezden Ukrayina akimiyeti Kıyiv, Çerniğiv ve Sumı vilâyetinde Rusiye arbiyleri qalmadı, dep ayttı.
Rusiye ordusı çekilgen soñ azat etilgen köy ve şeerlerde kütleviy öldürüv adiseleri aqqında belli oldı. Bazı ğarbiy liderler Rusiyeni cenk cinayetlerinde qabaatladı. Rusiye akimiyeti arbiyleriniñ öldürüvlerge alâqası bar olğanını inkâr etip, olarnı «uyduruv» dep adlandıra.
Rusiye Ukrayinağa qarşı basqıncılıq cenk alıp barğanını inkâr ete ve bunı maqsadı "askeriysizleştirüv ve denatsifikatsiya" olğan "mahsus operatsiya" dep adlandıra.
** ** ** ** **
Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnı küzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün: https://d3454ggyqnys2v.cloudfront.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.
