Suriyedeki Al-Hol ve Roc qapalı qaçaqlar lagerlerinde evine qaytmağa istegen 10 ukrainalı qadın ve 30 balası qala. Qadınlarnıñ ekseriyeti – vatandaş cenki devam etken yaqın şarq memleketine aqaylarınen beraber ketken qırımlılardır.
Aq qorçalayıcılarnıñ qayd etkenine köre, Suriyedeki qaçaqlar lagerleriniñ şaraitleri ayat ve sağlıq içün telükelidir. 2020 senesi dekabrniñ 31-nde Ukrainağa eki qoranta qaytarıldı – eki qırımlı Ukraina vatandaşı ve Roc lagerinden yedi bala. Şimdi olar esas Ukrainada buluna ve Rusiye quvetçileri tarafından taqip etilecegi içün işğal altındaki Qırımğa qaytmaqtan qorqa.
Qırımlılarnıñ Suriye lagerlerinde tutuluvı ve vatanğa qaytuv problemlerini Qırım.Aqiqat Radiosınıñ yayınında alıp barıcı Taras İbragimov Suriyedeki Roc lagerinden avdet olğan Alime Abbasova ve «Deti: Siriya-İrak» («Balalar: Suriye-Iraq») soy-soplar birleşmesiniñ koordinatorı Fatima Boyko muzakere etkenler.
– Alime Abbasova balaları ve aqayınen Suriyede dört yıl yaşadı, ömür arqadaşı islâmcılarda çızmacı olıp çalıştı. 2019 senesi onı cenk areketlerinde iştirak etkeninde qabaatlap apishanege yollağanlar, ve qadın beş balasınen qaldı. Alime, Suriye ya da Iraqqa ketkenler ekstremist, terrorist baqışlarınıñ tarafdarı ola degen fikirler bar. Siz buña ne der ediñiz?
Abbasova: Böyle degil. Anda ketken çoqusı qadınlar olarnı ne beklegenini bilmey edi. Er kes bilmeyip ketti. Olarnıñ mefküresine qol tutqanlar yoq, dep aytmayım – olar da bar, amma er kesni aynı tüşünmege kerekmey.
– Suriyege nasıl kettiñiz?
Abbasova: Aqayımnen Ukraina vatandaşları olamız, Kremençugda qaydımız bar, şimdi anda yaşaymız. Rusiye Qırımnı işğal etmezden evel Yaltada çalışıp raat edik, er şey güzel edi. Bundan soñ biz qalmağa istemeyip, Kremençugğa qayttıq, soñra Lvivge kettik, anda da biraz çalıştıq. Aqayım Suriyege ketken dostlarınen bağda edi, ve olar onı anda çağırdı. Biz şunıñ içün olarğa kettik.
– Suriyedeki adise-vaqialardan soñ oğrağan lageriñizniñ şaraitleri nasıl?
Abbasova: Rocdaki şaraitler Al-Holdan qat-qat yahşıdır, amma ukrainalı qadınlar soñkisinde daa çoq buluna. Anda yarım yıl devamında pek sıcaq ava ola, ve ne evde, ne tışarıda bir daqqa bile saqlanıp olamaysıñ. Qadınlar anda çekişe, böcekler qaynay – çayan, skolopendralar. Minder astına qol tıqmağa qorqasıñ, çünki seni tişler. Yanğınlar sıq-sıq ola, şimdi qumlı boranlar mevsimi. Mence, bu meselelerni tezce çezmek kerek, çünki anda yaşamaq kerçekten pek qıyındır. Bir vaqıtları anda olğanıma endi inanıp olamayım.
– Bu lagerde bir kün nasıl keçe?
Men çalıştım – aş pişirip sata edim. Balalarım onı lagerde satıp yüre edi, böyle sağ qaldıqAlime Abbasova
Abbasova: Yarım kün suv beklep turasıñ, başqa qadınlarnen qavğa etesiñ, soñ taşıysıñ onı. Yetiştirseñ, toldurırsıñ, yetiştirmeseñ – suvsız qalırsıñ. Yani saba altıda turıp, üylege qadar suv taşıysıñ. Soñra er keste farqlı ola: çadırda oturasıñ, sıcaq olğanı içün bir yerge çıqıp olamaysıñ. Men çalıştım – aş pişirip sata edim. Balalarım onı lagerde satıp yüre edi, böyle sağ qaldıq.
– Şimdiki yaşayışıñız nasıl, balalarınen beraber reabilitatsiyañız nasıl keçe?
Abbasova: Azat etüvde iştirak etken er keske pek minnetdarım. Evde olğanıma, çoq yıl körmegen bu acayip baarimni körgenime pek quvanam: terek, çeçek, yapraqlar. Em menim, em balalarımnıñ duyğuları pek çoq! Etrafımdaki insanlardan yaramay bir şey körmedim: aksine, kelip, yardım kerek olsa, aytıñız deyler. Olar menim ikâyemni bileler, şeerde meni tanıylar. Er kes qol tutmağa istey, bir kere bile nefret baqışlarını is etmedim. Eki büyük balam oquy, şimdi imtianları bite. Kiçik balalarım mında salıncaq, tayğalaq olğanına quvana. «Biz lagerge istemeymiz, mında evde yaşamağa isteymiz», dep aytalar.
– Nenen oğraşacaqsıñız?
Abbasova: Planlarım çoq. Yañıdan doğdım kibi. Çoq yapmağa isteyim: oqumağa, soñ kene oqumağa. Balalarım da oqumış olsun isteyim. Kencelerimni bala bağçasına berecem. Men yañıdan doğdım kibi oldım.
– Sağ oluñız. Bir ay evelsi Human Rights Watch halqara aq qorçalayıcı teşkilâtı Ukraina akimiyetini qalğan vatandaşlarnı tez vaqıtta avdet etmesine çağırdı. Ukraina Tış işler nazirligine ve Ukraina prezidenitiniñ ofisine muracaat etildi. Human Rights Watch Ukraina üyken tedqiqatçısı Yuliya Gorbunova memurlarnıñ cevapları aqqında Qırım.Aqiqatqa tarif etti:
«Ukraina ükümetinden yanvar ayında doquz insannı qaytarıp, bu esnasnı ne içün toqtatqanlarını, ne yazıq ki, eşitmedik. Tış işler nazirliginiñ cevabı daa çoq boş cevapqa oşadı. Bu insanlarnı Ukrainağa qaytarmaq içün alınğan tedbirler ve areketlernen bağlı tam bir şey yoq edi. Tış işler nazirligi iş kete, esnas kete, dep ayta. Farqlı memleketler vatandaşlarını evlerine qaytara, amma bu yapılmasa ya da yaramay yapılsa, aynı şeyler aytıla: milliy telükesizlik telükesi ve pandemiya. Bu insanlarnıñ milliy telükesizlik içün telükeli olğanını aytmaq içün sebepler bap, amma halqara uquqnı ve adaletli mahkeme aqqını hatırlamağa teklif etem».
– Yuliya Gorbunovanıñ fikirince, başta bu insanlar ayatları ve sağlığına zarar ketire bilecek şaraitlerden qaytarılmalı, soñra ise, kerek olsa, olarnı qanunğa köre mesüliyetke çekmek kerek. Ukrainalı qadınlarnı qaytarmaq ricasınen bu qadınlarnıñ soy-sopları da akimiyetke muracaat etken edi. Qırım.Aqiqat muarririyetinde Tış işler nazirliginiñ bu muracaatqa bergen cevabı bar:
«Repatriatsiya azırlığınen bağlı teşkiliy, logistik ve diger telükesizlik meselelerinen Ukrainanıñ diger organları oğraşa. Tış işler nazirligi bu esnasta müessiselerge mesleat ve ekspert destegini köstere, çetel ortaqlarımıznen muzakere esnasına yardım ete. Ukraina vatandaşlarını Suriye qaçaqlar lagerlerinden qaytaruv esnasına dair malümat sıñırlı irişimli malümat ola, dep qayd etemiz».
– Prezident ofisinde halq deputatı Aleksey Gonçarenkonıñ muracaatı Tış işler nazirligi, Ukraina Mudafaa nazirliginiñ baş istihbarat idaresi, Ukraina telükesizlik hızmeti ve Tış istihbarat hızmetine yollanıldı. Mayısnıñ soñuna qadar halq deputatı bu müessiselerden cevap alamadı. Fatima, qaytmasını istegeniñiz ukrainalı qadınlarnıñ «İslâm devleti» terror teşkilâtınen doğru ya da vastalı alâqası bar, dep aytmaq mümkünmi?
Boyko: Ukrainalı qadınlarnı Suriye ve Iraq mahsus hızmetlerinen bağlanğan Ukraina mahsus hızmetleri teşkerdi. Lagerlerdeki Ukraina vatandaşlarından iç birisi Suriyede bir de bir cenk areketlerinen bağlı degil edi. Qadınlarımız anda barğanından peşman. Er biriniñ ayrı ikâyesi bar. Lagerde IŞİD tarafdarları bar, ebet, olar evge qaytmağa istemey, amma aralarında ukrainalılar yoq. Olar evge, normal ayatqa qaytmağa istey.
– Bu lagerlerdeki şaraitler aqqında ne bilesiñiz?
Boyko: Aftada bir memuriyetniñ qararınen er bir qadın bir sesli mesac yollay bile. Anda olıp keçkenlerni maña öyle bildireler. Şimdi lagerlerde büyük yanğınlar bar: çadırlar yana, ballonlar patlay. Yaqında ondan çoq çadırnı yoq etken büyük alev oldı. Bir bala yaralandı, bir bala elâk oldı, onı saqacı bastı. Al-Holda ava arareti kündüz 42 derece, qadınlar hasta, balalarda isal, suv yoq, ötmek yoq. Tibbiy yardım kösterilmey, ekim bile yoq.
– Torunıñız da lagerde, doğrumı?
Boyko: E, yedi balasınen Roc lagerinde buluna. Aqayınen Türkiyege ketti, andan Suriyege. Anda yahşı, iş bar, dep iqna etkenler, amma aqayı elâk oldı. Başta Al-Hol lagerinde edi, amma soñra onı gece hasta alda Rocğa avuştırğanlar. Anda Avropa memleketleriniñ sakinlerini avuştıralar, çünki bu lager Norvegiyanıñ «Qızıl haçı» tarafından kontrol etile. Andaki şaraitler daa yahşı: suv bar, amma tibbiy yardım kene yoq. Yaqında koronavirusqa oğrağanlar, ve mektüplerim neticesinde «Qızıl haç» yardım kösterdi: tamçılıqlar, antibiotikler.
– Evge qaytacağını beklegen çoqusı qadınlar – Suriyege ketmezden evel Qırımda yaşağan qırımtatarlarıdır. Qırımlı advokat Lilâ Gemeci emin ki, yarımadağa qaytsalar, olarnı cinaiy taqip bekley.
«2014 senesi martnıñ 18-nden evel Qırımda qayd olğan olıp, Rusiye vatandaşlığından vazgeçkenine dair ariza bermegen olsalar, Rusiye Federatsiyası olarnı pasportsız bile vatandaş saya. Ve mında büyük telüke bar: bu qadınlar Suriyede bulunıp, bir de bir silâlı birleşmede iştirak etmese bile, böyle birleşmelerde iştirak etken Rusiye Federatsiyasınıñ vatandaşları aqqında bilmesi mümkün. Bu qadınlar bu şahıslar aqqında uquq qoruyıcı organlarına haber etmeli. Haber etmeseler, cinaiy taqipke oğramaları mümkün. Er şey yahşı olsa ve bu qadınlar cinaiy taqipke oğramasa bile, daima sorğuğa çekilecek, tahqiqat tedbirlerinde iştirak etmeleri maneviy ceetten zarar ketire bile – olar zaten ciddiy psihologik travma yaşadı».
– Fatima, Ukraina akimiyetiniñ bu qadınlarnı ve balalarını Suriyeden qaytarmaq içün bir ilerilevini köresiñizmi?
Boyko: Tış işler nazirligi ve Ukraina telükesizlik hızmeti daima bağdalar: çalışalar, iş kete, dep aytalar. Olarnıñ aytqanına köre, er şeyni cenk areketleri zorlaştıra. Amma başqa memleketler insanlarını bir şekilde ala: Azerbaycan, Qazahistan, Özbekistan. Özbekistan yaqınlarda, Aprelniñ 30-nda, yüzge yaqın vatandaşını çıqarıp qaytardı. Almaniya beş qadın ve 18 balanı alıp oldı. Eki ay içinde qadınlarnı almasalar, yavaş-yavaş ölip keterler, dep tüşünem. Olar üçünci yazğa dayanamazlar.
(Metinni Vladislav Lentsev azırladı)
