«Faallerge qarşı yapılğan darbe bir şeyge yaramadı»: qırımlı musulmanlarnıñ kütleviy apiske alınmasından eki yıl keçti 

Eki yıl evelsi, 2019 senesi martnıñ 27-nde, Rusiye quvetçileri Qırımda qırımtatarlarnı terrorizmde şübheli sayıp tuttı. «Hizb ut-Tahrir» teşkilâtı ile alâqaları olğanında qabaatlanğan 25 kişi tutuldı. Çoqusı – vatandaş jurnalistleri ve «Qırım birdemligi» birleşmesiniñ faalleri.

Bu davanıñ tahqiqatı eki yıl devam etti, FSB 50 cılt qabaatlayıcı malümat topladı, ve ancaq 2021 senesi martnıñ ortasında Rostov-na-Donu Cenübiy okrugınıñ arbiy mahkemesi davanı temelden baqıp başladı. «Memorial» Rusiye aq qorçalayıcı merkezi bu dava boyunca apiske alınğan insanlarnı siyasiy mabüs dep tanıdı. «Hizb ut-Tahrir» teşkilâtı Rusiyede 2003 senesinden berli yasaq altında buluna, faqat Ukrainada ve bir çoq memlekette çalışa. «Hizb ut-Tahrir davalarınıñ» qırımlı mabüsleri Rusiyeniñ terrorizm ve ekstremizm maddelerine istinaden mahküm etile, apis cezaları yigirmi yılğa yete. Rusiye tarafından taqip etilgen qırımlı faaller aqqında Qırım.Aqiqat Radiosınıñ yayınında aytıldı.

FSBniñ 2019 senesi martnıñ 27-nde aydınlatqan matbuat relizinde tutulğanlar «dünya halifeligini quruv, lâdiniy devlet cemiyeti institutlarını yoq etüv ve akimiyetni zorbalıq yolunen yoq etüv doktrinasına esaslanğan anayasağa qarşı faaliyetni kerçekleştirgen edi», dep aytılğan edi. Bundan ğayrı, Rusiye quvetçileri, bu gruppanıñ azaları gizli toplaşuvlarında yarımada sakinleri arasında «terror mefküresini tarqatqan ve qırımlı musulmanlarnı öz saflarına celp etken edi», dep bildirdi.

Kreml kontrolindeki Qırım yolbaşçısı Sergey Aksenov Rusiye uquq qoruyıcı organlarına «ihtisasiy, sistem işi içün» teşekkürler bildirdi.

«Memorialnıñ» saytında eki yıl evelsi tutulğan qırımtatarlarnıñ taqip etilüvi bu şekilde tasvirlene:

«Qabaatlanğan gruppanıñ nariye ya da suvuq silâsı, patlayıcı maddeleri yoq edi, ve olarnı almaq ya da hırsızlamaq içün bir şey yapmadı; tahqiqat tedbirleri vaqtında silâ alınmadı. Qabaatlanğanlarnıñ Rusiye Federatsiyasında ya da belli bir qısmında devlet akimiyetini zapt etüv planları da yoq edi… Qırımda 2Hizb ut-Tahrir» iştirakçilerine qarşı repressiyalar yapılsa da, bu dava boyunca tutuvlar ayrı ola. Ve tek kütleviy olğanı içün degil. Rusiye quvet organlarınıñ degirmen taşına oğrağanlarnıñ büyük qısmı bu sefer belli bir seviyede repressiya qurbanlarına qol tutqan aq qorçalayıcı cemaat birleşmesi olğan «Qırım birdemliginen» bağlı. Repressiya qurbanlarına informatsion destek köstergen, mabüslerge, qorantalarına yardım yollağan, siyasiy davalar boyunca mahkemelerge muntazam sürette barğan insanlar özleri de apiske oğradı».

Qırımlı aq qorçalayıcı Lutfiye Zudiyevanıñ Qırım.Aqiqatqa aytqanına köre, o, eki yıl evelsi Qırımda yapılğan tintüv ve tutuvlarnı «Qırım birdemligi» birleşmesiniñ faaliyetinen bağlay.

– 2019 senesi martnıñ 27-nde bu insanlarnı tutmaq içün esas sebep olarnıñ faalligi oldı. Yañılmasam, jurnalist Anton Naumlük Qırım Yuqarı şurasınıñ binası ögünde büyük bir faaller gruppasını advokatlarnen beraber fotoresimge çıqarğan edi. Şimdi bu fotoresimde olğan aman-aman bütün insanlar, advokatlardan ğayrı, apiste yata. Apiske alınğanlarğa qol tutuv işi, mahkeme ziyaretleri, canlı yayınları, metinleri – ve umumen Qırımda olğanlar aqqında kerçek ikâyeleri mahsus hızmetler içün küçlü açuvlandırıcı faktor oldı, olar bu faallikni yoq etmege ve o qadar insannı bir künde apiske almağa qarar berdi. Cinaiy dava vesiqalarını kördim, başta 30 insannı apiske alacaq ediler, amma quvetçiler episini tapıp olamadı.

Lutfiye Zudiyevanıñ aytqanına köre, Rusiye quvetçileriniñ «Qırım birdemligini» temizlemek» ıntıluvı muvafaqiyetsiz oldı.

– Bir işni belli insanlardan temizlemek mümkün, amma erkânına yañı-yañı insanlar qoşulğan cemaat platformasını temizlemek mümkün degil. Psihologik seviyede bu böyle çalışa: basqı ne qadar çoq yapılsa, insanlar o qadar çoq tirenmege istey. Kimse fikir yürsetmek ya da bildirmek azatlığında sıñırlanmaq istemey. Aytacağım, bu darbe mahsus hızmetler planlaştırğanı kibi fayda ketirmedi: aksine, 2019 senesi «Qırım birdemliginiñ» pek parlaq inkişafı başladı. Onı yoq etmek ıntıluvı vatandaş jurnalistler saflarıne onlarnen insannı celp etti, ve siz olarnı canlı yayınlarda köresiñiz, olar kerçek jurnalist kibi çalışa. Repressiyalar aqqında malümatnı tek Ukraina, Rusiye ve Mustaqil devletler ittifağınıñ memleketleri tışında da aydınlatmaq içün farqlı tillerden tercimanlar keldi – inglizce, türkçe.

Martnıñ 27-nde saba Rusiye uquq qoruyıcıları qırımtatarlarnıñ evlerinde tintüv keçirdi. Rusiye İç işler nazirligi, FSB ve Rusiye gvardiyasınıñ hadimleri «Qırım birdemliginiñ» faalleri, cemaat faalleri, vatandaş jurnalistleri ve blogerler yaşağan 25 evni tintti.

Rusiyeniñ Rostov-na-Donu Cenübiy okrugınıñ arbiy mahkemesi oturışuvında beş mabüsni – Raim Ayvazov, Şaban Umerov, Farhod Bazarov, Remzi Bekirov ve Riza İzetovnı – qadı mahkemeden çıqardı. Advokat Mariya Eysmont bu qararnı böyle añlattı:

«Mahkeme er bir mabüsniñ malümatını tasdıqlamaqta – soyadı, adı, baba adı, doğğan yerini ve ilâhre. Mabüs Bazarov qırımtatar tilinde şaatlıq etmege istep, terciman olmasını istedi. Mahkeme red etti, Bazarov ise qırımtatarca devam etti, onı çıqarğanlar. Buña cevap olaraq diger mabüsler de qırımtatarca cevap berip başladı, ve neticede episini çıqarğanlar, yani biz mahkemede prokuror, mahkeme ve advokatlarnen qaldıq, amma mabüsler yoq edi. Qanunğa köre mahkeme oturışuvından çıqarmaq mummkün, amma istisna olmalı, olarnıñ areketleri keder etmeli ya da diger mabüslerniñ, diger esnas iştirakçileriniñ aqlarını bozmalı. Terciman ricası kimseniñ aqqını bozmadı, ve böyle radikal tedbir, ebet, adden tış oldı, kerekmegen, artqaç bir şey köründi ve qanunğa uyğun degil kibi keldi, doğrusını aytqanda».

Rusiyeli advokat Aleksey Ladinniñ fikirince, daa mahkemege azırlanğanda tahqiqat qabaatlanğanlarnıñ aqlarını bozdı.

– Cinaiy dava büyük, mabüsler çoq olğanı içün başından berli tahqiqat problemlerge rastkeldi. Kölemi 57 cılt qadar, ve tahqiqat dava malümatlarını vaqtında ögrenip olamay. Advokatlar, mabüsler de vesiqalarnı bayağı tez ögrengenine baqmadan – künde 250 saifeden çoq cıltnı oqudı – tahqiqat mahkemede ögrenüv vaqtını sıñırlamağa istedi. Aqmescitniñ Kiyev rayon mahkemesi er vaqıt kibi FSB talaplarını yerine ketire. Bundan ğayrı, davağa bir sıra delil ilâve etildi – insanlarnıñ evinden alınğan edebiyat, biz ise onı başta gizliden qoyğanlarını bilemiz. Bir sıra muracaatımızğa baqmadan, delillerni baqmağa öyle de bermediler. Davalarnı soñuna qadar oqumağa imkân olmadı.

Aleksey Ladinniñ qayd etkenine köre, mahkeme esnası başlağanda qabaatlanğanlar dava malümatlarını tolusınen ögrenip yetiştirmegen edi.

– Yani temeli endi baqılıp başladı, qabaatlav delillerini köstere, qabaatlanğanlar ise dava malümatını tolusınen bilmey, bu imaye aqqını boza. Bu da episi degil: insanlar beraber bağda olğanında qabaatlana, yani qabaatlanğan areketlerni 29 insan yapqan sanki. 25 insan şimdi apiste yata ve dördü qıdırıla. Qabaatlanğanlar beş beşke bölündi – Cenübiy okrugınıñ arbiy mahkemesi bu davanı añlasın dep yapqandırlar. Mabüsler skemlesinde, qanun talap etkeni kibi, 25 insan olsa, cinaiy dava baqılması yıllarnen devam etecek. Faqat bir beşniñ davasında diger beşniñ mabüsleri şaat olaraq celp etilmeli, demek – mence, şaatlıq qabul etilmeycek.

Aqmescitteki ekinci «Hizb ut-Tahrir davasınıñ» mabüsi Raim Ayvazov 2021 senesi martnıñ 16-nda Cenübiy okrugınıñ arbiy mahkemesi oturışuvında Rusiye FSBsiniñ basqısı altında davanıñ diger mabüslerine qarşı sahte şaatlıq etti. Ayvazovnıñ aytqanına köre, onı çölge çıqarıp, «ateş açılğanını taqlit etkenler, öldürecegini aytqanlar», bölükte ise psihologik ve fizik basqı yapıldı.

Qırım aq qorçalayıcı gruppasınıñ koordinatorı Olga Skripnik, halqara toplulıq Rusiye quvetçileriniñ Qırımdaki «Hizb ut-Tahrir davalarınıñ» terror ya da ekstremist hususiyetlerini takbih etti.

– 2015-2016 seneleri bu davalarğa endi qıymet kesilgen edi. Eñ tolu vesiqalar – BM vesiqalarıdır, anda siyasiy sebeplerge diqqat eteler ve bu taqiplerniñ çeşit sebeplerine daa çoq qıymet keseler. Baş Assambleyanıñ Qırımdaki insan aqlarına dair er yıllıq qararlarında insanlarnıñ adlarını pek sıq körip olamazsıñ – ve 2020 senesiniñ qararlarında Emir-Usein Kuku ve Server Mustafayev siyasiy sebepli esnaslarnıñ qurbanları olaraq añıla. Bundan ğayrı, qararlarda islâm teşkilâtları ile alâqaları olğanından şübheli sayılğan onlarnen barışıqsever musulmannıñ sebepsiz taqibi ve arbiy mahkemelerniñ vatandaş davalarını baqmağa aqqı olmağanı aqqında aytıla – bu halqara gumanitar uquqını boza.

Olga Skripnikniñ aytqanına köre, Gaagadaki Halqara cinaiy mahkemeniñ prokurorı Ukraina ve Rusiye arasında silâlı zıddiyetniñ ilk tahqiqatı neticesinde siyasiy sebeplerden olğan taqiplerde insaniyetlikke qarşı cinayet alâmetleri aqqınd ayrıca hatırlatqanı müimdir. Aq qorçalayıcı emin ki, bu Qırımdaki «Hizb ut-Tahrir davalarında» bar.

(Metinni Vladislav Lentsev azırladı)