Bazarertesi künü, iyülniñ 27-nde, Qırımda Aqmescitteki ekinci «Hizb ut-Tahrir davasınıñ» mabüsi Ruslan Suleymanovnıñ oğlu – üç yaşında Musa Suleymanovnıñ cenazesi oldı. Aq qorçalayıcılar Suleymanovnıñ ve «Hizb ut-Tahrir davası» boyunca tutulğan diger qırımlılarnıñ taqip etilüvini siyasiy dep adlandıra. Musa Suleymanovnıñ cesedi eki kün devam etken qıdıruvlardan soñ tapıldı. Rusiye İç işler nazirliginiñ versiyasına köre, oğlançıq ev yanındaki çuqurğa tüşip boğuldı.
Musanıñ babası Qırımda 2019 senesi mart ayında kütleviy tintüvlerden soñ tutuldı, o vaqıttan berli altı kişilik qorantanı Ruslannıñ apayı Elzara baqa. Qırımtatar faali Ruslan Suleymanov – Rusiye akimiyeti tarafından Rusiyede yasaqlanğan «Hizb ut-Tahrir» teşkilâtında iştirak etkenleri içün terror maddelerine istinaden qabaatlanğan 80-den çoq qırımlı musulmandan biridir.
«Memorial» halqara aq qorçalayıcı merkezi bu davalarnıñ mabüslerini siyasiy mabüs dep saya, lâkin Rusiye akimiyeti buña razı degil. «Qırımtatar resurs merkezi» «Ruslan Suleymanovnıñ azatlıqtan marum etüv yerlerinde qanunsız tutulmasına ve qorantasına yapılğan basqığa alâqası olğan bütün şahıslar, şübhesiz, oğlunıñ facialı ölüminen de bağlı» degen mahsus beyanatını derc etti. Bala ölüminiñ qırımlı siyasiy mabüs ve qorantalarınıñ problemlerini nasıl aydınlattı, Qırım.Aqiqat Radiosınıñ yayınında aytıldı.
Qırımlı aq qorçalayıcı Lutfiye Zudiyeva oğlançıqnıñ cenazesi aqqında Qırım.Aqiqatqa tarif etti.
– Farqlı malümatlarğa köre, 5 biñden 6 biñge qadar insan iştirak etti – daa bazarertesi edi – iş künü ve bir çoq insan kelip olamadı. Müit kergin edi, birinciden bu balanıñ ölümi er keske terenden tesir etti. Er kes Musanı öz oğlu olaraq köre, ve qırımtatarlar arasında er kesniñ evlâdı olğanını aytalar – tek qırımtatarlar arasında degil aslında. Neticede, Musa siyasiy mabüsniñ oğlu edi, ve bir çoq kişi Qırımdaki FSB idaresiniñ tahqiqat gruppası insaniyetlilik kösterip, Ruslan Suleymanovğa oğlunen vedalaşmağa imkân berir, dep bekledi. Amma, ne yazıq ki, bu olmadı, ve onıñ yerine balaçıqnı soñki yolğa Qırımnıñ çeşit şeerlerinden kelgen yüzlernen insan ozğardı.
Lutfiye Zudiyevanıñ qayd etkenine köre, coyulğan oğlançıqnı çeşit millet qırımlıları qıdırdı.
– Söz sırası, eki kün devamında göñüllilernen beraber çalışqan qıdıruv-qurtaruv otrâdınıñ vekilleri bile çoq yıllar devamında ilk sefer böyle bir birlikni köre, dep ayttı. İnsanlar yardım etmege pek istey edi, bir çoq kilometrni cayav keçti, qaytıp raatlana ve kene kete ediler. Bu tecribe epimizniñ aqlında qalır ve bu boş yerde olmağanını unutmaycaqmız. Ebet, qorantanıñ maneviy alı pek ağır. Rusiye uquq qoruyıcı organları da qıdırıp başlağan soñ, bu küçük bala olğanı içün çeşit versiyalarnı baqqanlar. Turmuş versiyasından ğayrı, hırsızlav versiyasından ğayrı Ruslan Suleymanovnıñ vaziyetine diqqat celp etmek içün soy-soplarınıñ provokatsiyası versiyasını da baqqanlar.
Lutfiye Zudiyevanıñ malümatına köre, Musa ğayıp olğan ilk gece quvetçiler anasını yalan detektorı qullanılğan sorğuğa alıp ketti.
– Ümüt etem ki, tahqiqatçılar neticelerinden memnün qaldı ve bu künleri tınçlandırıcı ilâc qullanğan anadan er angi nazariy olsa da şübheni lâğu etmek içün bu yeter. Qoranta evlerinde keçirilgen eki tintüv kördi, em de pek agressiv. Eki oğul apiske alındı, şimdi ise bala elâk oldı. Bir yılda olğan facialı adiselerniñ qoranta azalarınıñ sağlığına ketirgen zarar içün qasevetlenem. Bizni Ruslan Suleymanovnıñ sağlıq vaziyeti de qasevetlendire, yüreginde deñişmeler qayd etildi. Ağırğanını şikâyet etti, ve biz bu haberler sağlığına menfiy tesir etecek, dep qasevetlenemiz.
2014 senesi Qırımnı işğal etken Rusiyede «Hizb ut-Tahrir» terror teşkilâtları cedveline kirsetildi. Qırımda «Hizb ut-Tahrir davalarınıñ» mabüslerinden iç birisi qabaatını tanımay – episi siyasiy taqip, diniy sebepli taqip aqqında aytıla, dep israr ete. «Memorial» halqara aq qorçalayıcı merkezi Ruslan Suleymanovnı ve bunıñ kibi davalarda olğan bir qaç on qırımlı musulmannı siyasiy mabüs dep saya.
Lutfiye Zudiyeva, ilk bir qaç faal tutulğan soñ, faaller er adamsız qalğan qorantalar içün yardım toplap başladı, dep hatırlata.
«Qırım balalığı» leyhasınıñ koordinatorı, siyasiy mabüs Seyran Saliyevniñ ömür arqadaşı Mumine Saliyeva, qırımlı siyasiy mabüslerniñ balalarına qol tutuv ve inkişaf teşebbüsi 2017 senesiniñ oktâbr ayında tam olaraq şekillendi, dep qoşa.
– O vaqıt Bağçasarayda kütleviy tintüvlerniñ ekinci dalğası oldı, aqayım da apiske alındı. O vaqıt siyasiy mabüslerniñ bala sayısı 100-ge yaqınlaşa edi, maña pek tesir etti – özüm de dört balanıñ anasım. Bu vaziyette eñ çoq zarar körgen imayesiz insanlar olar. Bu balalar babalarını yerde bağlı kördi, evlerine silâlı insanlar pencere ve qapularnı qırıp sürip kirgen edi, – bunıñ olar içün ağır aqibetleri bar. Olarnı tüşünmek kerek, reabilitatsiya yapılmalı ve yañı kerçeklerge uyğunlaştırılmalı. Oca, psiholog, terbiyeciler bizge büyük destek kösterdi, ve biz er ay balalarnen körüşip, çeşit intellektual tedbir, trening, ustaz dersleri, ekskursiyalar yapıp başladıq. Musa Suleymanov da olarğa faal sürette kelgen edi.
Qırımlı siyasiy mabüsler problemleriniñ Ukraina iç siyasiy ölçevi de bar. «Kremlniñ siyasiy mabüsleri tuvğanlarınıñ birleşmesi» yolbaşçısı İgor Kotelânets siyasiy mabüslerge ve Rusiye istilâsınıñ diger qurbanlarına yardım meselesi Ukraina devleti tarafından alâ daa bir algoritmge ketirilmedi, dep şikâyet ete.
– Birinci meselemiz: qanunlarda siyasiy mabüs, arbiy esir ve reine statusı öyle de tasdıqlanmadı. Siyasiy mabüslerge ve arbiy esirlerge uquqiy ve içtimaiy yardım qanun leyhası bar. Onı bıltır beraber azırladıq, Veteranlar nazirligi de iştirak etti, noyabr ayında taqdim etildi, amma alâ da Prezident ofisinden Yuqarı Radağa kirsetilmedi. Ne içün böyle olğanını bilemiz, bu sefer parlamentteki «turborejim» ne içün olmağanını bilemiz. Bu qanun leyhası siyasiy mabüs, arbiy esir ya da Rusiye istilâsı neticesinde reine kim olğanını uquq ceetinden belgiley, ve bu insanlarğa devletniñ uquqiy ve içtimaiy qoruvını kefil ete. Eskiden bu meseleler tek siyasiy tüzlemde bar edi. Akimiyet tek «piar etilgen» siyasiy mabüsler meselesinde bir şey yapqan edi.
İgor Kotelânetsniñ fikirince, qanun seviyesinde tasdıqlanğan devlet mecburiyetleri akimiyet bütün siyasiy mabüslerge, cemiyet isteklerine baqmadan, yardım etecegini belgileycek edi.
– Nazirler şurasınıñ qararı bar, oña binaen, siyasiy mabüs qorantasınıñ yılda 100 biñ ğrıvnâ miqdarında maddiy yardım aqqı bar. Bu para advokatlarğa, mabüslerge bir şey yollamaq içün berilecek ve ilâhre. Bu sene soy-soplar devletten bir kere bile yardım almadı, Veteranlar nazirligi esasında qurulğan Reintegratsiya nazirligi tuvğanlarından alâ daa ariza almay. Şunıñ içün Prezident ofisinen bağlarnıñ ğayrıdan tiklenmesini isteymiz, yılnıñ başından berli bu ne içündir yoq. Prezident ofisiniñ siyasiy mabüslerni azat ettirmek içün ne yapqanlarına dair esabat bermesini isteymiz.
«Halq hızmetçisi» («Sluğa narodu») fraktsiyasınıñ halq deputatı, parlamentrniñ işğalden qurtaruv meseleleri komitetiniñ azası Nelli Yakovlevanıñ fikirince, siyasiy mabüsler ve qorantalarına yardım qanun leyhasınıñ tez baqılmasına koronavirus pandemiyası keder etti.
– Şimdilik baqıluv istiqbaline qıymet kesmek zor. Bu birinciden koronavirus müddetinen bağdı, rada nevbetten tış toplaşuvlarda çalıştı ve uzun vaqıtqa qaldırılğan bir sıra mesele qaldı. Ümüt etem ki, sentâbr ayında esnas başlanacaq, çünki bu qanun leyhasını ilk nevbetli dep sayamız. Uquq ceetinden siyasiy mabüs ve qorantalarını qoruv problemi munaqaşa sebebi ola. Qanun seviyesinde yardım köstersek, onı yerine ketirüv meselesi peyda ola. Resmiy olmağan subyektler belgilegen oyun qaidelerine bağlı ola bile. Başqaca aytacaq olsaq, bu siyasiy munaqaşa meselesidir, şu cümleden Üç taraflı bağ gruppası ve diplomatik kanallar çerçivesinde. Yani preferentsiyalar insanlarğa kerçek imaye berir, dep şübhelenem.
Ukraina akimiyetiniñ halqara alandaki esas vazifesi – çeşit memleket ve institutlarnıñ diqqatını qırımlı siyasiy mabüslerniñ taqdirine de celp etmektir, dep eminliknen ayta Ukraina Tış işler naziriniñ birinci muavini Emine Ceppar.
– Bu çoq taraflı mesele. Siyasiy mabüs Ukraina vatandaşlarına qol tutuv meselesini bir çoq halqara meydançıqta köteremiz. İyülniñ 1-nde Rusiye tarafından ukrainalı siyasiy mabüslerni azat etüv halqara areket platformasınıñ birinci toplaşuvını ötkerdik. Bu insanlarnı em «alanda», Qırımda, em mında, akimiyet ve aq qorçalayıcı teşkilâtlar seviyesinde qoralağan oyuncılarnı birleştirüv ıntıluvı edi. Platformanıñ küç-quvetni birleştirüv vazifesi bar, siyasiy mabüslerge qol tutuv meselesinde açıq oluv esas ola. BM, Avropa Şurası, OSCE, Avropa parlamenti olar aqqında aytsa, Rusiye apishanelerinde ya da işğal altındaki Qırımda iç olmağanda vatandaşlarımıznı tutuv şaraitleri bir qarar olacağına ümüt ete bilemiz.
Emine Ceppar, keçken afta Ukraina Tış işler nazirligi cemaat jurnalistlerine – vaqtınca işğal etilgen yarımadada klassik mustaqil kütleviy haber vastaları yerine çalışıp başlağan qırımtatarlarğa – müddetsiz qol tutuv kampaniyasını ilân etti, neticede bazıları siyasiy mabüslerge qoşuldı, dep qayd ete.
– Böyle jurnalistlerden biri – Ruslan Suleymanovdır – vefat etken Musanıñ babası. Bütün planlarımıznı aydınlatmağa istemeyim, tek bir şey aytacam. Reberlik institutı aqqında aytıla, bu insanlar aqqında itibarlı dünya erbapları aytsa, ikâyeler daa çoq insanğa ketecek. Tış işler nazirliginiñ esas vazifesi – olarnı daa çoq açıq yapmaqtır. Bu mantıq çalışa: böyle insanlar aqqında aytılsa, işğalci olarğa insaniyetliksiz yanaşıp olamay.
Emine Ceppar, Ukraina ve Rusiye arasında muzakereler neticesinde Ruslan Suleymanov kibi siyasiy mabüslerge azatlıqqa çıqmağa imkân berecek qararlar alınacaq, dep ümüt ete. Nazirniñ birinci muavini şimdi muzakere esnasındaki progressni izaatlamaq ve bunıñnen bağlı tahminler aytmaq doğru olmaz, dep tüşüne.
(Metinni Vladislav Lentsev azırladı)
«Hizb ut-Tahrir işi» boyunca apiske alınğan ve mahküm etilgenlerniñ imayecileri olarnıñ taqip etilmesi diniy sebeplernen bağlı olğanını tüşüne. Advokatlar qayd etkenine köre, Rusiye uquq qoruyıcı organları tarafından bu dava boyunca taqip etilgenler – ekseriyeti qırımtatarlar ve ukrain, rus, tacik, azeri ve islâm dinini kütken diger millet vekilleri. Halqara uquq işğal etilgen topraqlarda işğalci devlet qanunlarını kirsetmege yasaqlay.
«Hizb ut-Tahrir» halqara islâm siyasiy teşkilâtı, bütün musulman devletleriniñ islâm halifeligine birleştirilmesini öz maqsadı olğanını ayta, amma olar, bu maqsatqa irişmek içün terroristik usullarnı red ete ve Rusiyede adaletsiz taqip etilgenini ayta. Rusiye Yuqarı mahkemesi 2003 senesi «Hizb ut-Tahrir» teşkilâtını 15 «terrorist» birleşme cedveline kirsetip, onı yasaq etti.
