Recep Tayyip Erdoğan bildirdi ki, Türkiye, azat etilecek ukrainalı siyasiy mabüslerniñ cedvelini Rusiye tarafına berip, meseleniñ al etilecegini bekley. Türkiye prezidenti qırımtatarlarnıñ milliy lideri Mustafa Cemilevden Kremlniñ ukrainalı esirleri cedvelini bermesini rica etip, «Putinnen laf etmege» vade etken edi.
Noyabr ayınıñ başında İstanbulda Ukraina prezidenti Petro Poroşenko ile körüşüvde Recep Tayyip Erdoğan qayd etti ki, Türkiye, yarımadada yaşağan ve qanunsız ilhaqtan soñ yarımadanı terk etmene mecbur olğan qırımtatarlarnıñ aq ve menfaatlarını qoruycaq. Poroşenkonıñ bildirgenini köre, Türkiye prezidenti Ukrainağa Azaq deñizinde Rusiye istilâsını tutıp toqtatmasında yardım etecegini vade etti.
Qırımtatar halqınıñ lideri Mustafa Cemilev Erdoğan ile ukrainalı siyasiy mabüsler mevzusında laf etkenlerini tarif etti.
– Cedvelde Qırımda işğalci akimiyet tarafından mahküm etilgen siyasiy mabüslerimiz aqqında laf kete. Anda 70 insan bar, ğaliba. Adlar millet mensüpligine baqmadan kirsetildi. Meclis, öz monitoringini yapqan «KrımSOS» teşkilâtınen beraber işğalciler tarafından apiske alınğanlarnı cedvelge ala. Erdoğan, strategik işbirligi toplaşuvında bergen suallerimizge cedvelni Rusiyege berdi, dep cevap berdi. Soñra ayrı bir körüşüvde soradım: Tış işler nazirligi yolunen berdiñizmi? O, Putinge yaqın olğan bir adam bar, dedi, bütün aytqanlarımıznı 24 saat içinde bildire. Erdoğannıñ aytqanına köre, o adamnıñ cevabı daa yoq.
Yaqın şarq tedqiqatları merkeziniñ müdir muavini Sergey Danilovnıñ fikirince, Ukraina ve Türkiye arasındaki munasebetler yañı seviyege çıqtı.
Erdoğannıñ Putin ile bağları bayağı ilerilegen. Mezat etilecek çoq şey barSergey Danilov
– Elbette, atılğan adımlar, Kremlniñ esirleri İlmi Ümerov, Ahtem Çiygoznıñ azat etilmesi ve nevbetteki areketler, serbest ticaret añlaşmasınıñ azırlanması; arbiy-sanayı kompleksleriniñ kooperatsiya işi, mudafaa işbirligi – munasebetlerniñ yañı seviyesini köstere. Ukrainalı siyasiy mabüsler azat etilirmi-yoqmı tahmin etmek zor, amma Erdoğan eski sovetler birliginiñ topraqlarında quvetlenmeli, bu adımları ise tek Yaqın Şarq civarlarında degil de, eski sovetler topraqlarında da oyuncı olmaq istegenini isbatlay. Putin ile bağları bayağı ilerilegen – Suriyedeki arbiy areketlerden başlap büyük leyhalarğa qadar mevzuları bar. Mezat etilecek çoq şey bar.
«UA:Krım» cemiyet yayınları Qırım filialınıñ icra müdiri Osman Paşayev, ukrainalı siyasiy mabüsler meselesinde Türkiye tarafından kösterilgen yardımnıñ pragmatizmini qayd ete.
Muzakereler başlaycaq, amma Türkiye Rusiyege, Ukraina ise Türkiyege ne teklif ete bile?Osman Paşayev
– İlmi Ümerov ve Ahtem Çiygoznıñ almaştırılması pragmatik edi: bir qaç künden soñ Türkiye, çeçen muhalifetçilerni öldürgen ve yerli mahkeme tarafından mahküm etilgen Rusiye Baş istihbarat idaresiniñ hızmetçilerini teslim etken edi. Böyle bir şey olğanda, birisi teslim etilgende, mında iqtisadiy bir şey yoq, er şey ayrı. Şimdiki vaziyette, Erdoğan cedvelni Putinge bergenini aydınlatqan soñ, iç bir şübe olmamalı. Muzakereler başlaycaq, amma Türkiye Rusiyege, Ukraina ise Türkiyege ne teklif ete bile? Muqaytlıqnen şunı ayta bilem ki, muhalifetçi Fethullah Gülen ile alâqaları bar olğan bazı insanlarnıñ mahkemesiz Ukrainadan Türkiyege çıqarılması – ukrain teklifiniñ bir qısmı ola bile.
Osman Paşayevniñ qayd etkenine köre, Türkiye matbuat vastalarında qırımtatarlar ve ukrainalı siyasiy mabüsler aqqında maqaleler pek az ola.
«KrımSOS» koordinatorı Tamila Taşevanıñ bildirgenine köre, Rusiye ve Qırımda ukrainalı siyasiy mabüslerniñ sayısını ögrenmege aq qorçalayıcı teşkilâtlarnıñ kriteriyleri farqlı olğanı içün qıyın ola.
– Al-azırda eñ az 70 insandan ibaret bir cedvel aqqında aytmaq mümkün – bu insanlar Qırımda ve Rusiye Federatsiyasında tutula, koloniyalarğa ceza çekmeleri içün avuştırılğan insanlar. Oleg Sentsov, Aleksandr Kolçenko qırımlı siyasiy mabüsler dep sayamız. Mında «Hizb ut-Tahrir» firqası ile alâqaları bar olğanında qabaatlanğan «Aqyardaki dört» kire. Bizim cedvellerimiz Tış işler nazirliginiñ cedvellerinen aynı ola. Bir-eki ay evel Mustafa Cemilev prezident Erdoğan ile laf etip, ilk evelâ o vaqıt açlıq tutqan Oleg Sentsovnıñ azat etilmesini bekleymiz, dep qayd etken edi. Rusiye, pragmatik tüşüne, şu sebepten yarısı azat etilecegini bile tüşünmey. İç olmağanda bir qaç insannıñ azat etilmesi güzel bir netice olur edi.
(Metinni Vladislav Lentsev azırladı)
Sergey Gromenko, Qırım tarihçısı, Qırım.Aqiqat közeticisi
