2016 senesi oktâbr 12-de Aqmescit civarındaki Boğurça (Kamenka) ve Mamaq (Strogonovka) qasabalarında beş qırımtatar – sportçu ağa-qardaş Uzeir ve Teymur Abdullayevler, siyasetşınas ve inkassator Emil Cemadenov, qurucılar Ayder Saledinov ve Rustem İsmailov tevqif etildi. Olarnı episini qomşu Rusiye territoriyasında yasaq etilgen «Hizb ut-Tahrir» teşkilâtına alâqaları olğanında qabaatladılar. Teymur Abdullayevni gruppanıñ teşkilâtçısı, qalğanlarnı – iştirak eticileri, dediler. İşniñ beş figurantı Aqmescit tahqiqat izolâtorında bir buçuq yıl keçirdi. Şimdi bu tahqiqat yekünlendi, materialı tezden mahkemege alıp berilecek.
«Aqmescitteki Hizb ut-Tahrir işi» aqqında Qırım.Aqiqat Radiosı efirindeki «Azatlıq aqqı» programmasında Qırım advokatı Edem Semedlâyevnen suhbet etemiz.
– Siz şimdi tamam cinaiy işniñ materiallarınen tanış olasız. Qabaatlav nege esaslana? Tahqiqatçılar nasıl delillerni taqdim etti?
O, bu çeşit diger işler kibi, şaatlarnıñ ifadelerine esaslana. Bu işte mutlaqa gizli şaatlar olacaq ve biz olar aqqında iç bir şey bilip olamaycaqmız
– Biz işniñ materiallarınen tanışuvnı endi başladıq. Bu ceryan şöyle keçe: biz başta cinaiy işteki er bir saifeniñ sadece resimini çıqaramız, ondan soñ ise otırıp, ögrenemiz. Bu sebepten mezkür cinaiy işniñ bütün tafsilâtlarını şimdilik bilmeymiz. Lâkin o, bu çeşit diger işler kibi, şaatlarnıñ ifadelerine esaslana. Bu işte mutlaqa gizli şaatlar olacaq ve biz olar aqqında iç bir şey – yani olar FSBniñ öz ya da ştattan tış hadimlerimi, yoqsa adiy adamlarmı – bilip olamaycaqmız. Ondan ğayrı bu işniñ esasında suhbetlerniñ ekspertizası bulunacaq. Ekspertiza Başqortostandaki Akmullayev adına institutında yapıldı. Bu, FSB ile er daim emekdaşlıq yapqan instituttır, ve bütün ekspertizalar anda yapıla, yani olar anda FSB içün kerek olğan ekspertizalarnı yapqan ekspertlerni taptılar. Ve ekspertler, yigitlerniñ, sadece oturıp, bir de-bir dostlarını nasıl evlendirmeli ve kimniñ işinde nasıl problemalar bar kibi er türlü meselelerni muzakere etip ve, elbette, Ukraina vaqtında nasıl edi de Rusiye vaqtında nasıl oldı şeklinde siyasetke de toqunıp yapqan adiy bir «aşhane» laqırdıları – yani tamam şu laqırdı yalıñız «Hizb ut-Tahrir» azaları içün has, ve bu sebepten olar bu fırqanıñ azaları ola, deycekler.
– Bu laqırdı ne zaman qayd etildi?
– Bu işte üç audio qayd bar, yani bu, üç körüşüv edi. Yañılmasam, 2015 senesiniñ soñu.
– Bu işniñ baqılması ne yerde ve ne vaqıt başlaycaq?
– Bu çeşit işlerni yalıñız arbiy mahkemeler baqa. Rusiyede bunıñ kibi üç mahkeme bar: Moskvada, Başqortostanda ve Rostov-na-Donu şeerindeki Şimaliy Kavkaz okrugınıñ arbiy mahkemesi. Bizim işimiz, bundan evelki diger işler kibi, Şimaliy Kavkaz okrugınıñ arbiy mahkemesinde baqılacaq. Muddetler aqqında şimdilik bir şey aytamam, çünki tanışuv basamağı endi başlandı. Büyük ihtimal ile o, yaznıñ soñuna qadar devam etecek. Bu sebepten küzniñ soñuna taba tanışuvnı bitirecekmiz, ve ondan soñ endi yigitlerni Rostov-na-Donudaki tahqiqat izolâtorına keçirecekler.
– Qorçalav yönelişiñiz nege esaslanacaq?
– Elbette ki, biz alternativ ekspertizanı yaptırmağa ve oña retsenziyanıñ berilmesini temin etmege tırışacaqmız. Onda ekspertler, mezkür laqırdınıñ yalıñız «Hizb ut-Tahrir» azalarına has olmağanını ve bir laqırdınıñ (teşkilâtta – QA) azalıqnı köstermegenini aytacaqlar. Elbette, bir insan bu teşkilât aqqında bir şey aytmaq mümkün, lâkin bu, onıñ bu teşkilâtnıñ azası, tarafdarı, ateşin tarafdarı ya da, ondan ziyade, teşkilâtçısı olğanını köstermey. Bu sebepten biz mutlaqa ekspertizanı yaptıracaqmız. Öz şaatlarımız da olacaq. Qalğanı ise – sırdır, er şeynı açıqlamayıq.
– İmayeñiz altında olğanlarnı soñki kere ne vaqıt kördiñiz? Olarnıñ alı, mahkeme protsessinden evelki keyfleri nasıl?
– İmayem altında olğan Emil Cemadinovnı bir afta evel, onı tahqiqat izolâtorında ziyaret etkenimde kördim. Olar raat, işleriniñ siyasiy sebepten başlatılğanlarını ve büyük ihtimal ile mahküm etileceklerini añlaylar. Lâkin bu olarğa pek tesir etmey. Men közlerinde iç bir telâş, iç bir şaşqınlıq ya da qorqu körmedim. Olar, er türlü sınavlarğa ve olarnı şeref ile keçmege azır olğan yigitlerdir.
– Yaqın arada, sağlığı ile ciddiy problemaları olğan Uzeir Abdullayev aqqında pek çoq haber oldı. Şimdi onıñ alı nasıl? Oña munasip tibbiy yardım kösterilmesine dair talaplar amelge keçirildimi?
– Biz onıñ hastahanege alıp barılmasını ve tibbiy muessise şaraitinde operatsiyanıñ keçirilmesini talap ete edik, çünki tahqiqat izolâtorında nasıl şarait olğanını pek yahşı añlaymız. Lâkin, teessüf ki, bunı yaptıramadıq. Tibbiy bölüginiñ ekimleri, aqrabaları ketirgen ilâclarnı qullanıp, Uzeirniñ alını stabil vaziyetke ketire bildi, ve şu yanğı ceryanı şimdilik toqtadı. Alı, elbette, eyileşmedi, ve biz, bunıñ tekrarlana bileceginden qorqamız.
– Oña nasıl diagnoz qoyuldı?
– Advokatlar ve özü, hastalığı, kösterilgen tedaviylevi ve tayin etilgen ilâcları aqqında resmen malümat berilmesini talap etkenlerine rağmen onıñ diagnozı ne advokatlarğa, ne de Uzeirniñ özüne bildirilmey. Yani onda şeker hastalığı barmı, yoqmı – çünki böyle bir tahmin bar edi, ve biz, bütün bu yanğılarnıñ tamam diabet sebebinden olğanını zan ete edik. Yalıñız şu bar ki, ekim, onda iç bir şekeri olmağanını maña şahsen ayttı. Lâkin bu, ağzaviy şekilde yapıldı. Bunı iç bir işke ilâve etemezsiñ ve buña esaslanamazsıñ. Resmiy vesiqalar yoq, ekimler olarnı ne içündir bermey. Biz hastalıqnıñ ğayrıdan başlay bileceginden qorqamız, çünki bu, endi ekinci ya da üçünci keresi: onda qışta aynı problema bar edi, lâkin qolunda. Keçken sefer daa yımşaq keçti, amma o zaman oña operatsiya yapıldı.
– O, ale daa tibbiy bölükte bulunamı, yoqsa onı umumiy ücrege keçirdilermi?
– O, endi umumiy ücrede buluna.
– İşniñ diger figurantlarınıñ alı nasıl? Şikâyetleri barmı?
– Bu iş boyunca esas olaraq yaş yigitler, sportçular qabaatlana. Bu sebepten alları bir yoruq. Qabaatlanğanları esli başlı adamlar olğan «Veciye Kaşka işi»nde olğanı kibi degil. Amma bu yigitlerniñ yaş ve sağlam olğanlarına baqmadan, bir buçuq yıldan ziyade tahqiqat izolâtorında bulunuv, elbette, sağlıqqa tesir ete: tişleri, terilerinde problemalar bar, küneş yarığı yetişmey. Areket azlığı buğumları, adaleleri, bellerinde aks etile. Çünki azatlıqtan marum etilgen insanlarda olğan bu «deste», yigitlerde de artıq bar.
– Yaltadaki ve Bağçasaraydaki «Hizb ut-Tahrir işi» figurantları bundan evel daa bir madde boyunca – akimiyetni zornen elge keçirmege qast etkenlerinde qabaatlandılar. Aqmescit gruppasınıñ vaziyeti ne, olarnıñ qabaatlavına da bu maddeni qoştılarmı?
Bu o qadar külünçli bir qabaatlavdır ki: yani million askerlik ordusına saip nükleer devlet olğan Rusiye olıp da, altı yaltalı yigit – qurucılar, adliyeciler akimiyetni yıqmaq istesin. Nasıl? Bu bir saçmadır
– Yoq, olarda bu madde yoq. Olar yalıñız 205.5 maddesi (Rusiye Cinaiy kodeksiniñ 205.5 maddesi – «terroristik teşkilâtnıñ faaliyetini teşkil etüv ve böyle bir teşkilâtnıñ faaliyetinde iştirak etüv» – QA) boyunca qabaatlana. Bu o qadar külünçli bir qabaatlavdır ki: yani million askerlik ordusına saip nükleer devlet olğan Rusiye olıp da, altı yaltalı yigit – qurucılar, adliyeciler akimiyetni yıqmaq istesin. Nasıl? Bu bir saçmadır. Bu sebepten olar ya bizim fikrimizni qabul etti ve bu madde boyunca qabaatlamaqtan vazgeçtiler, ya da buña yaqın olğan bir şey tapmağandırlar. İhtimal ile yigitler Rusiye ve Ukraina aqqında bile laqırdı etmedi.
– Olarnı nasıl ceza muddeti bekley?
– İştirakçilerni 10 yıldan 15 yılğa qadar, teşkil eticini ise 15 yıldan 25 yılğa qadar ya da ömürlik apis cezası bekley. Bu madde işte böyle büyük ve aqılğa yatmağan muddetlerniñ berilmesini közde tuta. Tek sebebi – yigitlerni qabaatlağanlar içün, iç bir terroristik akt ve silâ olmadan. Bes-belli qırımtatar halqına terrorist, ekstremist tamğasını urıp, bütün dünyağa, «baqıñız, biz nasıl yahşı insanlar, terrorizm adlı vebağa qarşı küreşemiz», dep köstermek isteyler.
– İmayeñiz altında olğanlarğa aqrabalarınen körüşmege izin berelermi? Körüşüv içün izinni sıq-sıq almağa çare barmı?
Qırımtatar halqına terrorist, ekstremist tamğasını urıp, bütün dünyağa, «baqıñız, biz nasıl yahşı insanlar, terrorizm adlı vebağa qarşı küreşemiz», dep köstermek isteyler
– Elbette, ruhset sıq-sıq berilmey. Eñ çoq, ayda bir kere körüşmege izin bereler. Tezden olarnı Rostovğa ya da, qabaatlav qararı olsa, daa uzaq yerge alıp ketecekler. Ve, amelde, körüşmek içün imkânlar olmaycaq. Misal içün, imayem altında olğan Emil Cemadenovnıñ üç balası bar, ve kiçik qızı artıq tevqifinden soñ doğdı. Balalarnı, doğmuşlarnı, aqrabalarnı körmemek, ruhiy ceetten pek ağır.
«Hizb ut-Tahrir» halqara siyasiy İslâm teşkilâtınıñ vekilleri öz vazifesini, bütün musulman devletleriniñ bir İslam hilâfeti içinde birleştirilmesi, dep köstereler. Lâkin olar buña irişmek içün terroristik usullarnıñ qullanılmasını red ete ve Rusiyede aqsız yerde taqip etilgenlerini aytalar. 2003 senesinde Rusiyeniñ Yuqarı mahkemesi «Hizb ut-Tahrir»ni, «terroristik» tanılğan 15 birleşmeniñ cedveline kirsetip, yasaq etti.
«Hizb ut-Tahrir işi» boyunca tevqif ve mahküm etilgen Qırım sakinleriniñ qorçalayıcıları, taqipniñ diniy alâmetke köre yapılğanını tüşüne. Advokatlar, Rusiye uquqqoruyıcı organları tarafından bu iş boyunca taqip etilgenler esasen qırımtatarlar ve olarnen birlikte İslâm dinini kütken ukrainler, ruslar, tacikler, azerbaycanlar ve diger etnik gruppalarğa ait Qırım sakinleri olğanını qayd eteler. Halqara uquq, işğal etilgen territoriyada işğal etken devletniñ qanunlarını tatbiq etmekni yasaq ete.
