«Bizler işğalcilerniñ ögünde tiz çökmeyip, halqımıznı qurtardıq» – Refat Çubarov

(Devamı. İntervyunıñ birinci qısmını mından oquñız)

Qırım.Aqiqat Qırımtatar halqı Milliy Meclisiniñ reisi, Ukraina halq deputatı Refat Çubarovdan alğan büyük intervyu azırladı. Ekinci qısmında o, Milliy Meclis reisi vazifesine yapılğan saylâvlarındaki reqabet, Zaur Smirnov ve Lenur İslâmovnıñ temsilci olaraq yarımadanıñ Rusiye nezaretindeki ükümetine yollanuvı ve Qırım ilhaq etilgen soñ, şu arada Qırımdan ketmegeni aqqında ikâye ete.

– 2013 senesi siz Meclis reisi saylâvlarında ğalebe qazanğan ediñiz. Sizge 126 kişi rey berdi, Remzi İlyasovqa ise (al-azırda rusiyeli Qırım parlamentiniñ vitse-spikeri- QA) 114 kişi. Siziñ fikriñizce, eger aksine olğan olsa, bir şeyler deñişir edimi? Zira İlyasov 2014 senesi rusiyeli işğalciler tarafına keçken edi.

– Er şey ğayet dramatik olıp keçti. Bu vaqialardan bir ay evelsi Remzi İlyasovnıñ teşebbüsi ile onen körüşüv yapqan edik. Qurultaydan soñ nasıl işbirlik yapacağımız aqqında laf etken edk. O, men reis olaraq saylanğan taqdirde onı birinci muavin vazifesine tayin etmege azırımmı, dep soradı. O, devam eterek, özü saylansa, maña reisniñ birinci muavini vazifesini teklif etecegini ayttı. Men bunı yapmam dep cevap berdim. O zaman men ayrıca, meni saylâmasalar, öz namzetimni bile Meclis azalığına qoymaycağımnı da ayttım.

Saylâv neticeleri belli olğan soñ, o maña öz adamları vastasınen bir daa, devlet idariy organları ve yerli şuralarnen çalışacaq idareniñ başına keçmege istegeni aqqında haber ete. Men oña bu vazifeni teklif etip olamaycağımnı ve o Qırımtatar Milliy Meclisiniñ yüksek sayılğan aza statusına saip olğanını, onıñ içün illâ ki bir iş tapılacağı aqqında ayttım.

– Arañızda duşmanlıq bar edimi? Ya da bu reqabetniñ bir şeklimi?

– Bizim usullarımız ve taqım içinde çalışuv añlayışımız farqlı. Men insanlarnı yapqan ya da yapacaq şeylerimiz doğru olğanına inandırmağa areket etem. Men insanlarnı maña ziyade bağlı qalacaq alğa qoymamağa areket etem. Remzi bir insannı öz vesayeti altına ala bile, amma o adam şimdi ya da kelecekte bir areket etecegini bilmek kerek.

– Eger Remzi İlyasov o vaqıt ğalebe qazanğan olsa, 2014 senesi ne yapqan olur edi?

– İşğalniñ ilk ayında ve şimdi olıp keçken şeylerni daima tüşünmek kerek. Başımızda bizim pozitsiyamıznı belgileycek pek çoq motivatsiyalar bar edi. Areket ve qararlarımnıñ çoqusı, Rusiye arbiy maşnasınen yalıñız başına qalğan qırımtatar ealisini qorçalamaqnen bağlı edi. Safdaşlarımnıñ ekseriyeti de bunı tüşüngeninden eminim.

Menim bazı arqadaşlarım Remzi er zaman, Qurultay oña qol tutmadı degen fikirnen yaşap, canı ağırtqanı aqqında aytalar. Lakin 114 rey – az sayılmaz. 12 rey eksik olması – küçler aman-aman aynı seviyede olğanını köstere. Vaqtı kelip siz bu sualnen oña muracaat etkeniñizni ister edim, lâkin bu ihtimal imkânsızdır dep tüşünem. Bizler Qırımğa qaytırmız, bundan asla şübelenmeyim, amma Remzi o yerlerden uzaqlarğa keter. Onıñ taqdiri böyle olur dep belleyim.

– Ne içün?

– Men asla bilmeyim. Men bellesem, Rusiye ordusınıñ tecavuzı ve Qırımnıñ işğal etilüvi içün mesuliyetli insanlarğa pek farqlı yanaşmaq kerek. İşğalcilerniñ yerleşip almasına öz ihtiyarınen doğrudan yardım etken, başqa insanlarnıñ taqip etilüvinde iştirak etken, ant-yeminine hainlik etken insanlar... İşte bu yerde mesuliyet derecesi pek sert olmaq kerek.

– Remzi İlyasov da bu cedvelge kiremi? 2014 senesi yañı ükümetnen işbirligi yapqanı içün İlyasov Meclis terkibinden çıqarılğanını hatırlatmaq kerekim ve Qırım MC Prokuraturası onı devlet hainliginde qabaatlay. O, qıdıruvğa ilân etildi.

– Ükümetnen doğrudan işbirlik yapıp, aynı zamanda taqip etilgen Ukraina vatandaşlarını qorçalamaq içün iç bir şey yapmağan, böylece öz areketlerinen bu taqiplerni taqdir etken er bir qırımtatar... Bu insanlar menim içün cinayetçi sayıla.

Remzi İlyasov defalarca qırımtatarlar ve etnik ukrainlerniñ taqip etilüvinen bağlı izaatlar bergen edi ve bu serbest insanlarğa qarşı taqiplerni daa ziyadece arttırabile edi. Onıñ içün bu meselede mesuliyetli olıp, o tolusınen cevap bermek kerek.

– İşte epbir 2014 senesi Qurultay Qırımnıñ rusiyeli ükümetine öz temsilcilerini yollamağa qarar bergen edi. O zaman siz nege qarar bergen ediñiz? Ne saylâyım degen manada de o yaqqa, de bu yaqqa sallanma kibi bir vaziyetiñiz olğan edimi?

– O künlerde Moskva tarafından qurulğan ükümetnen kontaktqa kirüvden qaçınmaq imkânsız edi, ve artıq o zaten, işğalci ükümet edi. İnsanlar bizge muracaat etken meselelerni o daqqada çezmek kerek edi. Olarnıñ çoqusı qavğa çıqaracaq kibi edi: bir yerde elinde silâsı olğan içkili kazaklar, bir yerde öz köyüni qorçalağan qırımtatarlar, Canköy rayonındaki köylerniñ birine evlerni yıqmaq içün BTR sürüp kirgen...

İç olmağanda bir qaç kişi o yerde bulunıp, bu areketlerge tesir etecek alda olmaq kerek edi. Lâkin qırımtatar halqınıñ temsilcileriniñ anda yollanılğanı, Qırımda olıp keçken vaqialarnı siyasiy ceetten tanıymız degen manağa kelmey edi, çünki aramızğa artıq meca çekken edik. Er ne ise de, az bir vaqıt içinde bizler bu yolnıñ semeresiz olğanına kördik ve mayısnıñ 18-nden soñ, temsilcilerimizden biri (Lenur İslâmov – QA) öz ihtiyarınen, ve bizim qararımızğa uyaraq nazirler Şurasını terk etken edi.

​– Eger o zaman er şeyniñ bu şekilde olacağını bilgen olsaydıñız, aynı şekilde rey bergen olur ediñizmi?

– O vaqıtlarda qırımtatarlar doğrudan qatliamğa oğratılmaması ve dögülmemesi içün er şey yapqanımıznı bilem. Qırımğa tolıp taşqan paramillitarik teşkilâtlar areketleriniñ çeşit türlü soylârı bar edi. Olar yerli yerli adiy marginallar degil ediler. Olar esasen Stavropol ve Krasnodardan kelgen, Çeçenistannı keçken, çeçen qadın ve balalarnı pıçaqlağan banditler edi. Olar Qırımda da aynı areketlerni yapmağa azır ediler.

– Arpelniñ 4-nde (2014 senesi –QA) Qırım Devlet şurası Meclis yollağan eki namzet Zaur Smirnov ve Lenur İslâmovnı tasdıqlay. İyünniñ 7-nde ise, Meclis olarnı keri çağırıp ala. Ondan evel, mayısnıñ 28-nde İslâmov Qırım Cumhuriyeti Devlet şurası qararınen vazifesinden boşatılğan edi. Zaur Smirnov ise, çıqmağa istemedi ve işten boşatılğanına qadar 2017 senesi oktâbr ayına qadar o Qırımnıñ rusiyeli ükümetinde çalışmağa devam etti. Lenur İslâmovnen Zaur Smirnov arasındaki farq ne?

– Farqı şunda ki, olar muayyen bir vazifelernen yollanılğan ediler, ancaq bu meselelerniñ çezilüvi imkânsız olğanı belli olğanınen biz ilk olaraq, o andan keri qaytacaq dep qarar berdik. Ekincisi ise – Zaur Smirnovnıñ añındaki deñişmeler. Olarnıñ (Zaur Smirnov ve Lenur İslâmovnıñ yerine tayin etilgen Ruslan Balbek - QA) özleri, öz halqınen Qırımnıñ faciası üzerinde şahsiy karyerası qurıp olacağına qarar berdiler. Lenur İslâmovnıñ böyle bir motivatsiyası yoq edi.

Putinge barmam içün maña doğrudan doğru basqı yapılğan edi. Men tek Qırımda qırımtatar halqınıñ havfsızlığını muzakere etmek içün baracağım, depşart qoydım. Bu sebepten körüşüv yapılmadı. Lenur İslâmovnı da körüşüvge alıp ketüv teşebbüsi de çul tutmadı, çünki o körüşüvge yalıñız qırımtatar halqı Milliy Meclisiniñ reisinen beraber baracağını ayta. Digerleri, şu cumleden Remzi İlyasov bu körüşüvge baralar. İşte, bu vaqiadan soñ aramızda kerçek bir ayrılıq başlay.

– Lenur İslâmovnıñ aprelniñ 4-nde vazifesine başlağanında: «Aslında er bir muvafaqiyet qol tutuşuv miqdarınen alâqalı. Qol tutuşmaq kerek, çünki bizler artıq RF subyekti olamız, kimsege açuvlanmadan, al-azırdaki qanunlarğa binaen yaşamalı», degen sözlerine ne demek mümkün. Meselâ, bizim böyle bir sözlerimiz yoq.

– İhtimal, onıñ bu soy muvafaqiyetsiz ifadeleri olğandır. Ancaq o bulunğan şartlarda, onıñ ögünde turğan vazifeler yapmaq içün... İşbrliginde bu muayyen resmiyetçilik talap ete edi. Buña beñzer, meselâ: bizler (Ukrainanı közde tutam) Qırımnı terk etkenimizge nasıl baqmalı, ordu çıqartılaraq, işğalcilernen arbiy tehnikani çıqaruv boyunca körüşüvler yapılğanı, ne içün çeşit halqara seviyelerde Rusiye temsilcilerinen körüşken edik degen, pek çoq sual bermek mümkün.

Cemidanıñnı toplap Qırımdan çıqıp ketmek – eñ qolay iş. Rusiye ilhaqını qabul etmegenlerniñ ekseriyeti zaten böyle yaptı. Ancaq saña muhtac olğan halqnı terk etip ketüv – men böyle yapıp olamam. Bundan da ğayrı, biz halqımıznıñ işançını qazanğan saylâv sistemasından keçtik. Havfsızlıqnı, şu cumleden halqıñıznıñ havfsızlığını teminlemege mecbur olğan devlet bunı yapmağa çaresi yoq ise, bazı areketlerden vazgeçip olamaysıñız. Bu er devirge has aksiomadır. Eñ esası – menlik ve degerlik yıqılıp, hainlik başlağan sızıqnı keçmemek.

Qırımğa iç bir siyasetçi öz paytahtı olğan Brüssel, Warszawa, Vilnius, Kyivde bulunaraq, kelip olamağan, qırımtatarlarnıñ vaziyetine tesir etip olamağan vaqıtta, öz taqdirimizni çezmege mecbur qalğanımızda, bizler işğalciler ögünde tiz çökmeden öz halqımıznı qurtardıq. Bu yerde o vaqıttaki Milliy Meclisnen qırımtatar halqı milliy areketiniñ fenomenini körmek kermek.

(Materialnıñ metin şeklini Katerina Kovalenko azırladı)