BMTniñ perdeleri artında: halqara saada qırımtatarlarğa qol tutuv

Rusiye akimiyetiniñ Qırımdaki repressiyalar aqqında malümatnı «bastırmaq» teşebbüsi netice bermey, çünki yarımadada olıp keçken şeyler aqqında bilgiler, ne olsa-olsun, halqara toplulıqqa irişecekler. Qırım.Aqiqatqa bunı AQŞ Qırımtatar Birleşmesiniñ reisi, Dünya Qırımtatar Kongressiniñ azası Ayla Bakkallı ve onıñ yardımcısı Timur Kırımoğlu işandırdılar. Olarnıñ aytqanına köre, qırımtatarlarnıñ Amerikadaki diasporası yarımadada qalğan qırımtatar halqınıñ liderleri ile er vaqıt alâqada buluna ve dünyağa vaziyetni añlatmaq içün qolundan kelgenini yapa.

Timur Kırımoğlu: «Qırımtatarlarnıñ AQŞqa üç icret dalğasını ayırmaq mümkün. Birincini 1917 senesi inqilâbından soñ kelgenler teşkil ete. Bazılar 1937-1938 senelerinde qırımtatarlar elitası qurşunğa tizilmege başlağanda Ğarpqa qaçıp oldı. Ekinci küçlü dalğa 1944 senesinde oldı. O zamanğa qadar bir çoq qırımtatar sovet akimiyetiniñ küçük halqlarğa qarşı repressiyaları aqqında endi eşitti ve sovet ordusı kelmezden evel Avropağa ketip oldılar. Bir çoqları başta Türkiyege ketti. Bu dalğanıñ büyük qısmı Bulğaristanda qaldı. Anda ale daa içinde tek qırımtatarlar yaşağan köyler bar. Söz kelimi, Ayla Bakkallınıñ qorantası Qırımdan bu icret dalğası vaqtında çıqqan edi», – dep ikâye ete.

Dünya Qırımtatar Kongressiniñ azaları: işte bu dalğanıñ vekilleri, AQŞqa kelip, keçken asırnıñ 60-ncı yıllarında Bruklinde qırımtatar halqınıñ milliy medeniyet merkezini meydanğa ketirdiler, dep añlatalar.

Timur: «Bu merkezni meydanğa ketirgen adamlar ale daa sağ. Elbette, qırımtatarlarnıñ bir qısmı Türkiyede, Bulğaristanda qaldı ya da sürgün etilgen soñ barıp tüşken yerleri olğan Özbekistan ve diger cumhuriyetlerden qaytıp oturmadı. Ve bu sebepten bütün dünyadaki qırımtatar cemaatlarını koordinirlemek ve birleştirmek içün 2008 senesinde Dünya Qırımtatar Kongressi meydanğa ketirildi. Üçünci, kene de keniş bir icret dalğası 2014 senesindeki Qırım ilhaqından soñ başlandı. Pek çoq kişi Ukrainağa, Kanadağa, bazılar AQŞqa kete», – dep ikâye ete.

Amerikada yaşağan qırımlılar, tarihiy vatanlarınıñ tışında yaşağan muddetleriniñ uzun ya da qısqa olğanına baqmadan, oña yardım etmege tırışalar. Misal içün, Nyü-Yorktaki medeniyet merkezi, Qırımda muhtac olğan qorantalar içün para toplav boyunca hümanitar vazifeni öz boynuna aldı.

Öz nevbette Ayla Bakkallı, BMTde qırımtatar meselesi muzakere etilgen toplaşuvlarnıñ aman-aman episine bara. O, türlü çetel eyetleri ile körüşip, olarğa ilhaq etilgen yarımadadaki vaziyetni añlata.

Timur: «Bir çoq adam yarımadadaki vaziyet aqqında bütün malümatnı bilmey. Biz malümatnı bildirmek içün AQŞ Kongressi azaları, Amerika ekspertleri, konferentsiyalarnıñ delegatları ve BMTdeki çetel vekilleri ile faal surette iş tutamız. Misal olaraq, İspaniya kibi uzaq devletlerden olğan adamlarnıñ bizim problemlerimizni añlamağa ve atta bizge qol tutmağa başlağanlarına özüm şaat oldım. Ondan ğayrı biz noyabrniñ 14-nde BMTniñ ilhaq etilgen Qırımda insan aqları boyunca yañartılğan qarar leyhasınıñ qabul etilmesinden evel büyük bir azırlav işini yaptıq. O zaman Nyü-Yorkqa Mustafa Cemilev ve apishaneden daa yaqında çıqqan Ahtem Çiygoz kelip, özleriniñ repressiyalarnen qarşılaşuv tecribelerini paylaşa bildiler», – dep hatırlay.

Ayla Bakkallınıñ aytqanına köre, diger ülkelerniñ vekillerini, Rusiye akimiyetinıñ qırımtatarlarnı taqip etkeninde qandırmaq pek ağır degil. Ondan da ğayrı: bir çoq kişide bu malümat artıq şübhe doğurmay.

O: «Dünya Qırımtatar Kongressiniñ vekilleri BMT ve Avropa parlamentinde çalışa, olarnıñ vekilleri yaqında Strasburgda keçken körüşüvde bulundı ve anda Qırımnıñ Ukraina olğanınıñ ve yarımadada insan aqlarınıñ toqtamayıp bozulğanınıñ açıq-aydın añlayışı duyula», – dep qayd ete.

AQŞ Qırımtatar Birleşmesiniñ reisi: bir sıra devletler halqara saada Ukrainağa ve qırımtatar cemaatına ciddiy bir qol tutuv kösterdi, çünki olar içün Rusiye telükesi ve repressiyalar meseleleri, yalıñız eşitmekçe bilgen şeyler degildir. Bular, eñ evelâ, Baltıq devletleri, Gürcistan, Poloniya ve diger Şarqiy Avropa devletleridir. Aynı zamanda «eski Avropa» devletlerinen de bir tilge kelmek qıyın olmadı.

«Misal içün, Büyük Britaniya – bizim daimiy ve küçlü ittifaqdaşımızdır. Biz qırımtatarlar aqqında filmni köstergende, pek çoq devletniñ vekilleri, kösterüvde bulunıp, ne qadar çoq qırımtatar 2014 senesiniñ martında referendum ve işğalğa qarşı çıqqanını öz közlerinen kördiler», – dey o.

Ayla Bakkallı : Rusiyeniñ BMTde kerçekten de büyük bir diplomatlar ve jurnalistler apparatı bar. Lâkin soñki yıllarda bu devletke işanç o qadar eksildi ki, pek çoq hadimleri bile Rusiyeniñ menfaatlarını muvafaqiyetle qorçalap olamaylar, dep tasdiq ete.

Ayla: «Bu hususan Rusiyeniñ Suriyege tecavuzından, ve ayrıca anda himiyeviy ücüm yapılğanda Rusiye tekrar Başar Asadnıñ tarafını tutqan soñ belli oldı. Suriye halqınıñ azapları daa bir kere Rusiyeniñ Ukraina ve Qırımda yapqanını vastalı surette tasdiqladı, çünki bundan soñ pek çoq insan, Ukrainanıñ Rusiye tezavuzınıñ yekâne qurbanı olmağanına özü şaat oldı», – dep añlattı.

Aynı zamanda Timur Kırımoğlu tasdiqlay: ekseriyetler nevbetteki qararlar qabul ya da yañı sanktsiyalar tatbiq etilgen soñ Qırımda, qırımtatar aqlarınıñ halqara seviyede qorçalavınıñ yan tesiri olaraq, repressiyalarnıñ yañı dalğaları başlay. İşte bu sebeptendir ki, AQŞta yaşağan faaliyetçiler bile, olarnıñ faaliyetleri içün Qırımda yaşağan soyları cezalandırılmasın dep, adlarını bildirmeyip faaliyet köstermege tercih eteler.

Timur: «Tamam bu künlerde yalıñız oğlu Ukraindada ATOda hizmet etkeni sebebinden Qırımda bir qadınnıñ evinde tintüv yapıldı. Rusiyeniñ bölgeleri ile qıyaslağanda, Qırımda telükesizlik hadimleri faaliyetçilerniñ soylarına qarşı «rehinlik» taktikasını daa sıq surette qullanalar. İşte bu sebepten mında, Nyü-Yorkta bile bazı adamlar açıq tedbrlerde mennen resimge çıqmağa qorqalar, çünki yaqınları içün telâşlana ve Qırımğa barmaq imkânından marum qalmaq istemeyler», – dep itiraf ete.

Lâkin faaliyetçiler kene de israr ete: Qırım boyunca nevbetteki vesiqalarnıñ qabul etilmesinden soñ repressiyalarnıñ artqanına baqmadan, halqara tazyıq uzun bir muddet zarfında qırımtatarlarnıñ taqdirini qolaylaştıra bilecek.

«2014 senesiniñ küzüni hatırlasaq, o zaman insan alıp qaçuvları pek sıq ola edi. Daa doğrusı, 2-3 ay içinde 30-ğa yaqın kişi alıp qaçıldı. Meclisniñ Ukraina parlamentinde ve ondan soñ Ukraina akimiyetiniñ halqara saada ve qırımtatarlarnıñ BMTde uzun vaqıt devam etken çalışmalarından soñ bunıñ kibi dayanılmaz adiseler toqtaldı. Şimdi qırımtatarlarğa narazılıq aktsiyaları içün cöremeler tayin etile, lâkin bu, alıp qaçuvlar ve öldürüvler ile qıyas etilgende daa yımşaqtır», – dey o.

Öz nevbette Ayla Bakkallı, bir repressiyalar başqa bir repressiyalarğa deñiştirilse, olarnıñ yımşatılğanı aqqında söylemek doğru degildir, dep saya. Buña baqmadan, onıñ fikrince, BMT tarafından qabul etilgen qararlarnıñ emiyeti pek büyük.

O: «Halqara saada Qırımda qırımtatarlarnıñ ve insan aqlarınıñ qorçalavı toqtatılsa, bu, Rusiye yeñdi añlamına kelecektir. Biz repressiyalar aqqında bir şey aytmasaq bile, olar kene devam etecek, ve bu sebepten böyle vaziyette biz mağlübiyetten başqa bir şey qazanmaycaqmız. Bu qararlar – aq-uquq qoruyıcıları içün pek muim bir alettir. O, olarğa mahkemege arizalar bermege imkân bere. Bu, Qırımda insan aqları saasındaki bozuluvlarnıñ ale daa devam etkenini tasdiqlamaq içün qullanıla bilecek materialdır. Halqara cinaiy mahkeme böyle repressiyalarnıñ mevcüt olğanını endi tanıdı», – dep hatırlattı.