Müfti Ablayevniñ «gür» susqunlığı

Mahsus Qırım.Aqiqat içün

Rusiyeniñ mahsus hızmetleri Qırım musmanlarını taqip etkenleri arada, Qırım musulmanlarınıñ diniy idaresi ve şahsen müfti Emirali Ablayev, sözsüz razılıq ile indemey, bazıda ise – gizliden bunı destekley. Yarımadada nevbetteki tintüv ve yaqalav tolqunı keçti, muftiyatta isse gür sesnen sustılar.

İşğalniñ başlanmasınen diniy idare «evrimden» keçti: taqip etilgen dindaşlarğa destek olaraq seslendirilgen soluq beyanatlar aşkâr olğan işbirlikçilikke çevirildi. Bundan evel, qanunsız tintüvlerge ve uydurılğan cinaiy işlerge seslenip, QMDİ vekilleri iç olmadı bir de bir şekilde cevap bere ediler. Daa keçken sene fevral ayında muftiyatta resmiy şekilde yarımada musulmanlarınıñ menfaatlarını qorçalamağa niyetli olğanlarını beyan etken ediler. Atta «Hizb ut-Tahrir» diniy-siyasiy teşkilâtnıñ azalığında şekli olğanlarnı qorçalamağa azır ediler.

İdarede böyle beyan etilgen edi: «Uquq qoruyıcı organlarınıñ areketlerinde qanun bozuvları olsa, zarar körgenlerniñ muracaatı ile, Qırım musulmanlarınıñ qanuniy aqlarını ve menfaatlarını qorçalamaq içün Qırım Müftiligi er türlü destek bermege azır». Adaletli olmaq içün qayd etmelimiz ki, muayyen areketler bundan soñ yapılmadı.

Doquz ay soñra Müftilikniñ balâğatı bayağı deñişti. Nevbetteki tintüvlerni izaatlap, müfti muavini Esadullah Bairov «Hizb ut-Tahrirni» «terroristik teşkilât» olaraq adlandırdı. «Bundan sebep bu fırqa bölükleriniñ teşkil etilmesi qanun tarafından taqip etile. Bizler bütün musulmanlarnı bu areketke qarşı diqqatlı olmağa, özüni ve aileni qorumaq içün kerekli tedbir almağa çağıramız», – dedi Bairov. Destek berilmesi aqqında işandırmalar, artıq «hizblernen» bağlı olğanında şeklengen musulmanlardan yüz çevirmek çağıruvlarına çevirildi.

Endi faaller açıqtan deyler ki, keçende yüz bergen tintüvlenen müfti Ablayevniñ doğrudan-doğru alâqası bar. «Elimizde olğan malümatqa köre, Qırım musulmanları diniy idaresiniñ vekilleri Qırım musulmanlarınıñ tintüvleri ve apiske alınmalarına yardım ete. Olar Qırım musulmanlarını terrorizm ve ekstremizm ile qabaatlaylar. 2014 senesi mart ayında Emirali Ablayev qırımtatarlardan iç birini ıncıtmağa bermez, dep aytqan edi», – dep qayd etti Enver Şerfiyev. Faalniñ fikirine köre, QMDİ desteginen Qırımda muhalifetke qarşı küreş başlatıdı.

Advokat Emil Kurbedinovnıñ, «eksremistik» malümatlarınıñ tarqaluvında qabaatlanıp, apis etilmesine Diniy idare hadimleri de qarışmaq mümlünler. Çünki Emil, Emirali Ablayevniñ öz dindaşlarını FSB-ge «çaqqanı» aqqında birincilerden olıp beyan etken edi. Bundan soñ, müftiniñ imzalağan vesiqaları aşkâr etildi. Müfti efendi, Qırımdaki FSB idaresiniñ yolbaşçısı Viktor Palaginge muracaat etip, bazı dindaşlarınıñ adlarını ketirip, kendilerini «Hizb ut-Tahrir» ve «habaşiler sektasınıñ» azaları olğanında qabaatlağan eken.

Vaqialarnıñ çerçivesinde añlaşıla ki, QMDİ yolbaşçıları sadece Moskva ve onıñ uşaqları ögünde hızmetini eda etmek mecburiyetinden sebep böyle areket etmey. İlk evelâ, ukrain ükümdarlığı vaqıtında müftiyatqa keder etkenlerni Emirali Ablayev rus silâlı hızmetleriniñ qollarınen yoq ete. Hizb ut-Tahrir tarafdarları müftini keskin şekilde tenqid ete, onıñ diniy yetekçiligini red ete, camilerde tain etilgen imamlarğa narazılıq bildire ediler. İslâmğa köre, camini idare etecek din adamı yerli cemiyet tarafından saylanılmaq kerek. Ablayev ise, aksine, diniy idare ve yerli imamlar arasında qattı itaat bağını qurdı, bu ise islamnıñ farqlı aqım vekillerni qozğalata edi.

İşğalden ögüne, diniy muhalifet onı akimiyetniñ zapt etilüvinde qabaatlay edi. Şimdiki müfti vaqıtında öyle bir sistema quruldı ki, o yaşayışınıñ soñuna qadar vazifesinde bulunmaq mümkün edi: QMDİ imamlarnı tainley edi, olar ise öz nevbetinde qırımtatarlarnıñ diniy liderini saylay ediler. Böyle siyasetniñ eñ yüksek derecesi 2013 senesi Qırım Musulmanları Qurultayında körüngen edi, o toplaşuvda Emirali Ablayev müfti vazifesine yekâne namzet olaraq kösterilgen edi, ve onı bir ağızdan nevbetteki müddetke sayladılar.

Müftiyatnıñ qoqlağa çevirilmesi ve diniy idarelernen camiler içün davalaşuv muhalifetçilerni siñirlete edi. Bazı vaqıtları tartışma tarafları şahsiyetlerge keçe edi, ve Ablayevke «haçlı müfti» dey edi. Prezident Viktor Yüşenko onı «Yararlıqları içün» III derece orden ile taqdirlegen edi, ve bu mükâfat, çoqusı ukrain ordenleri kibi, haç şekilinde yapılğan edi. Bu beyan olunğan soñ, müftini mısqıllap başladılar.

Ekinciden, «referendum» keçirilgen soñ Rusiye akimiyeti, Ablayevniñ taqımı ve Kyivdeki müfti Ahmet Tamimniñ yarımadadaki tarafdarları arasında yer alğan davanı qullanıp başladı. Rus «akimiyeti» kelip, «Tavriya muftiyatını» teşkil etti. Bu teşkilâtnıñ yolbaşçıları daima Ablayevni tenqid ete edi, sanki o «ekstremistlernen» keregi kibi küreş alıp barmay edi. Olar er daim «Tavriya muftayatı» Kreml içün daa faydalı olacağını, Emirali Ablayev ise Milliy Meclis azası olmaqnen özüni «lekelegenini» aytıp tura ediler.

QMDİ yolbaşçılığı borçlı qalmadı. Ablayevniñ tarafdarları qarşı tarafta «sektant» ve «habaşiler» olğanını aytalar. «Tavriya muftiyatı», areketiniñ başında bazı bir şeyler elde etip olğan edi. 2014 senesi küzde olar, onğa yaqın camini öz nezaretine keçirgenlerini aytqan ediler. Lâkin soñra böyle faaliyet eksildi. «Akimiyet» tarafından destek berilecegine işanç kerçekleşmedi. Faqat raqipleriniñ areketi Ablayevni daa itaatlı olmağa mecbur etti. Akis alda onıñ teşkilâtını, qolaylıq ile, riayetkâr «Rusiye vatanperverleri» musulmanlarına deñiştirecekler. Ket-kete manevra meydanı daa ziyede sıñırlana. Endi Emirali Ablayev, taqlit şekilinde olsa da, amma semetdeşlerini qorçalamaç içün iç bir şey yapıp olamay. Vazifesinde qalmaq içün müfti efendi, dindaşları eziyet körgenleri vaqıtta, gür süküneti ile ödemeli.

Sergey Stelmah, siyasiy közetici

«Fikir» rubrikasında bildirilgen fikir-tüşünceler müelliflerniñ noqtaiy-nazarını aydınlatıp, muarririyetniñ baqışları ile aynı olmaması mümkün