Kiyev – O, boyevikler tarafından eki kere esir alınğan ve azat etilgen yekâne qırımtatar qadınıdır. O, Donbassqa gumanitar yardımnı alıp kete ve arbiy esirlerniñ azat etilmesinen oğraşa. Qırım yarımadasından mecburen köçip kelgen qadın qan tökülmesini ve davanı toqtatmağa çağırıp, er şey yerine qaytacağına, Qırım ise kene de Ukraina terkibinde olacağına inanmağa devam ete.
Qırım.Aqiqat Euromaydan faali olğan qırımlı Gayde Rizayevanı onı Kiyevde esaretten qarşılağan dostları ve tuvğanlarınen beraber çiberek qavurğanda kördi. Gaydeniñ aytqanına köre, Qırım işğalinden evel o, 10 yıl devamında mahkemede çalışıp, «Qırım Muhtar Cumhuriyetiniñ uquqçısı» unvanını alğan edi. Euromaydan ve ondan soñraki vaqialar onıñ ayatını deñiştirdi. Başta qırımlı köçip kelgenlerniñ yerleştirilmesinen oğraşa edi, soñra ise arbiy areketler alanına yol aldı...
– Nasıl etip esir tüştiñiz, ve andan çıqmağa kim yardım etti?
– Batalyonlarımızğa gumanitar yardımnı alıp ketecek edik ve keçken sene iyül 22-de LNR blokpostlarından birinde yaqalanğan edik. Oktâbr ayında meni separatistler yerine azat ettiler, meni «Vatanperver» arbiy esirlerni aluv gruppası qarşılağan edi. Soñra olarnıñ hadimi oldım ve arbiy esirlerni almaştırmağa başladım.
Bu sene LNRge arbiy esirler içün gumanitar yardımnı alıp kete edim, balalarnı, verem hastalığı olğanlarnı Alçevskten Kiyevge alıp kete edim. Lâkin Stanitsa Luganskayada tintüv oldı, aydavcınıñ maşinasında silâ tapıldı, ve bizni yaqaladılar. Bu sefer dört buçuq ay esarette qaldım. Qırımda qayd olğanımdan sebep Rusiye taqiqat komitetine avuştıracaq ediler. Lâkin iyül 10-da men ve 10 asker Sçastye şeeriniñ rayonında azat etilgen edik.
– Ne sebepten ve kim olaraq esir alındıñız?
– Men adiy insan olaraq esarette edim. Vatandaşlarnı almaştıruv mehanizmi yoq, olarnı azat etmek kerekler. LNR «anayasası» bar, qabaat 48 saat içinde bildirilmeli, dört buçuq ay devamında qabaatımnı öyle de aytmadılar, özleri qabaatımnı añlap olamay ediler. «Adam beriñiz – madde tapılır» kibi. Bugünki künde arbiyni adiy adamğa baqqanda esaretten qurtarmaq daa qolay. Adiy insanlar – göñülli, diversant, tüzetici, jurnalistler ve ilâhre. Adamlar sebepsiz qapatıla.
– Esarette ne oldı?
– Şimdi soqaqta yürgen adiy insanğa esaret ne olğanını ve anda neler keçkenini añlamaq zor. Çoqusı allarda böyle sual bereler: anda ne oldı? O yer qaideler olğan apishane bile degil: ne sebepten ve ne qadar qalğanını bilesiñ, ne tuvğanlarınen laf etesiñ, ne de cep telefonları berile. Esaret – qorqunç bir şey, er kün ölümni bekleysiñ, apishane odası açılğanda bu kün nasıl bitecegini bilemezsiñ. Keçken sene separatistler bizden malümat almaq içün közümizniñ ögünde adamlarnı öldüre ediler. Bir çoq adam öldürildi, çoqusını artıq tapamazsıñ.
Adiy ve arbiy insanlarnıñ esaret ne olğanını bilmelerini istemez edim. Lâkin Yuqarı Radadan, ükümetimizden, eñ azından bir kişi esir tüşmesini isteyim. Bizler kibi 4,5 ay qalmaq kerekmey, ya da bazıları kibi 9 ay qıynalmaq da kerekmey. Bir kün esir qalsınlar, yapqanlarınıñ aqibetlerini añlasınlar. Arbiy esirlerniñ tapılmasını isteyim, çoqusı allarda olar bunıñ ne olğanını bilmeyler, ve olar bunıñ iç bir manası yoq, dep tüşüneler. Bizler, adiy insanlar, göñülliler, adamlarnı esaretten çıqarmaq içün elimizden kelgenini yapmağa tırışamız.
Dört buçuq ay oturmaq kerekmey, olar dayanamazlar – özüni asarlar. Bir kün qalsınlar isteyim. İç olmağanda bir kişi. Ve başqalarğa da añlatsıñ. Soñra bizim adamlarımıznı tez-tez azat etmege başlarlar.
Keçken sene men adamnı bir kün quçağımda tutıp, yalvara edim: dayan. Neticede bizni işke çıqaralar – qaytamız: odada ceset asılğan. Adam dayanamadı.
– Siziñ fikiriñizce, Qırım Ukrainağa qaytacaqmı?
– Qırımnıñ Ukraina terkibine keri qaytacağına inanam. Çoqusı peşman etti. LNR ve DNR topraqlarında da peşman oldılar, bir çoq insan bunıñ başlamasından peşman ete.
Bizler, qıtada yaşağan qırımtatarlar, ananelerimizni saqlap qalamız ve bir şeyge baqmadan, Qırımğa qaytacağımızğa, daa küçlü qaytacağımızğa, ve iç bir şeyniñ bizni yeñemeycegine inanamız. Doğru areket etecekmiz, qansız. Er şey kerek olğanı kibi olacağından eminim.
Rusiyege qarşı sanktsiyalarnı quvetleştirip, dava arizalarını berip, Qırımnı keri almaq mümkün. Qırım qırımtatar cumhuriyeti adını alsa, adalet yeñecektir.
– Tuvğan toprağıñız içün cenkleşmege azırsıñızmı?
– Başqa çare qalmasa, silâ almağa kerek olsa. O sefer bizler, men de, qoluma silâ alıp, öz toprağımnı azat etmege azırım.
Er bir milletniñ vatan aqqı bar, bizler, qırımtatarlar, öyle de çoq şey kördik, tuvğanlarımıznı coydıq, ecdatlarımıznıñ mezarlarına ürmetten buña da razımız.
