Moskvanıñ Basman mahkemesi yanvar 22 künü qırımtatar halqınıñ yetekçisi Mustafa Cemilevniñ oña Rusiyege kirişini beş yılğa yasaq etken Rusiye Federal migratsion hızmetine davasını baqmağa başladı. Cemilevniñ adliyecileri mahkeme ketişatında onıñ bulunmasını ve kiriş yasaqlığınıñ lâğu etilmesini talap etecektir. Mustafa Cemilev 20 yıl devamında reislik yapqan Qırımtatar Milliy Meclisinde Federal Migratsion hızmetiniñ yasağını «Rusiye akimiyeti tarafından qırımtatarlarğa etilgen bir toqat» olaraq tanıylar ve Cemilevniñ vaziyeti boyunca qarar yuridik degil de, siyasiy alanda baqılmaq kerekligini tüşüneler.
Qırımtatar halqınıñ yetekçilerinden biri Mustafa Cemilevge Rusiye territoriyasına kirişi yasaq olğanı aqqında keçken sene baarde belli oldı. 2014 senesi aprel 22 künü Cemilev, Qırımnıñ Ukraina ile memuriy sıñırını keçkende, oña «Rusiye Federatsiyasına kiriş yasağı aqqında senet» oqulğanı aqqında bildirdi. Vesiqada ne müür, ne imza bar edi, amma Rusiyege çetel vatandaşı içün 5 yılğa – 2019 senesi aprel 19-na qadar kiriş yasaqlığı aqqında aytıla edi. Federal migratsion hızmeti bu ziddiyekte alâqası olmağanını bildirdi, amma bundan soñ – mayıs başında – Cemilevni eki kere Qırımğa kirsetmediler.
Qırımtatar halqınıñ yetkçisi Kiyevden Moskvağa kelip, Qırımğa Moskva-Aqmescit seferi ile kelmege areket etkende, şu vaqıtta oña kirişte birinci kere red ettiler. Moskvada pasport nezareti vaqtında Cemilevge kirişi yasaq etilgeni aqqında bildirdiler. O, Kiyevge qayttı ve bir künden soñ Qırımğa maşina vastası ile kirmege areket etti: amma onı biñlernen semetdeşi beklegen Ermeni Bazarnıñ sıñır noqtasında qırımtatar halqınıñ yetekçisine kene de kiriş red etildi. Mustafa Cemilev vaziyetni daa da kergin etmemek qarar alıp, Kiyevge yol alğanda, onı qarşılağan insanlar da keri qayttılar.
Oktâbrniñ soñunda belli olğanı kibi, Mustafa Cemilevniñ menfaatını Rusiyede qoruğan advokat Mark Feygin Federal Migratsion hızmetine davası ile Basman mahkemesine muracaat etti. Talap – qırımtatar halqınıñ yetekçisine Rusiyege kirişini yasaq etken senetni lâğu etmek. Radio Svobodağa Mark Feygin añlatqanı kibi, Mustafa Cemilev FMHden kiriş yasağı aqqında resmiy bildirüvni alâ daa elde etmedi eken. Advokatnıñ aytqanı kibi, FMH malümatına köre, Cemilevge Rusiye territoriyasına kirişi milliy havfsızlıq yüzünden yasaq etilgen eken («Çetel vatandaşlarınıñ ve vatandaşlığı olmağan şahıslarnıñ Rusiye Federatsiyasına kirişi ve Rusiye Federatsiyasından çıqışı aqqında» Qanunınıñ 37-nci maddesi, birinci qısmı). Aprel ayında Qırım cumhuriyetiniñ başı Sergey Aksönov Cemilevniñ kiriş yasağını böyle izaatlay edi: «İşbu şahısqa ğarp memleketlerniñ mahsus hızmetleri tarafından vaziyetni kerginleştirmek vazife berilgeni şübesizdir. Tınçlığımıznı bozmağa fırsat bermemiz. Bizge yaman niyetleri ile kelgenlerni mında kirsetmemiz».
Yanvar 22-ne belgilengen FMH-ne açılğan dava boyunca birinci mahkeme toplaşuvında advokat Mark Feygin Cemilevge kiriş yasağı aqqında resmiy vesiqanıñ berilmesini talap etecek. Bunıñ ile imayesi mahkeme ketişatında Mustafa Cemilevniñ şahsiy bulunuvını isteycek:
– Biz milliy havfsızlıq manasını aydınlatqan şartlarnıñ izaatını ve kiriş yasağınıñ sebeplerini ögrenmege areket etecekmiz, – dey advokat Mark Fegin. – Bu qararnıñ qabul etilmesine sebep olğan Federal Havfsızlıq Hızmetiniñ mahsus vesiqası olmalı. İşbu allarnı nazarğa alıp, mahkeme toplaşuvında Mustafa Cemilevniñ şahsiy iştiragini talap etecegim. Tabiiy ki, Cemilevniñ toplaşuvda bulunuvını mahkeme al ete bile. Onıñ menafaatı aqqında söz kete ve men kiriş yasağı içün delil ola bilecek bütün malümatnı bilmeyim, belki. Cemilevniñ şahsiy bulunuvı ğayet emiyetlidir – öz aqlarınıñ yalıñız temsilcisinden degil de, öz başına qorçalavıdır.
Advokat Mark Feygin Mustafa Cemilevniñ vaziyetinde yasaqnıñ yalıñız siyasiy negizi aqqında degil de, yuridik kolliziya aqqında söz ketkenini tüşüne:
Uquqiy ceetten adiy bir al degildir: bir devlet edi, başqası oldı.
– Mustafa Cemilevniñ Vladimir Putin ile subeti bellidir. Oña Qırımnıñ Rusiye Federatsiyasına qoşuluvına itiraz bildirmeyip, Qırımda yaşamağa teklif etilgen edi, o, tabiiy ki, bunıñ ile razı omladı. Menimce, bu sebepten onı Vatanına kirsetmeyler. Mustafa Cemilev belli insan, Parlament deputatıdır. Onıñ öz toprağında yaşamağa aqqı olğan vatandaş adı-sanından şübelenmege acet yoq. Zanımca, dava siyasiy ceetten degil de, uquq qaidelerine bağlı olacaqtır. Siyasiy mesele bir daa peyda ola bilir. Vesiqalar olmağanı sebebinden biz onıñ Rusiye Federatsiyasına, demek Qırımğa – evine de kiriş yasaqlığınıñ sebebi yalıñız siyasiy olğanı aqqında aytıp olamamız. Uquqiy noqtaiy nazardan adiy bir al degildir: bir devlet edi, başqası oldı. İnsan buña isse qoşmadı, anda yalıñız yaşay edi. Bu al mezkür şahısnı öz evinde yaşamağa aqqından marum qaldırmaq içün sebep ola bilirmi? İnsan aqları ve Rusiye Anayasasına köre, bu er şey pek şübelidir. Mesele şunda ki, mında müddet bozulğan edi: keçici müddet devamında Qırım sakinlerine Rusiye vatandaşlığınıñ qabul etilmesi boyunca qarar almağa vaqıt berilgen edi. Ve bu vaqıtqa qadar işbu şahıslarğa nisbeten iç bir senet çıqarılmaz edi. Cemilev, belki de, Rusiye vatandaşlığını qabul etmez edi, amma siz ne içündir öz qanunlarıñıznı bozasıñız?
Mark Feyginniñ aytqanı kibi, Mustafa Cemilev kiriş yasaqlığı aqqında qararğa İnsan aqları boyunca Avropa mahkemesinde de itiraz bildirecek ola – eger de Rusiye mahkemeleriniñ qararlarından oña fayda olmasa.
Qırımtatar Milliy Meclis reisiniñ muavini Nariman Celâl Mustafa Cemilevniñ vaziyeti mahkeme qararlarına bağlı olmağanından emindir. Cemilevge Qırımğa kirişi yasaq etilmesiniñ siyasiy negizi bardır:
– Qırımtatar halqı içün Mustafa Cemilev aqiqiy bir yetekçi ola. Yalıñız öz halqında degil de, bütün dünyada belli olğan bir insandır. O, böyle munasebetke, şüretke kerçekten de lâyıqtır. Mustafa Cemilevge kirişi onıñ ayırı areketleri ya da sözleri ile bağlı olmağanından şübemiz yoqtır. İtibarlı insan, Sovet birligi kibi devlette dissident olğan, halqınıñ aqları oğrunda ve sovet totalitar ya da avtoritar rejimine qarşı küreşken insan nasıldır bir devlet tarafından böyle munasebetke lâyıq degildir. Bugün qırımtatarlar içün Mustafa Cemilevniñ kiriş yasağı eñ ağır meselelerden biridir. Çünki bugün onıñ yaşdaşı olğan semetdeşleri, em de gençler içün qırımtatarlarnıñ avdeti oğrunda küreşi pek emiyetlidir, Mustafa Cemilev ise bu küreşniñ mücessemi ola. Öz yaşayışını bu kurşke feda etken, neticede yıllar devamında sovet lagerlerinde bulunğan insanğa Vatanına kirişini yasaq etmek – Rusiye akimiyeti tarafından qırımtatarlarğa nisbeten etilgen ciddiy bir toqattır. Şunıñ içün buña Rusiye Federatsiyasınıñ diqqatı hususiy olmalıdır ve doğru netice ve qararlar alınmaq kerektir. Mahkemede çeşit delil ketirile bile, amma bu meseleniñ yuridik, cinaiy ya da başqa bir negizi yoqtır. Mında yalıñız siyasiy bir mana bardır. Cevabı da siyasiy olmalıdır.
– Siz Rusiye akimiyeti tarafından qırımtatarlarğa nisbeten munasebetiniñ deñişkenini köresiñizmi? Yoqsa basqı artmaqta?
İnsanğa Vatanına kirişini yasaq etmek – Rusiye akimiyeti tarafından qırımtatarlarğa nisbeten etilgen ciddiy bir toqattır
– Rusiye prezidenti Vladimir Putinniñ Türkiye prezidenti Recep Erdoğan ile körüşüvinden soñ, bundan evel ise Türkiye prezidenti ile Meclis eyyeti körüşip, qırımtatarlarnıñ aqları ile bağlı vaziyetni muzakere etti, vaziyet kerçekten de biraz deñişti. Açıq basqı toqtatıldı, em de «Mayıs 3 künü işi» boyunca bir qaç yaqalanğan insan bile azat etildi, Rusiye ve Qırım akimiyeti hatalarını añladı, farqlı noqtaiy nazarlarnı qabul etmege azır, degen bir teessurat peyda oldı. Amma şu künleri qırımtatarlarğa nisbeten repressiyalarnıñ ğayrıdan tiklenüvini tasdiqlağan bir sıra vaqia yüz berdi. Kene de «Mayıs 3 künü işi» boyunca keçken semetdeşimiz ğayet qaba sürette yaqalandı. Ukrainadan Qırımğa kirgende, sıñırda, iç bir sebepsiz, zenaatdaşım, Qırımtatar Milliy Meclis azasını yarımadağa kirsetmey ediler. Bir şey añlatmayıp, şeylerini, maşinasını teşkerdiler. Fikrimizge köre, bu ruhiy basqı, belki de, qorquzdıruv ile bağlı bir aldır, – dep tüşüne Nariman Celâl.
Human rights watch uquq qoruyıcı teşkilâtı noyabr arizasında Qırımnıñ Rusiyege qoşuluvından soñ basqı qurbanları olğan qırımtatarlarnıñ vaziyeti boyunca öz qasevetini bildirgen edi. «Mayıs 3 künü işi» açıldı, onıñ çerçivesinde mayıs 3-de Mustafa Cemilevni Ermeni Bazarda qarşılağan qırımtatarlar taqipke oğradı. Qırımtatar Milliy Meclisini «ekstremist faaliyeti» aqqında tenbiyelediler, mahkeme talabı ile Meclis Aqmescitte olğan binasını terk etmege mecbur oldı. Qırımtatar Milliy Meclis reisi Refat Çubarovnıñ aytqanına köre, Qırım Rusiye territoriyası olaraq sayılğan 10 ay devamında Qırımnı 10 biñ qırımtatarı terk etti.
Maqaleniñ asıl nushası – Radio Svoboda saytında
