Kiyev – Qırımdan köçip kelgenlerge yardım etken veükümetke baqmağan eñ büyük teşkilâtlardan biri «Krım -SOS» cemaat teşebbüsidir. Onıñ Kiyev, Lviv, Hersonda yerleşken bölükleri er afta biñden ziyade yuridik mesleat bere ve bir sıra tedqiqiy ve medeniy leyhalarnı amelge keçire. «Krım-SOS» idarecisi Tamila Taşeva Qırım.Aqiqatqa qırımlılar qıtaiy Ukrainağa alâ daa köçelermi, köçip kelmek kibi qararlarğa ne sebepten keleler kibi suallerge cevap berdi ve köçip kelgenlerniñ ayatında cemaat faalleriniñ rolü aqqında tarif etti.
– Tamila, yarımadanıñ işğalinden soñ qıtaiy Ukrainağa Qırımdan köçip kelgen insanlarnıñ sayısını aytıp olursıñızmı?
– Resmiy malümatqa köre, tahminen yigirmi biñ. Köçip kelgenlerniñ yekâne cedvelinde qayd etüv daa soñuna yetmedi. Şunıñ içün tam bir raqamnı aytmağa imkânsızdır. Amma yigirmi biñden ziyadedir. Eñ azından eki qat arttırmaq mümkün.
– Er kes qayd etilmeymi?
– E. Başta qayd olunmağa acet yoq edi, şimdi ise siltem peyda oldı. Misal içün, meskenniñ berilmesi mümkün, işbu ketişat daa işlep çıqarılmasa bile. Bunıñ ile altı ayğa aşğariy maliye destekni elde etmek mümkün.
– Şimdi Qırımdan köçüvniñ meyili nasıldır? Aqımnıñ artması, ya da aksine – azlaşuvı yüz beremi?
– Köçüvniñ bir qaç dalğasını közetken edik. Birinci dalğa daa «referendum»dan evel edi. O vaqıt insanlar yüz bereyatqan adiselerni añlamayıp, köçip kele ediler. Bu birinci dalğanıñ bir çoq iştirakçisi soñra keri qayttı. Ekinci dalğa «referendum»dan soñ, mart 18-den başlandı. Üçüncisi – mayıs ayında. Dörtüncisi – studentlerniñ ve balalarını mekteplerge ketirgen ana-babalarnıñ köçip kelmesi ile başlandı. Şimdi qırımtatarlarnıñ ve diger millet vekilleri olğan qırımlılarnıñ zulumı devam ete. Bunı biz sentâbr ayından, «saylavlarnıñ» vaqtından köremiz. Bu sebepten de köçip kelgenlerniñ sayısı büyüktir.
Şimdi köçüv meyili tüz degil, mızraq şeklindedir. İnsanlar yavaş-yavaş köçe, amma kütleviy sürette degil.
– Qırımlılarnıñ qıtağa köçüv ketişatına akimiyet tarafından yarımadanıñ qamaçavı aqqında alınğan qarar tesir etemi?
– Köçip kelgen insanlarnıñ sayısı aqqında aytacaq olsaq, tesir etmey. Naqliyat qamaçavı Yañı yıldan evel yüz berdi, ve o Qırımda yaşağan tuvğanlarına barmağa isetegen insanlarğa tesir etti. Köçip kelgenlerge ise tesiri olmadı. Şimdi yılbaş bayramları soñuna yetti ve insanlarnıñ çoqusı evlerinde tuvğanları ile biraz bulunıp, soñra çıqmağa planlaştıra. Menimce, Qırımda iqtisadiy vaziyet daa da kergin olsa, o vaqıt insanlar faal sürette köçmege başlaycaqlar.
Qırımda iş çoq degil, aşaytnıñ satın aluvı ve kommunal fiyatlarnıñ paalılaşuvı ile problemler yüz bere. Ve insanlar siyasiy degil de, böyle içtimaiy-iqtisadiy sebeplerden köçecekler.
– Qıtaiy Ukrainada içtimaiy-iqtisadiy ceetten vaziyet güzelmi, yoqsa?
– Qıtaiy Ukrainada bundan daa da güzel degil. Amma mında Rusiye ile sıñırdaş olmağan şeerlerde nasıldır bir stabillik bardır. Sıñırğa yaqın olğan Harkov şeerinde bile insanlar çalışıp, aqça qazana bileler. Qırımda şimdi böyle imkâniyet yoq olmaqta.
Bundan da ğayrı, aşaytnıñ ketirilmesi ile problemler peyda ola. Misal içün, sağlıq ceetinden mahsus bir mahsulatta ihtiyacı olğan insanlar Qırımda bir sıra qıyınlıqlarğa rastkele. Bir sıra mahsulat yoqtır, fiyatlar paalılaştı. Yani, tuvar etiniñ bir kilo fiyatı anda 150 grivna tura.
– Yani, fikriñizge köre, içtimaiy vaziyet insanlarnı köçmege mecbur ete bile?
– E, Qırımda vatanperverlik sebebinden qalıp olamağan insanlar referendumdan soñ köçip keldiler. Şimdi insanlarnıñ çoqusı em vatanperverlik duyğusından, em de yarımadanıñ içtimaiy-iqtisadiy vaziyeti sebebinden köçip keleler. Misal içün, ağam Qırımda ticareti ile oğraşıp olamağanı içün qıtağa köçip keldi. Qıtada nasıl olacaq, belgisiz. Çünki Qırım ve Ukraina şarqından köçip kelgenlerniñ qıtadaki yaşayışı pek güzel degildir. Meselâ, qırımlılar, Milliy banknıñ qararlarından birine köre, alâ daa rezident degiller. İşbu qararğa deñişüvlerni kirsettiler, amma aqiqatta ise – közboyama oldı. Şimdi rezident statusı köçip kelgen şahıslarnıñ qaydına turğanlarğa qaytarıla.
Amma men, misal içün, Kiyevde sekiz yıl yaşayım ve, imkânlarım olğanına baqmadan, aselet mında yazılmadım. Ve şimdi rezident olmaq içün men, köçip kelgen şahıs olmasam bile, köçkenlerniñ cevdeline yazılmaq kerekim.
– Yani rezident olmaq içün qırımlılarnıñ çoqusı devletni aldatmaq kerektir, öylemi?
– E, bunı bank hızmetlerini körmek içün yapmaq kerek. Normal bir şey degildir.
– Qırımlılar em işğal etilgen Qırımda, em qıtaiy Ukrainada özlerini yat insanlar olaraq duyalarmı?
– Doğrusını aytacaq olsaq, qırımlılarğa, şarqtan köçip kelgenlerge baqqanda, biraz güzelce yanaşalar. Aprel, mayıs, iyünde olarğa munasebet başqa edi, şimdi ise menfiy bir yanaşuvnı köremiz. Keçirilgen tedqiqatlarımız bunı tasdiqladı.
Qırımdan köçip kelgenlerni qıta sakinleri añlay, olarğa sabır ile yanaşalar. Çoqusı evlerine davet eteler.
Amma devlet organlarında qırımlılarğa çeşit munasebet kösterile. Misal içün, qırımlılarğa qıtada nefaqanı resmiyleştirmege qolay bir vazife degil. Pension fondlarınıñ bölükleri insanlar Qırımda nefaqanı elde ete-etmegenini teşkirmek kerekler. İnsanlar nefaqanı almağanını tasdiqlamaq mecburlar, amma bunı isbatlaycaq vesiqalar bile yoqtır.
Bunın ile doğuv aqqında ukrain şeadetnamesini elde etmege de zor. Faqat, bu ketişat olduqça adiy ola bile. Rusiye şeadetnamesi ile kelip, oña köre ukrain şeklini almağa mümkündir. Demek, işğal vaqtında bala Rusiye şeadetnamesini, Ukraina Qırımnı öz nezareti altına qaytarsa, insan ukrain vesiqanı qullana bile. Amma bunı teşkil etmeyler.
Ukrainağa sevgi qamaçav sayesinde artmaz, devlet qırımlılarnı vaqtınca işğal etilgen topraqta yaşağan vatandaşları olaraq tanısa, o zaman bu sevgi peyda olur.
Baş nazirimiz ise Qırımnıñ qaytarıluvını endi bizim torunlarımız, nice yıllardan soñ, körer dep ayta. Bu – devletimizniñ Qırımnıñ qaytarıluvı boyunca strategiyası olmağanını tasdiqlay.
– Akimiyetniñ Qırım ile naqliyat munasebetini toqtatmaq qararına nasıl munasebette bulunasıñız?
– Buña menfiy munasebette bulunam. Prindnestrovye ya da diger işğal etilgen territoriyalarğa baqıp, qamaçav eyi neticelerge ketirmeycegini qayd etmege mümkün. Böyle areketlerniñ neticesinde Ukrainanıñ adiy vatandaşları qıynala. Qırımdan Ukrainanıñ qıtaiy qısmına kele bilecek ekstremistlernen başqa çareler ile küreşmek kerek. Bunı etmek içün bizde tış istihbaratımız ve Ukraina havfsızlıq Hızmeti, sıñır bekçilerimiz bar.
Bayramlar vaqtında qırımlılar ile qonuşqanım, olar ne Rusiye, ne Ukrainağa kerek olmağanları sebebinden bu eki devletten közü qaytqanını bildire ediler. Şunı añlap olamaylar ki, Ukraina olarğa qol tutmasa, olar onı sevmek kereklermi. İnsanlar Qırımnıñ Rusiye statusı ile razı olıp, yañı şaraitlerge alışmaqnı tüşüneler.
– Fikriñizge köre, akimiyetniñ naqliyat qamaçavı aqqında qararı nege bağlı?
– Menimce, bu qarar yalıñız havfsızlıq ile bağlı degildir. «Krım-SOS» teşkilâtınıñ esasıçı, «Ukrayinska pravda» gazetasınıñ baş muarriri Sevgil Musayeva-Borovikniñ bu qarar kömür muzakerelerinde Rusiye tarafına basım etmek ile bağlı olğanı aqqında fikrine qoşulam.
– Amma Rusiye akimiyeti bundan zarar körmey de. Qırım ile memuriy sıñırnı keçip olamağan adiy insanlar qıynala.
– Ne içün? Rusiye akimiyeti de qıynala. Sıñır er kes içün qapalı. Anda turğan yük maşinaları da, şu cümleden.
– Amma olar keçeler de.
Qırımnıñ qaytarıluvından soñ insanlar yalıñız Rusiyege degil de, Ukrainağa da sevgisini coya bilelerTamila Taşeva
– E, amma pek yavaş. Biñlerce insan Yañı yılda sofrağa kerek olğan mahsulatsız qala. Bu da Rusiye menfaatında degil. Rusiye öz zayıf taraflarını köstere, çünki öz vatandaşları olaraq sayğan qırımlılarğa zaruriy şaraitlerni temin etip olamay. Amma ukrain tarafı da zarar köre, çünki insanlarnıñ çoqusı fikirlerini deñiştire. Böyle vaziyette, Qırımnıñ qaytarıluvından soñ, insanlar yalıñız Rusiyege degil de, Ukrainağa da sevgisini coya bileler
– Al-azırda «Krım-SOS» nenen oğraşa? Qırımlılarğa yardım kösterilmesinde siziñ rolüñiz nasıldır?
– Leyhalarımıznıñ sayısı çoqtır. Ukrainada qaçaqlarnıñ aqları boyunca BMT Yuqarı komissarınıñ icraiy ortaqları olaraq çalışamız. Köçip kelgenler ile işimiz ekige bölüne: gumanitar ve yuridik. Bunıñ ile biz qırımlılar öz ticaretine devam etsin ya da mesken şaraitlerini eyileştirsin dep, olarğa grantlarnı taqdim ete edik.
Ekinciden, Qırımda insan aqlarınıñ bozuluvını nezaret etmektemiz. Qısqa esabatlarnı azırlap, ortaq, ekseriy allarda, halqara teşkilâtlarına yollaymız.
Bunıñ ile medeniy yönelişimiz de bar. Qırımtatarlar aqqında kino çıqaramız. Çünki biz aynı qırımtatar medeniyetine qol tutmaqnı müim bir şey olaraq tanıymız. Bizde qıtada yaşağan toplulıq ve köçip kelgen eali arasında dialognıñ teşkil etilmesi boyunca miqyaslı leyhamız bar. Onı ayrı şeerlerde amelge keçiremiz.
Şimdi biz Qırım ve Şarqtan köçip kelgenler ile bağlı olğan stereotiplerniñ yoq etilmesi ile oğraşamız. Amma esas vazifemiz, elbette ki, mecburen köçip kelgenlerge yardım köstermektir. Bu insanlarğa yardım etip, Qırımnıñ qaytarıluvına yaqınlaşqanımıznı pek yahşı añlaymız.
