Aqmescit – Paris merkezinde olıp keçken terroristik ücüm haberi bütün dünyağa tarqaldı. Ücüm neticesinde 12 insan, şu cümleden Muhammed peyğamberiniñ karikaturalarını yapqan Charlie Hebdo satirik gazetasınıñ baş muarriri öldürildi. Toplulıq ücüm etkenlerniñ areketlerini aqaretledi, arap memleketleriniñ akimiyetleri ise bunıñ kibi areketler islâm ve diger din ile bağlı olmağanını bildirdi.
Malüm olğanı kibi, Qırımda 15% musulman yaşay. Qırım.Aqiqat akimiyet vekilleri, din adamları ve ekspertlerge muracaatta bulunıp, olıp keçken faciağa qıymet kesmege rica etti.
Tsenzura olmaq kerek
Qırım Devlet şurasınıñ informatsion siyaset, baq ve kütleviy alâqa komitetiniñ reisi Sergey Şuvaynikovnıñ fikirince, Paris adiseleri – «er afta yer kürresinde olıp keçken facialardan biri». «Diger hristian memleketlerinde, men Ukraina Şarqını aytam, bunıñ kibi facialar olmaymı? Arap memleketleri, ya da İsrail ya da İndistan? Terrorizmniñ aynı sıması bar, ve kederli bir şey bar, sıq-sıq o diniy taassup ve radikalizm ile bağlı ola», – dedi Şuvaynikov.
Onıñ zanınca, «söz serbestligi, şu cümleden karikaturalar, dindarlarnıñ duyğularını aqaretlese, diqqatlı ve muqayt olmalı». «Ğarbiy Avropa ve Amerika er şeyni yapa bilecegini tüşüneler. Olarnıñ fikirince, olarnıñ kendi aq-uquq ve qanunlarnı belgilemek aqqı bar, olar bunı yapmaq içün er angi memleketke kirip, adamlarnı öldüre bilecegini tüşüneler. Lâkin zorbalıq yalıñız zorbalıqqa yol bere bile», – dep qayd etti Devlet şurası prezidiumınıñ azası.
Şuvaynikov olıp keçken faciadan sebep kederlenip, «bir de bir terrorizmge» qarşı çıqqanını bildirdi. «Lâkin böyle facialı adiseler içün devlet ve akimiyet mesüliyet çeke. Frenkistanda er angi din kütken dindarlarnıñ duyğularını aqaretlegen karikaturalar tsenzura altında olsa edi, facia olmaz edi… Allah bir olğanını añlaymız, ve O adamlarnı yamanlıq yapmağa ögretmey, lâkin adamlar farqlı ola, onıñ içün devlet bunı tüşünip, aqlarnı belgilegen ve sıñırlağan qanunlarnı kirsetmeli» – dep tüşüne informatsion siyaset komitetiniñ reisi.
İntiqam kesen-kes yasaq etile
Qırım müftisi Emirali Ablayev Frenkistan paytahtınıñ merkezinde olıp keçken vaqianı takbih etip, yarımada musulmanları adından frenk halqına ve mecmuanıñ elâk olğan hadimleriniñ aqrabalarına taziyeler bildirdi.
O, islâmda eñ büyük günâhlardan biri öldürüv olğanını hatırlatıp, intiqam kesen-kes yasaq etilgenini bildirdi. «Bu cinayet dinnen bağlı olmamaq kerek, çünki dünyanıñ iç bir dini bir de bir cinayetke izin bermey, insan öldürüvi aqqında aytmayıq endi. İslâm ve terrorizm, islâm ve öldürüv – bir-birine zıt kelgen añlamlardır. Qırım musulmanları bu cinayetni takbih etip, Frenkistan akimiyeti qatillerni tapıp cezalaycağında eminler. Neşirniñ islâm aqqında muarririyet siyaseti bir kimsege insannı öldürmege ruhset bermey, cinayetçilerniñ diniy duyğuları olarnı afu ettiremez», – dedi Qırım müftisi.
Tavriya müftiyatınıñ müftisi Ruslan Saitvaliyevniñ fikirince, karikaturalar – provokatsiyalardır. «Añlaymız ki, karikaturanıñ bastırılması – muarririyetniñ provokatsiyasıdır. Bizler bütün peyğamberlerni sevemiz ve ürmet etemiz. Lâkin bir kimse Allahnıñ peyğamberlerini horlamağa izin bermedi», – dep qayd etti o. Saitvaliyev frenk mecmuasına ücüm etkenlerni takbih etip, adamlarnı provokatsiyağa qulaq asmamağa çağırdı. «Bunıñ soñu hayırlı olmaycaq. Peyğamberni aqaretlegen kişi kendi alını zorlaştıra. Peyğamberni aqaretlemek – dinge qarşı çıqmaqtır», – dedi Saitvaliyev. Müfti ad ve dinge baqmadan er bir terroristik birleşmeniñ bozuv faaliyetini takbih etkenini ayttı.
O, kütleviy haber vastalarına ve cemaat azalarına muracaatta bulunıp, İGİL kibi terroristik birleşmelerge nisbeten «islâm dinini ekstremistlernen» bağlağan sözlerni ve «islâm devleti» adını qullanmamağa çağırdı.
İnsanlarnıñ sabırını sınamaq
Qırımtatar Milliy Meclis reisiniñ muavini Nariman Celâl qayd etti ki, qırımtatarlarnıñ temsil organı em zorbalıq, em de din esasında mısqılga qarşı çıqa. «Karikaturalar meselesi çıqqan vaqıtta Meclis vekilleri bir de bir insanlar içün aziz olğan şeylerden mısqıllamaq olmaz, dep aytqan ediler. Bu sefer tahminlerge köre dünyada birinci din olacaq dünya dini içün müim olğan peyğamber aqqında laf yürsetile edi», – dep qayd etti Celâl.
Onıñ qayd etkenine köre, Meclis zorbalıqnı iç bir şekilde tanımay. «Bu mümkün degil, dinnen bağlı olsa da. Bilemiz ki, din cenkleri tarihta eñ qanlı olğan edi, onıñ içün bunıñ kibi areketlerge yol berecek şeylerni yapmamaq kerek, lâkin cevap olaraq neşir jurnalistlerini öldürmek de doğru degil», – dep ayttı Meclis reisiniñ muavini.
Bunıñ kibi şeyler Qırımda tekrarlana bilemi sualine Celâl menfiy cevap berdi: «Qırımda bir çoq kere terrorist, radikal, ekstremistlerni qıdırdılar, lâkin neticesi olmadı, çünki mında böyle insanlar yoq». Meclis reisiniñ muavini dey ki, Qırımda dindar insanlar pek sabırlı. «Soñki vaqıtları ciddiy bir zıddiyet olmağan edi, amma er şey yahşı olğanını da aytamazsıñ. Bizler viran etilgen musulman mezarlıqları, yaqılğan camilerni de hatırlaymız, eki yanğın Rusiye kelgende oldı. Elbet de, bunıñ kibi areketler devam etse, o (akimiyet – muar.) insanlarnıñ iman ve tolerantlıqnı sınap baqacaq», – dep tüşüne Celâl.
İşaretlememek
Qırımnıñ islâmşınaslıq ilmiy merkeziniñ reberi Ayder Bulatov Paris adiselerini «karikaturalarğa cevap» dep adladı. «Radikal birleşme buña cevap berdi. Mecmua muarririyeti dünya musulmanlarınıñ diniy duyğularını aqaretlegen areketler yapqan edi. İslâmda Quran-ı Kerimnen aynı derecede ürmet etilgen Muhammed peyğamberine yapılğan karikaturalarnı başqaca añlatamazsıñ», – dedi Bulatov. Onıñ aytqanına köre, mecmua muarririyeti peyğamber karikaturalarından soñ ücümge oğrağan edi. «Köremiz ki, hulâsa çıqarılmadı. Elbet de, islâmlaştırıcılarnıñ radikal soyları qoşuldı, olar ise ğayet sert areket eteler», – dedi o. Ekspert muarririyetke silâlı ücüm etken adamlarnı tenqid etti. «Tabiyi ki, men adamlarnıñ areketlerine qoltutmayım. Men olarğa musulman dep aytıp olamayım. Zorbalıq, terrorizm ve islâm – aynı şeyler degil. Bu islâm qanunlarına zıt kele, bunı bir çoq musulman liderleri, şu cümleden Rusiyeden de ayttılar», – dep qoştı Bulatov.
Aynı vaqıtta o, Rusiye muhalifetiniñ liderlerinden biri Mihail Hodorkovskiyniñ kütleviy haber vastalarını Muhammed peyğamberine karikaturalar yapmaq davetini añlamadı. «Mesüliyetsiz bir çağıruv. Moskvada bir qaç million musulman yaşay. O, bu beyanat ile Moskva vaziyetini kerginleştirecek, Rusiyeni endi aytmayıq», – dep ayttı islâmşınas.
Onıñ aytqanına köre, bunıñ kibi beyanatlar Qırım vaziyetine de tesir ete bile, çünki yarımada «Rusiye terkibine kirdi, ve anda bir çoq musulman yaşay». Bundan sebep o siyasetçi ve cemaat vekillerine vaziyetni añlamağa rica etip, bütün musulmanlarn radikal olaraq işaretlememege çağırdı.
Metnde Qırım yarımadasında resmiy şekilde qullanılğan toponim ve ıstılalar mevcut
