Aqmescit – Cumhuriyet yolbaşçısı Sergey Aksönov «Qırım» cemaat areketiniñ teessisçisi, Devlet şursınıñ vitse-spikeri Remzi İlyasovnı qırımtatar halqınıñ lideri olaraq adladı. İlyasov ise, halq özü liderlerni belgilemek kerek, dedi. Kendi istekleri, Mustafa Cemilev ile munasebetleri ve Meclis reberleri deñişmesi mümkünligi aqında Remzi İlyasov Qırım.Aqiqatqa ikâye etti.
– Sergey Aksönov sizni qırımtatar halqınıñ milliy lideri kibi adldı. Siz bunıñ mesülietini duyasıñızmı?
– Men mesülietni daa üç ay evelsi is ettim. Bu duyğu meni faal areket etmege teşviq etti. Belki de, bugünde-bugün bunıñnen er kes razı degil, amma, şimdiki şaraitlerde başqacasına olmaycaq. Bizim maqsadımız, hususan menim maqsadım – qırımtatar halqınıñ meselelerini al etmek içün elimden kelgenini yapmaqtır. Men Qurultaynıñ qararları çerçivesinde faaliyet alıp baram, Meclis tasdiqlap, o vaqıttaki Yuqarı Şura, şimdiki Devlet Şurasına yollağan yol haritası boyunca adımlayım.
Bazıları maña lider dey, bazıları başqacasına aytlar. Belki de, qırımtatarlarnıñ meselelerini kötergenler arasında biz («Qırım» areketi. – Müel. qaydl.) eñ faalmiz. Halq lideri unvanını halq bermek kerek. Areket yetekçisi, Meclis ya da başqa bir gruppanıñ yolbaşçısı – adamlar kimni nasıl adlamağa özleri bileler. Şimdi öyle oldı ki, akimiyetnen belli bir dialog qurdıq, añlaşıp olamız, biz kötergen meselelerni akimiyet çezmege yardım ete.
– Er alda cemaatçılıq arasında ve bütün dünyada qırımtatar halqınıñ lideri Mustafa Cemilev sayıla. Halqnıñ eki lideri olması mümkünmi?
– Men endi izaatladım: halq özü liderni belgiley. Mustafa ağağa biz böyle ayta edik. Amma, şimdi onıñ mevamı biraz başqa.
– Siz Cemilevnen soñki sefer ne vaqıt qonuştıñız?
– Mayıs 4 künü (belli ki, mayıs 3 künü Mustafa Cemilev yarımadağa kelecek oldı, amma Rusiye sıñırcıları onı yibermediler, Rusiye topraqlarına beş yıl devamında kelmege yasaq etilgenini aytılar.– Müel. qaydl.)
– Ne içün o vaqıttan berli bağlanmadıñız?
– Men belli bir sebeplerden bağlanmadım. Men fikirlerimni isbat etmege kerek olğan çeşit vaziyetler bar edi. Men, qırımtatarlarnıñ Rusiye pasportlarını almağanlarınen razı degil edim. Men diger şeylernen razı degil edim. Menimce, şimdi böyle mesülietlikni öz boynuma alıp ta, vatandaşlarnı er şeyni red etmege çağırsam, yarın bunı ne sebepten yapqanımnı añlatıp olamam. Rusiye Federatsiyası prezidentinen körüşken soñ, maña qarşı çeşit laflar aytıldı. Men olarnı izaatlamadım. Er şeyni Allahqa bıraqtım.
– Meclis reisi Refat Çubarovnen da siz çoqtan qonuşmadıñız?
– E, soñki sefer iyunniñ başında edi. Meclisniñ soñki toplaşuvında, saylavlarnı boykot etmege qarar alınğan soñ, men onıñ Qurultaynıñ qararına zıt kelgenini ayttım (Meclis akimiyet organlarında çalışacaq vekillerni belgilemek keregi aqqında. – Müel. qayd.) ve biz akimiyetke yollağan talaplarğa ters kelgenini qayd ettim. Meclisniñ o vaqıt bu kibi qararnı almağa aqqı yoq edi, iç olmadım, Qurultaynı çağırtıp, onı muzakere etmek ve yañı qararnı almaq kerek edi. Amma, keçken Qurultayda vekillerni akimiyetke yollamaq aqqı ne sebepten Mecliske berildi? O vaqıt biz Qurultay vekilleri, Meclis azaları ve cemaat vekilleri toplaşıp, Meclisniñ qararı aşıqıp qabul etilgenini ayttıq. Şu vaqıttan berli Refat Çubarovnen bağlanmayıq: ne telefon vastasınen, ne de internet vastasınen. Men bellesem, bu bizim şahsiy meselemiz. Em o, em men biri-birimizni muqaytlıqnen alıp baramız, meslekdeşler olğanımız içün, biri-birimiz aqqında qoşma izaatlar bermeymiz.
– Keçenlerde, Saq rayonında olğan toplaşuvda sizniñ arqadaşıñız Devlet milletler komitetiniñ reisi Zaur Smirnov Mecliste azalar deñişmesi mümkün dedi. Temsiliy organnıñ safları siyrekleşe bilemi?
– O, çift standartlar aqqında ayttı. Meclis reisi muavinleri qırımtatarlarnı akimiyetke qoşulmağa çağırğanda, o olarnı adaletli ve namuslı olmağa çağırdı. Ve qabul etilgen qararlarnı lâğu etmege teklif etti. Özüni ve Teyfuk Gafarovnı közde tuta edi, yani olarnıñ Meclisteki azalıqnı vaqtınca toqtatmaq qararı aqqında söz yürütti. Bu sebepten, Qurultay toplanıp, Meclis ve ayrı azalarnıñ faaaliyetine qıymet kesmeli. Turıp, biz hata yaptıq desinler. Biz bugün, qırımtatar deputatlarnıñ 15,4% yerine 4,6% elde ettik. Bizim, çeşit seviyede şuralarda qırımtatar deputatlarımız bar. Qurultayda Remzi yañlışa deseler, Remzi Meclisten çıqar ve professional ve cemaat işinen oğraşır. Belki de, Meclisniñ bütün azaları istifağa yollanılır.
– Yaqın kelecekte Qırımda Qurultay toplaşa bilemi?
– Yoq, toplaşmaz.
– O vaqıt, Meclisniñ terkibini nasıl etip deñiştirmek mümkün?
– Buña vaqıt kerek. Bugünde bugün Qırımda Qurultaynı keçirmege küç olur, çünki toplaşuv nahoş bir müitte keçmesi mümkün.
– Yani, yaqın kelecekte keçirilmez?
– Men bellesem, bu sualge bir qaç aydan soñ, cevap bermege mümkün olur. Faqat, sentâbr 14 künü arfesinde Qurultaynı keçirip olur edik, iç bir kimse bunı yapmağa yasaq etmez edi ve keskin turğan mesele boyunca qarar alınır edi. Amma, şimdi, aytılğan laflardan soñ…Em de böyle bir fakt bar: Mustafa Cemilev ve Refat Çubarov iç bir kimseden soramayıp ne içün Ukraina Yuqarı Şurasına namzetlerni ik kösterdiler? Men şahsen qarşı degilim, amma ne içün öz adına öpkeler aytmaylar. Mında da sualler peyda ola. Onıñ içün daa bir kere tekrarlayım, mındaki Qurultay bir davanen yekünlemek mümkün.
– Qurultay Qırımdan tış: Kiyev ya da İstambulda keçirile bilemi?
– Keçirile bile. Amma, başqa mesele bar: anda qabul etilgen qararlarnı kim ömürge keçirecek? Şimdi çezüv yollarını qıdırmaq, añlaşmaq ve Qurultay-Meclisni resmiyleştirmek içün çareler baqmaq kerek. Kuçmanen añlaşıp oldıq ta (Ukrainanıñ ekinci prezidenti – Leonid Kuçma. – Müel. qaydl.), mında da añlaşıp olurmız, qırımtatar halqınıñ meselelerini kötersek, elbette.
– Siz yolbaşçılıq yapqan «Qırım» areketi maqsad ve vazifelerni daa soñunace belgilemedi. Olar aqqında dekabrde olacaq toplaşuvda belli olacaq. Amma, Qırımda peyda olğan diger qırımtatar teşkilâtları da Qurultaynıñ keçirilüvini istep, bu vaqıtqa qadar qırımtatarlarnı temsil etmek vazifesini boynuna aldılar, Seytumer Nimetullayevniñ «Qırım birligi» teşkilâtı aqqında aytam. Siz bu kibi laflarğa nasıl davranasıñız?
– Men buña menfiy baqam. Belli bir seviyege kelgen siyasetçige yaraşmağan sözler, bu laflardan soñ, qırımtatarlar daa ziyade açuvlanalar. İç bir kimse vazifelemegen, vazifeni özü boynuna alıp becerip başlamaz. Ğaliba, onıñ (Nimetullayev. – Müel. qaydl.) yanında bulunğan mesleatçılar tek intiqam almaq ve arzularğa tayanıp qarar alalar. Menimce, vaziyetni ögrengen soñ, qararını deñiştirir. Qurultay vekilleriniñ saylavlarında qırımtatarlarnıñ 99% iştirak etmedi degende, aytqanlarını özü de añlamağandır. Qurultay-Meclis sisteması ne olğanını ve saylavlar nasıl keçkenini, olarda kim iştirak etkenini bilmeydir.
– Keçenlerde siz, Qırım Devlet şurasınıñ binasında kene de ukrain ve qırımtatar tillerinde yazılar peyda olacağını ayttıñız. Bu şey ne vaqıt olacaq?
– Men sorağanda, iç bir problem yoq, dediler. Amma, şimdi pek çoq başqa hocalıq, maddiy ve kadrlar meseleleri bar – bunıñ episi çezilir, yılnıñ soñunace bunı da al etermiz.
– Sürgün etilgenlerniñ programması 2015 senesi devam ettirilecekmi? Bücetten sermiya ayırılacaqmı?
– Men bu programmanen çoq oğraşmayım. Kelecek sene içün – 1 mlrd 200 mln ruble ayırılmaq kerek. Amma, bir şey bar, menim teklifim ile Devlet milletler komiteti 2020 senesine qadar bu programmanı işlep çıqarmaq ve taqdim etmek kerek, ealiniñ bundan haberi olmalı, akimiyet te programmanı işke tüşürmemek mümkün olmağanını añlamaq kerek.
– Vaziyet deñişken soñ, qırımtatarlar biraz şaşqan alda bulunalar. Bunıñ sebebi tintüvler, insanlarnıñ ğayıp oluvı, Qırımğa millet vekilleriniñ kelmege yasaqlanuvı kibi meselelernen bağlı. Şimdiki vaqıtta qırımtatar halqı içün milliy ğaye neden ibaret olmaq mümkün?
– Birleşmek kerek. Biz, Vatanda yaşaymız, öz toprağımızda, mında yaşamağa devam etecekmiz. Bunı bizge baba ve dedelerimiz aytqanlar, ecdatlarımız mında yaşağan. Qırımdan ketip, uzaqtan yardım etecekmiz dep tüşünmemek kerekmiz. Elbette, diasporamız bar, amma öz toprağımızda yaşap, daa çoq mesülietli olmalımız, elimizde daa çoq imkânlar bar.
