«Rusiye islâmnı inhisarlaştırmağa tırışa»: qırımlı imamlar ne içün taqip etile

İmam Dilâver Halilov qanunsız missionerlik faaliyetinde qabaatlanıp, aprelniñ 15-nde Qırımnıñ İçki rayonındaki Rusiye prokuraturasına malümat bermesi içün çağırıldı. Müessise, Halilov camide namaz qıldırıp memuriy cinayet yaptı, dep tüşüne. 2020 senesiniñ başından berli Qırımda bunıñ kibi üçünci taqip qayd etile.

Aprelniñ başında Aluştanıñ Rusiye prokuraturası qanunsız missionerlik faaliyeti sebebinden imam Yusuf Aşirovğa qarşı memuriy dava açtı, martnıñ başında ise Aqmescitniñ Rusiye mirovoy mahkemesi imam Rasim Dervişevni bunıñ kibi cinayette qabaatlap, beş biñ ruble para cezasını berdi. Halqara aq qorçalayıcılarnınh malümatına köre, 2019 senesi devamında Qırımdaki Rusiye mahkemeleri qanunsız missionerlik faaliyeti memuriy davalarında 24 qarar çıqardı, 17-si qabaatlayıcı oldı. Qırımlı imamlarnı taqip etüv sebepleri aqqında Qırım.Aqiqat Radiosınıñ yayınında laf etildi.

Qırımlı advokat Ayder Azamatov, Rusiye prokuraturasınıñ imam Rasim Dervişevge qarşı qabaatlav sebepleri aqqında Qırım.Aqiqatqa tarif etti.

– Vesiqalarğa köre, ibadet etken bina ev ola, cami olaraq resmiyleştirilmegen. Amma mesele ibadet içün olmağan binada diniy merasim keçirgenlerinde degil – Rusiye qanunlarına köre, insannıñ missionerlik faaliyetinen oğraşmaq niyeti olmasa, bir sıñırlav yoq. Yani namaz bile er yerde qılınması mümkün. Mence, Dervişevge qarşı malümat tam olaraq zayıf ve sebepsiz oldı. Delillerde tek beş saniyelik video bar edi, bir levha alındı: müvekkilim bir qaç musulmanğa baqa. Dervişev qorqıp, qabaatını tanır, dep beklegendirler. Faqat imayeniñ talabınen prokuratura dinşınaslıq saasından üç mütehassısnı celp etti, ve mahkeme oturışuvı qabaatlav tarafı beklegeni qabar raat keçmedi.

Ayder Azamatov

Ayder Azamatovnıñ aytqanına köre, ekspertlerden ekisi – dinşınas Ayder Bulatov ve Qırım musulmanları diniy idaresiniñ vekili Emir-Asan Umerov – imamnıñ areketlerinde missionerlik faaliyetini qayd etmedi. Qırım federal universitetiniñ dinşınaslıq bölüginiñ müdiri Olga Griva ise başqa hulâsa çıqardı, dep tüşüne imayeci.

– Esnas açıq edi, şunıñ içün qadı onı mümkün olğanı qadar tolu yapıp, prokuratura işinde olğan eksikliklerni qapatmağa tırıştı. Mahkemege çağırılğan şaatlar da Dervişevniñ missionerlik faaliyetinen oğraşqanını tasdıqlap olamadı. Olar imam insanlarnı islâmnı kütmelerine çağırğanını aytmadı. Olardan iç birisi başqa dinni kütmey – missionerlik faaliyeti ise insannıñ başqa dinde olğan kişini dinge celp etmesinden ibarettir. Mence, Rasim Dervişevniñ taqip etilüvi Qırım musulmanları diniy idaresiniñ azası olmağa istemegeninen ve diniy merasimlerini bu teşkilâtnen bağlı olmayıp keçirmege istegeninen bağlı. 2005 senesinden berli din adamı diplomı bar ve islâmnı yahşı bile. Prokuratura davet etken QMDİ vekili ise mahkemede islâmda iyerarhik qurulış yoq, dep añlattı.

Ayder Azamatovnıñ tahmin etkenine köre, Rusiye kontrolindeki Qırım musulmanları diniy idaresi Rasim Dervişev sıfatında raqipni körip, onıñ taqip etilüvini başlattı. Bu esnas aqqında yazğan «Kommersant» Rusiye gazetasınıñ malümatına köre, QMDİ imamğa din cemiyetini qayd etmege ya da teşkilât erkânına kirmege çoq teklif etti, amma imam razı olmadı.

Rusiye devleti Qırımda islâmnı inhisarlaştırmağa tırışa, – dep eminliknen ayta qırımlı advokat ve imam Dilâver Halilovnıñ imayecisi Emil Kurbedinov.

– Federal qanun missionerlik faaliyeti ne olğanını añlata: diger dinni kütken insanlarnı öz dinge celp etüvdir. Musulmanlarnıñ cuma namazına toplaşması başqa bir şey – islâmda missionerlik faaliyeti yoq. Bu diniy sebeplerden bir taqip olğanını tahmin etmek içün belli sebepler de bar. Maña köre, bu insanlarnı devletnen işbirligi yapmağa ve devlet doğru sayğan ve Qırımda faaliyet köstergen teşkilâtlarğa qoşulmağa istemegenleri içün taqip eteler. Yarımadada islâmnı insiharlaştırmağa tırışalar: bu Rusiyede çoqtan bar, şimdi onı mında da işleteler. Cemaat tanığan er bir musulmannıñ mahsus hızmetler ögünde belli mecburiyetleri olmalı.

Emil Kurbedinov

Emil Kurbedinovnıñ qayd etkenine köre, Dilâver Halilovnıñ insan serbestligi qanunını bozğanında qabaatlarına yañı soyları da qoşuldı.

– Advokatlarnı celp etken soñ, oña cevap bermek içün miting, toplaşuv ve numayış keçirilüvi nizamını bozğanında qabaatlaylar. Prokuraturanıñ fikirince, musulmanlarnıñ cuma namazı bu qanunnı boza, ve Dilâver Halilov 15 kün memuriy apis cezasını alması mümkün. Qaç yıldan berli mında ibadet qıldıra, amma ne içündir şimdi bozucı olıp çıqtı. Tekrarlayım: bunı diniy sebeplerden taqip dep sayam.

«Ukrainadaki islâm» saytınıñ muarriri Dilâver Saidahmetov qırımlı imamlarnıñ taqip etilüvini boysundırmaq maqsadınen basqı dep saya.

– Tek musulmanlar degil – diger dinlerge qarşı da aynısını yapqanlarını köremiz, yekâne tesir merkezi olğan devlet tertibine köre er şeyni yapalar. Resmiy diniy idarelerge kirmegen insanlar olmamalı, mustaqil ya da serbest olğanını köstergenler qabul etilmeycek. Qırımnı Rusiyeniñ yekâne diniy sistemasına alalar. Qırım musulmanları diniy idaresiniñ teşebbüsimi bilmeyim – belki, faaliyetini yañı qaidelerge köre köstermege mecbur oladır. Amma talaplar şöyle tanıtıla, mustaqil diniy faaliyetni yasaqlamaymız – lâkin nizam ve halq hayrı içün er kesniñ merkezleştirilgen qurulış çerçivesinde areket etmesi kerek. QMDİ bunı gizlemey bile.

Dilâver Saidahmetovnıñ fikirince, Rusiye kontrolindeki Qırım musulmanları diniy idaresinen işbirligi yapmağa razı olmağanlar içün ileride de aynı şaraitler olacaq, mustaqil diniy faaliyetnen oğraşmağa çare olmaycaq ya da pek qıyın olacaq.

2014 senesi Rusiye Qırımnı işğal etken soñ Qırım musulmanları diniy idaresi yapqan areketlerini Qırımtatar Milliy Meclisi ile muzakere etmeyip, Rusiye qanunlarına köre Qırım ve Aqyar musulmanları diniy idaresi olaraq yañıdan qayd etilgen edi.

2016 senesi noyabr ayında Qırımdan köçip kelgen musulman cemiyetleri toplaşıp, esas Ukrainada Qırım Muhtar Cumhuriyeti musulmanlarınıñ diniy idaresini qurmağa qarar aldı. Müfti olaraq Ayder Rustemov saylandı.

2017 senesi oktâbr ayında Ukraina medeniyet nazirliginiñ millet ve din departamenti Rustemov yolbaşçılığında Qırım Muhtar Cumhuriyeti musulmanlarınıñ diniy idaresini qayd etti.

(Metinni Vladislav Lentsev azırladı)