Rusiyeniñ Qırım işğalinden 11 yıl keçken soñ yarımadada Ukrayina nezareti altına qaytmaq içün küreş toqtatılmay. Bu sözlerni, yerastı areketke keçken zorbalıqsız muqavemet areketiniñ faalleri bildire.
2014 senesinden berli bu küreş nasıl deñişti, bugün Qırımda nasıl qarşılıq kösterüvlerini körmek mümkün, ve ilhaq yılları devamında qırımlılarnıñ Ukrayina tarafdarı olğanları içün taqip etüvi ne qadar büyük oldı? Bu aqta Qırım.Aqiqat Radiosınıñ efirinde alıp barıcı Alçna Badük "Sarı şerit" qarşılıq areketiniñ koordinatorı, onıñ adını muarririyet telükesizlik maqsadınen aytmay, ve Qırımtatar Resurs Merkeziniñ uquqçısı Lüdmila Korotkıhnen laf etti.
2014 senesi kiçik aynıñ 26-nda Aqmescitte Qırım parlamentiniñ binası yanında ukrayin ve qırımtatar bayraqlarınen biñlernen insan toplaştı. Lâkin ertesi künü, kiçik aynıñ 27-nde, Rusiye arbiyleri Qırım Yuqarı Şurasını ve Nazirler Şurasını zapt ettiler. Aktsiyalarnı keçirmek daa telükeli oldı.
Aynı yıl saban ayınıñ 3-nde qırımtatar Reşat Ametov işğal etilgen Qırım Nazirler Şurasına bir kişilik piketnen çıqtı. Kameralar onı hırsızlağanını qayd etti. Daa soñra faalniñ cesedini işkence izleri ile taptılar.
Saban ayınıñ 9-nda Aqmescitteki Taras Şevçenko abidesi yanında kene büyük miting olıp keçti.
Qırımnıñ Yevromaydan faalleri Andriy Şçekun ve Anatoliy Kovalskiy qaçırıldı. Olar 11 kün esirlikte qaldılar.
İşğal etilgen yarımadada muqavemet bugünge qadar devam ete. İşğal etilgen Melitopolde 2023 senesiniñ başında "Zla Mavka" qadınlarnıñ zorbalıqsız tirenüv areketi peyda oldı. Faaller Qırımda da qarşılıq aktsiyalarını keçire.
Qırımda "Sarı şerit" areketiniñ faalleri de küreşe.
Bu areketniñ koordinatorınıñ aytqanına köre, Qırım.Aqiqat muarririyeti onıñ adını telükesizlik sebeplerinden aytmay, yarımadada gizli faallerniñ sayısı ep arta. Qırımdaki cemiyet eñ faallerden biri, hususan Aqmescit, Yalta, Kezlev ve Kefe. Bu sene kiçik aynıñ 26-nda İşğalge qarşılıq Künü munasebetinen olar Yalta, Aqmescit, Aqyar ve Canköyde Ukrayina destegine aktsiyalarnı keçirip, öz telegram kanalında ukrayin timsallerinen fotoresimlerni derc ettiler.
"Bu hatıra künlerine bağışlanğan künlerde biz qırımlılardan yüzlernen fotoresim aldıq, bu ise er kün qarşılıq köstergen ve bu hatıra kününde tematik qarşılıq aktsiyasına qoşulğan bir qaç yüz insandır", — dep qayd ete areket koordinatorı.
Rusiye mahsus hızmetleri de ukrayin tirenüvi içün müim olğan künlerge azırlana, dep qayd ete o. Rusiyeniñ Ukrayinağa tam bir istilâsı başlağanından berli aktsiyalarnı planlaştırmaq ve keçirmek daa da qıyın oldı.
"Kiçik aynıñ 26-nda ya da avgustnıñ 24-nde (Ukrayinanıñ mustaqillik Künü), farqı yoq, olar (Rusiye quvetçileri) kontrdiversion rejimlerni bayağı quvetleştireler, insanlarnı diñlevlerini bayağı quvetleştireler, öz kontrdiversion gruppaları yardımınen nezaret eteler, közetüv alıp baralar, yerli polis bölüklerinden polis hadimlerini bütün şeer boyunca dağıtalar, ve olar kim, ne, qayda, nasıl yerlerde, nasıl usullarnen foto çıqarğanını nezaret eteler", — dep tarif ete koordinator.
Tutulmaq telükesinden qorçalamaq içün koordinatorlar faallerni mahsus azırlaylar.
"Faallerimizni kiber-sağlıq, kiber-telükesizlik ve şahsiy telükesizlik kibi çoq saalarda ögretemiz, yerli akimiyet ve yerli uquq qoruyıcı organları tarafından tanılğan provakatsion areketlerden saqlanmaq içün vazifelerge vaqtında kelmek ve vaziyetni nezaret etmek, özüni qorumaq içün" — dep, ayta koordinator.
Qırımda ukrayin qarşılıq kösterüvinen küreş daa sistemalı, dep qayd ete koordinator.
"Qırımda işğalcilerniñ informatsion teşviqat qurulışı pek inkişaf etti. Ve bizge qarşılıq köstergen er angi areket, ilk evelâ, kütleviy haber vastaları ile bağlıdır. Qırımda olar eñ faal qarşılıq köstereler. Fizikiy areketlerge kelgende, Qırımda eñ büyük terrorizm ve ekstremizm ile küreş Merkezi çalışa, oña Ukrayina tarafdarları olğan muqavemetni toqtatmaq vazifesi berildi. Ve Qırımda olar başqa vaqtınca işğal etilgen topraqlarğa baqqanda eñ faaller", — dep ayta faal.
Rusiye quvetçileriniñ maqsadı muqavemet iştirakçilerinden birini tutıp, dercni blok etmek degil. Olarnıñ maqsadı teşkilâtqa kirip, onı yoq etmek, dep ayttı areket koordinatorı.
"Elbette, yarın kanalımıznı, Telegram kanalımıznı ya da içtimaiy ağlarımıznı blok ete bile ediler. Olar bunı yapmaylar, çünki bu daa çoq fayda ketirecegini, daa çoq qıymet ketirecegini añlaylar, ve olar biz olarnı telükege oğratqanımıznı añlaycaqlar", — dep ayta faal.
Bunıñ içün quvetçiler "sessizlik müddetlerini" teşkil ete, faallerden biri özüni köstermesini bekleyler, subet botları vastasınen bağlanmağa tırışalar, zararlı bağlantılar yollaylar ya da özlerini jurnalist olaraq tanıtalar.
"Olar uzaqtan tehnologiyalarımızğa irişip, olarnı nasıl teşkil etkenimizni, insanlarımıznen nasıl bağ tutqanımıznı körmek isteyler. Amma vaqıt keçken sayın bu bizler içün pek qolay bir şey oldı. Elbette, biz er kün bunıñnen küreşmege tırışamız, bu er kün yüz bergen şeyler, resurslarımızğa kiber ücümler ve bağlarımızğa spamm ücümleri. Ve, elbette, bütün bu şübeli alâqalar birden körüne", — dep bildire koordinator.
Bu telüke sebebinden, zorbalıqsız muqavemet areketine qoşulmaq istegen er kes verifikatsiya — malümat teşkerüvi ve test vazifelerinden keçe. Böyle sert şaraitlerge baqmadan, areket iştirakçileriniñ sayısı arta, dep qayd ete koordinator.
"Men koordinator olaraq, bizim subetimizde tahminen 20 biñ qullanıcı olğan quru statistikanı körem, ve er kün ortalama 10 biñ qullanıcı ola. Men er kün Qırımdan ve işğal etilgen diger bölgelerden faallerniñ artqanını körem. Künde onlarnen insan. Elbette, böyle büyük bir şey yapsaq, içtimaiy ağlarda yayınlasaq, yüzlernen insan qoşula", — dep ayttı areketniñ faali.
2014 senesi kiçil ve saban aylarında Rusiye Qırımnı zapt etüvde iştirak etkenini tanımadı ve "Qırım samooboronası" kibi paramilitar teşkilâtlarnıñ yardımı ile areket etti, dep tarif ete Qırımtatar Resurs Merkeziniñ adliyecisi Lüdmila Korotkih.
Onıñ qayd etkenine köre, ukrayin faallerniñ hırsızlanmasınen bu teşkilât oğraşa edi. Böyleliknen Reşat Ametovnı hırsızladılar, soñra ise onı öldürdiler. Böylece, esirlikke Qırım Evromaydanınıñ koordinatorları Andriy Şçekun ve Anatoliy Kovalskiy tüşti.
"Başqa faaller de qaçırılğan edi ve bugünge qadar 24 kişiniñ taqdiri belli degil", — dep tarif etti Lüdmila Korotkih.
Rusiye muqavimet ile küreşke bütün küç apparatını qoştı. Amma anda, dey Korotkih, narazılıqnıñ bu qadar kütleviy olacağını beklemey ediler. Saban ayınıñ 16-na qadar, Qırımda qanunsız referendum keçirilgenine qadar, Ukrayina tarafdarları mitingleri devam etti. Bu sebepten Rusiye quvetçileri, yarımadada olıp keçkenler aqqında malümatnı bastırmaq vazifesini qoydı.
"Yarımada territoriyasından media sıqıştırıp çıqarıldı, ATR qırımtatar telekanalı, oña litsenziyanı bermediler, yayınlavını devam ettirmege izin bermediler, bir çoq diger media, şu cümleden Qara deñiz teleradiokompaniyası da", — dep aytıp berdi Lüdmila Korotkih.
Yarımada üzerinde tam nezaretini qurıp, Rusiye akimiyeti ilhaqnen razı olmağanlarnı taqip etmege başladı.
"11 yıl içinde 387 insan cinaiy taqipke oğradı, 238-i qırımtatar halqınıñ vekilleri. Birinci davalardan biri "Kiçik ay 26 davası" edi, anda miting iştirakçilerini mahkeme etip, vatandaşlıq mevamını bildirgenleri içün taqip ettiler. Bundan soñ cinaiy ceetten taqipler başlandı, insanlarnı cinaiy işler boyunca taqip ettiler, ve bu tendentsiya 2022 senesine qadar devam etti", — dep ayttı Lüdmila Korotkih.
"Hizb ut-Tahrir" davası, "casuslıq" ve "diversiya teşkil etüv" qabaatlavları peyda olmağa başladı. 2018 senesinden başlap siyasiy davalar mabüslerini birden bir qaç madde boyunca qabaatlay bile ediler. 2021 senesi aq qorçalayıcılar "qanunsız silâlı birleşmede iştirak etkeninde" qabaatlavlarnı qayd eteler. Söz Noman Çelebicihan adına batalyon aqqındadır.
"Advokatlarnıñ qanunsız taqip etilgen insanlarnı qorçalamaq içün litsenziyasını ve imkânlarını coyğanlarını bilemiz. Em de qanunsız makeme esnasında tutulğan siyasiy mabüslerge qol tutmaq içün makemelerge kelgen insanlarnıñ, faallerniñ memuriy taqip etilüvini bilemiz", — dep ayttı Lüdmila Korotkih.
2022 senesinden soñ Rusiye quvetçileriniñ "ekinci nefesleri açıldı", dey Korotkih. İnsanlarnı "Rusiye Federatsiyasınıñ Silâlı quvetleriniñ itibarını tüşürgenleri", Ukrayina Silâlı quvetlerini maliye etkenleri içün taqip etmege başladılar.
"Er angi hatıra künleri arfesinde faallerge, qırımtatar, Ukrayina tarafdarı olğan faallerge qarşılıq köstermek maqsadınen, Rusiye Federatsiyasınıñ yasaq etilgen ekstremist faaliyetinen bağlı qanunlarınıñ bozulmasına yol bermemek aqqında tenbi bildirile. İnsanlarnı qorquzmağa tırışalar", — dep ayttı aq qorçalayıcı
İşğal etilgen Qırımda siyasiy taqiplerniñ quvetleşkenini Aqmescitte daa bir yañı 2-nci SİZO-nıñ açılması isbatlay. Bunıñ ile uquq qoruyıcı qayd ete ki, anda tek qırımlılar tutulmay. Anda Zaporijjâ ve Herson vilâyetleriniñ işğal etilgen topraqlarında rusiyeliler tarafından yaqalanğan ukrayinlerni kütleviy sürette ketireler.
MALÜMAT: Ukrayinağa qarşı Rusiye silâlı ücümi fevralniñ 24-nden sabadan berli devam ete. Rusiye ordusı arbiy ve vatandaş infrastrukturasınıñ esas obyektlerine avadan darbe endire, uçaq alanları, arbiy bölük, cermay bazaları, yaqıt stantsiyaları, kilse, mektep ve hastahanelerni viran ete.
Aprelniñ başında Moskva Ukrayina şimalinde faal olğanını toqtattı, dep bildirdi. Tezden Ukrayina akimiyeti Kıyiv, Çerniğiv ve Sumı vilâyetinde Rusiye arbiyleri qalmadı, dep ayttı.
Rusiye ordusı çekilgen soñ azat etilgen köy ve şeerlerde kütleviy öldürüv adiseleri aqqında belli oldı. Bazı ğarbiy liderler Rusiyeni cenk cinayetlerinde qabaatladı. Rusiye akimiyeti arbiyleriniñ öldürüvlerge alâqası bar olğanını inkâr etip, olarnı «uyduruv» dep adlandıra.
Rusiye Ukrayinağa qarşı basqıncılıq cenk alıp barğanını inkâr ete ve bunı maqsadı "askeriysizleştirüv ve denatsifikatsiya" olğan "mahsus operatsiya" dep adlandıra.
** ** ** ** **
Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnı küzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün: https://d3454ggyqnys2v.cloudfront.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.
