"Yaşayış apishaneniñ divarları ile bitmey". Azatlıqtan mektüpler Kremlniñ qırımlı mabüslerini nasıl destekley

"Serbest Qırımğa mektüpler" aktsiyası yarımada işğalden azat etilgenine qadar devam etecek. Cemaat teşebbüsiniñ teşkilâtçıları bütün Qırım siyasiy mabüsleriniñ azat etilmesi kerekligini hatırlatalar. Keçken sene şirket, aq qorçalayıcılarnıñ aytqanına köre, Rusiye tarafından qanunsız sürette azatlıqtan marum etilgen qırımlılar içün yazılğan 1800 mektüp toplağan.

Şimdiki vaqıtta Rusiyeniñ apishanelerinde Qırım yarımadasınıñ ne qadar sakini tutula? Olar içün malümat destedi ne qadar müim? Rusiye işğali yıllarında tutulğan bütün qırımlı siyasiy mabüslerniñ azat etilmesi ihtimali ne qadar büyük? Bu aqta Qırım.Aqiqat Radiosınıñ efirinde alıp barıcı Alena Badük ZMINA İnsan aqları Merkeziniñ leyhalar meneceri Viktoriya Nesterenko ve sabıq siyasiy mabüs, qırımlı Leniye Ümerovanen laf etti.

"Serbest Qırımğa mektüpler" — bu aktsiya 2023 senesi aprel ayında başlandı. O vaqıttan berli o, ukrayinlerni ve bütün dünyadan lâqayt qalmağan insanlarnı Rusiye tarafından qanunsız tutulğan qırımlı siyasiy mabüslerge qoltutmaq içün birleştire. Teşkilâtçılar arasında Ukrayina prezidentiniñ Qırım Muhtar Cumhuriyetindeki temsilciligi, Ukrayin PEN ve ZMINA insan aqları merkezi.

Olarnıñ malümatına köre, Qırımnıñ qırımlı siyasiy mabüsleriniñ sayısı 224 kişi. Olarnıñ çoqusı qırımtatarlardır. Rusiye olarnı esasen "terrorizm", "ekstremizm" ve "devlet hainligi" kibi cinayetlerde qabaatlay. Lâkin, aq qorçalayıcılarnıñ qayd etkenine köre, esirlerniñ kerçek sayısı daa çoq, çünki yañı davalar boyunca tam malümat açıq degil.

Fevralniñ 11-nde, 9 yıl apis cezasından soñ, "Hizb ut-Tahrir" birinci Bağçasaray gruppasınıñ iştirakçileri Rustem Abiltarov ve Zevri Abseitov azatlıqqa çıqtı. Rusiye apishanesinden "Bağçasaray gruppasınıñ" daa bir iştirakçisi Remzi Memetov azat etildi.

Aynı vaqıtta, fevralniñ 5-nde Rusiye quvetçileri Qırımda daa beş qırımtatarnı tuttı. O künü saba saat 4-te Qırımnıñ Canköy ve Kirov rayonlarında FSB hadimleri Emir Kürtnezirov, Abibula Smedlâyev, Rustem Mustafayev, Mirzaale Tacıbayev ve Bahtiyar Ablayevniñ evlerine tintüvlernen keldi. Şimdiki vaqıtta olar apiske alındı.

Ukrayina Prezidentiniñ Qırım Muhtar Cumhuriyetindeki Temsilciliginde qayd eteler ki, tek yarımadanıñ işğalden azat etilmesi onıñ sakinleriniñ siyasiy, diniy ya da etnik sebeplerden repressiyalardan qorçalanmasını kefil ete bile.

Halqara teşkilâtlar, şu cümleden BMT, AB ve aq qorçalayıcı gruppalar, Rusiyeniñ qırımtatarlarğa nisbeten areketlerini bir qaç kere takbih etip, olarnı halqara uquqnıñ bozuluvı dep adladılar ve repressiyalarnı başqa fikirde olğanlarnı qorquzuv ve bastırma siyasetiniñ bir qısmı olaraq tanıdılar.

Tek 2024 senesi teşkilâtçılar 25 aktsiya keçirdi: media kampaniyaları, kitap forumları, festival ve sergiler, olarda qırımlı siyasiy mabüslerge mektüpler yazmağa çağırdılar, dep tarif ete ZMINA insan aqları merkeziniñ kommunikatsiyalar boyunca meneceri Viktoriya Nesterenko.

"2024 senesi 1800 mektüp topladıq, çünki tedbirler çetelde de keçirildi, mektüpler ise çetelden doğrudan-doğru poçta vastasınen Rusiye cezahanelerine yollanıla, bizler iştirak etmedik, şunıñ içün mektüplerniñ tam miqdarını taqip etip olamaymız", — dep ayttı Nesterenko keçken sene keçirilgen aktsiyanıñ neticeleri aqqında.

Aq qorçalayıcı qayd ete ki, Kıyivde insanlar işğal etilgen Qırımda insan aqlarınıñ bozuluvı ve kütleviy siyasiy taqipler aqqında bileler. Çetelde ise aksine.

"Bazı vaqıtları biz regionlarğa kelgende, anda insanlarnıñ öz köpürlerinde yaşağanını köremiz ve siyasiy mabüsler aqqında, anda ne olğanını, işğal altındaki yaşayışları aqqında daa çoq malümat tarqatmaq içün daa çoq çalışmaq kerekmiz, çünki bazıda insanlar siyasiy mabüsler bar olğanını bilmey, apishanede ne ile qarşılaşa ve Rusiye apishanesi ne olğanını bilmey", — dep tarif etti Viktoriya Nesterenko.

Qırımlı siyasiy mabüslerge mektüpni çetelden de yollamaq mümkün. Çetelliler Qırımda olğanlarnı ögrengen soñ, şokqa oğraylar, dep ayta aq qorçalayıcı.

"Bizler çetelde farqlı insanlarnen qonuşqanda, olar, adetince, 21-inci asırda böyle şeyler olıp keçkenine şaşıp qalalar, amma başqa taraftan, Rusiyede böyle şeyler olıp keçkeni içün bir kimseni şaşırtmaq artıq mümkün degil, çünki er kes içün Rusiye endi, esasen, çeşit, pek hucue şeyler olğan yer", — dep ayta Viktoriya Nesterenko.

Rusiye apishanesiniñ tsenzurası tek rus tilinde yazılğan mektüplerni qabul ete. Şunıñ içün ecnebiy müellifler tercimanlarnı, rus tilini bilgen insanlarnı qıdıralar, dep ayta Nesterenko. Onıñ qayd etkenine köre, Ukrayina diasporası ve Qırımdan çıqqan qırımtatarlar yardım ete.

"Bazı AB memleketlerinden Rusiyege mektüpler yollamaq mümkün, bazı Avropa memleketleri Rusiye Federatsiyasınen poçta alâqasını toqtattı ve, misal içün, Poloniyadan Rusiye cezahanelerine mektüpler yollamaq mümkün degil. Amma bazı memleketlerde alâ daa mektüp yollamaq mümkün. Bu Almaniya edi, Çehiya Cumhuriyeti de edi, mında mektüpler yollamaq mümkün, şunıñ içün de çalışa", — dep qayd etti Viktoriya Nesterenko.

"Ukrayinada yazılğan mektüplerni skan etip, soy-soplarına, siyasiy mabüslerniñ adliyecilerine, işğal etilgen topraqlardaki faallerge bermek kerek ola, olar ise mektüplerni bastırıp, cezahane ve SİZO-ğa bereler", — dep ayttı o.

Qırımlılarnıñ siyasiy taqip etilüvi 2022 senesi, Rusiyeniñ Ukrayinağa tam mıqyaslı istilâsından soñ başlamadı. Qırımda 2014 senesi yarımadanıñ ilhaqından soñ tutuluv ve makeme esnasları başlandı. O vaqıttan berli Rusiye apishanelerinde bulunğan siyasiy mabüsler bar. Uquq qoruyıcılar olarnıñ azat etilüvini tezleştirmege ümüt eteler.

"Biz daima halqara ortaqlarımız ve diplomatlarımıznen laf etemiz, Rusiye akimiyetine basqı yapmalarını rica etemiz, insanlarnı azat etmek kerekligi aqqında Rusiye ombudsmeni ile laf etmelerini rica etemiz. Bir taraftan, er kesni er keske deñiştirmek imkânsız olğanını añlaymız, şunıñ içün deñiştirüv cedvelleri bar, bazıda bizler deñiştirüvge mahsus insanlarnı tevsiye etemiz. Bu, hususan, büyük sağlıq problemleri olğan ve anda sağ qalmaycaq telükesi olğan insanlardır", — dep tarif etti Viktoriya Nesterenko.

Qırımlı Leniye Ümerova yarımada işğal etilgen soñ esas Ukrayinağa köçti. 2022 senesi dekabr ayında o, babasınıñ sağlıq vaziyeti fenalaşqanı içün Qırımğa barmağa qarar berdi. Rusiye telükesizlik hadimleri qıznı Rusiye-Gürcistan sıñırından keçkende, sanki rejim zonasınıñ qaidelerini bozğanı içün yaqaladılar.

Bir qaç ay devamında Rusiyeniñ Vladikavkaz şeerinde çetel vatandaşlarını vaqtınca tutuv merkezinde tutuldı. Soñra onı yiberdiler, amma tekrar tutıp aldılar, soñra vesiqalarını tutıp aldılar. Daa soñra qıznı casuslıqta şübheli sayıp, Moskvanıñ Lefortovo makemesi apiske aldı.

Leniyeniñ makemesi 2024 senesi küzde Moskvada keçirilmek kerek edi, lâkin o yılnıñ sentâbrinde Qırım sakini başqa ukrayin arbiyleri ve vatandaşlarınen beraber Rusiye esirliginden azat etildi. Leniyeniñ aytqanına köre, azatlıqtan mektüpler oña küç bere edi.

"Birinciden, bu ruhiy destek ve olar (siyasiy mabüsler) anda yalıñız olmağanını, olar içün küreşkenlerini, olarnı hatırlağanlerını bileler. Şahsen menim içün, apishanede, tek kişilik kamerada bulunğanda, dünya koloniya memuriyeti, taqiqatçılar, konvoylarnen yekünlenmegenini bilmek müim edi. Menim ile aynı qıymetlerge saip olğan, duyğularımnı, Ukrayinağa olğan işançımnı paylaşqan insanlar olğanını bilmek müim edi", — dep ayttı Leniye Ümerova Qırım.Aqiqat efirinde.

Leniyeniñ aytqanına köre, tanış olmağan insanlardan çoq mektüp bar edi. Olar özleri aqqında yazalar, oña ve yaqın azatlıqqa işanğanlarını ayta ediler. Mektüpler çetelden ve Ukrayinadan kele edi. Olarnı göñülliler bere ediler. Rusiyeniñ apishanelerinde tsenzura bölükleri bar. Şunıñ içün siyaset aqqında yazmamaq ve kesen-kes beyanat bermemek müimdir, akis alda tsenzura keçmeycek, dep qayd etti Leniya.

"Çetelden olsa bile, bazı turmuş meselelerini keçireler. Destek sözlerinen de. Kitaplar, muzıka aqqında bazı ikâyeler, mektüp qayerden kelgenine baqmadan, keçe. Eger memleketniñ Rusiye ile poçta alâqaları olsa, mektüp, büyük ihtimal ile kelecek", — dep ayta sabıq siyasiy mabüs.

Yaqınlarınıñ episi de siyasiy mabüsler aqqında ikâye etmek istemeyler, çünki olarğa daa beter yapacağından qorqalar. Leniyeniñ fikirnce, buña belli bir tarif yoq ve er bir vaziyette advokatlar ve aq qorçalayıcılarnen mesleatlaşmaq kerek. Amma onıñ içün, meşur insanlarnen yazışmaq imkânı onıñ vaziyetine diqqat çekmege yardım etti ve neticede azatlıqqa yol açtı.

Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti.Qırım.Aqiqatnı küzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün: https://krymrcriywdcchs.azureedge.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.