PRAGA — 2024 senesi mayısnıñ 17-nde Çehiya paytahtında Azatlıq Radiosınıñ Qırım.Aqiqat leyhasınıñ "Sessiz sürgünlik" vesiqalı filmi numayış etildi. Oña Münhenden Pragağa qırımtatar yırcısı, Ukrayinada nam qazanğan artist, Qırım Muhtar Cumhuriyetinde nam qazanğan artist Lenara Osmanova keldi. Film kösterilgen soñ o, qırımtatar ve ukrayin tillerinde yırnı icra etti.
Azatlıq Radiosı Lenara Osmanovanen 1944 senesi qırımtatarlarnıñ sürgünligi, yarımadanıñ Rusiye tarafından ilhaq etilmesi vaqtında qırımtatar medeniyeti ve Qırımnıñ ne vaqıt azat etilecegi aqqında subetleşti.
– Lenara, Ekinci cian cenki vaqtında sürgünliknen bağlı qorantañıznıñ tecribesi aqqında ikâye etiñiz.
– 1944 senesi em anam em babam tarafından qartbabam ve qartanalarım sürgün etildi. Men Qırımda bala olğanda men aqqında vesiqalı film çıqarılğan edi, men intervyü yazmağa yetiştirdim. Ve menim qartanamnıñ, qartbabamnıñ ikâyelerini çıqarğan ediler. Ve bular qorqunçlı saba aqqında, Özbekistandaki ağır ayat aqqında ikâyeler edi.
Men, o vaqıt bala kibi, qartanamnıñ ikâyesi aqlımda qaldı, o qorqunçlı saba, acele toplanmaq kerek olğanları hatırlay edi. O vaqıt o doquz yaşında edi, anamnıñ anası. Qırımdaki azbarımızda onıñ köpeği bar edi. Qartanamnı, anasını ve ağa-qardaşlarını yükleri ile şu lânet yük vagonlarına alıp ketkenlerinde, köpek olarnıñ artından çapqan.
Olarnı vagonlarğa yüklediler, köpek ise anda kiremegen. Ve o, bu tren vagonlarınıñ artından çapqan... Uluğan, çapqan, avuldağan... Bitam da bir bala, öz közü ile körmedi, çünki bu penceresiz yük vagonları. O, saipleri bir yerge tıqılıp alıp ketilgenini duya bilgen köpeginiñ çapqanını eşitken.
Onıñ kiçik qardaşı vagonda ve yolda elâk oldı
Teessüf ki, o vaqıt onıñ kiçik qardaşı vagonda ve yolda elâk oldı... olarnı ne yerge alıp ketkenlerini daa bilmey ediler. O vaqıt tahminen 200 biñ [qırımtatar] sürgün etildi ve bir çoqları hastalıqlardan, suv ve aşsızlıqtan elâk oldı. Bazılarını vagonlardan atıp, tuvğanlarını bile defin etmege imkân bermey ediler. Olarnıñ arasında bizim... qartanamnıñ tatası da bar edi.
Bu pek qıyın ve qorqunçlı edi, ve olar bunı başından keçirdiler ve çetelde olar özlerine qaytmaq istegini saqlap oldılar ve 1991 senesi Özbekistandan qayttılar. Men anda, Taşkent vilâyetinde, doğdım. Qartanam sürgün etilgende doquz yaşında edi, men ise Qırımğa qaytqanımızda beş yaşında edim.
– Qırımğa nasıl qaytqanıñıznı hatırlaysıñızmı?
– Ebet. O yerge uçaqnen nasıl kelgenimizni hatırlayım. Men, epimiz yaşağan kiçik bir "muvaqqat evçikni" hatırlayım, anda çoq adam edi - yedi kişi bir "muvaqqat evçikte". Ve yavaş-yavaş Aqmescit civarında ev qurmağa başladıq, topraq alğan soñ.
Ve atta bir qaç yıl evelsi Kıyivde taqdim etilgen bir oyunımız bar. Men bu qaburçaq taşı aqqında aytıp berem. Biz ondan nasıl evler qurğanımız aqqında. Ve bu spektaklde biz bunı ikâye etemiz. O, ne qadar qıyın olsa da, ev evdir ve biz keri qaytamız, bu bizim yekâne vatanımız, yekâne vatan toprağımızdır.
– Qırımdaki quvet bergen yerleriñiz ne?
– Qırım... er bir köşesi sevimli, amma, elbette, quvet bergen yerler de bar. Bu eki yerde men Qırım toprağımıznıñ büyük küçüni ve energiyasını is etem. Birincisi — Katsiveli, anda sevimli taşım bar. 2014 senesine qadar anda barıp küç ala edim. Ve bu, er birimizde, er yerde olğan küçtir.
– Ya ekincisi?
– Ekincisi ise - şahsiy. Men anda mıtlaqa qaytacam.
– 2014 senesine qadar Qırımda yaşay ediñizmi?
– Yoq, men 2001 senesinden berli Kıyivde yaşay edim. Aqmescit sanat mektebinde doquzıncı sınıftan soñ Kıyivde oqumağa kirdim ve aliy tasil aldım. Ve böyle, kontsertler, festivaller, iş. Ve 2022 senesiniñ tam bir istilâsı ile kiçik bala, o, tek bir yaşında edi, anamnen ve balamnen kettik. Çünki telükeli edi, ve, yazıq ki, evimiz bir qaç zarar kördi - keçken sene iyün ayında oldı. Er bir nesil Rusiye imperiyasından bu qadar azap çekkenini körmek pek ağır. Men de, elbette, balanen beraber tuvğan Qırımğa ketmeknş ve oña bizim Qırımımıznı köstermekni arzu etem.
– Kıyivde yaşağanda Qırımnı ne qadar sıq ziyaret ete ediñiz?
– Kontsertlerge, toylarğa, tuvğanlarımnen körüşüvlerge sıq-sıq bara edim. 2014 senesine qadar er şey. Elbette, anda bizim soy-soplarımız, dostlarımız bar, ve şimdi ağır, pek ağır. Biz, filmde (Sessiz sürgünlik) aytılğanı kibi, beraber olmalımız: er birimiz, er yerde olsaq da, öz halqımıznıñ temsilcisi olamız. Halqımıznıñ acısını ve sürgünliginiñ faciasını añlamaq içün elimizden kelgenini yapmaq kerekmiz. Medeniyetimiz aqqında.
Men er yerde qırımtatar ve ukrayin halq yırlarını yırlayım. Qırımtatar oyunı bar. Şimdi Avropa memleketlerinde er yerde medeniyetimizni kösterem. İkâyemizni tarif etem... yazıq ki, er kes onı bilmey.
Kene de Avropada çoq degilmiz
Elbette ki, tam bir istilâ neticesinde halqımızğa, tarihımızğa ve medeniyetimizge meraq arttı. Amma kene de Avropada çoq degilmiz, amma menimce, er kes çıqıp aytmalı, kimge ne berilse, oña yırlamalı.
Men añlayım ki, Qırımdaki soy-soplarımıznıñ sayısı çoq, ve er kes açıqtan-açıq aytıp olamay. Amma men bu yolnı balalıqtan sayladım.
– Qırımtatar medeniyetiniñ şimdi Qırımda nasıl inkişaf etkenini bilesiñizmi?
– Qırımda zenaatdaşlarımıznen laf etem. Elbette, er kes ketip olamay. Bazıları dey ki, bu tuvğan topraq, ev, bütün tuvğanlar mında ve biz halqımıznen. Elbette, olarğa pek qıyın. Anda qalğanlar qaramanlar. Men, elbette, Rusiye akimiyeti ile işbirlik yapqanlar aqqında aytmayım.
Kontsertler keçirile, halq Qırımda yapmaq kerek olğan şeylerni yapmağa tırışa. Til ve medeniyet ğayıp olsa, er şey. Şimdi toylarda Kavkaz muzıkası ve bizim qırımtatar medeniyetimizge kirgen diger submedeniyetler ve medeniyetler çoq. Medeniyetimizni saqlağan çalğıcı ve yırcılarımızğa pek minnetdarım.
– Qırımda qırımtatar yırları içün taqipler barmı?
– Yoq, yoq. Qırımtatar yırlarını tiymeyler. Ukrayin tilinen bağlı olğan ya da şiarları olğan yerler... Meselâ, men qırımtatar yırını ukrayin ile birleştireyim. Men Avropada olğanımnı añlayım, men serbest [yırlay] bilem. Amma Qırımda, menimce, sualler ola bile. Bu tek Ukrayinağa qoltutqanı içün, "Oy u luzi çervona kalinina" kibi yırları içün taqip etile bile.
– Siz Qırımğa bir daa qaytıp olamağanıñıznı tüşünesiñizmi?
– Yoq, tüşünmeyim. Bunı tüşünmek bile istemeyim. Men daa bir yıl, daa eki, daa üç yıl berem... Qırım işğalinden endi on yıl keçti. Amma men buña inanmaq istemeyim ve men Ukrayinağa, balalarımızğa, ZSU-ğa inanam. Niayet adaletke inanam! Yüce Allah bizni bir yerge ketirecek...
Qırımda evler, yaşayışlar ve insanlarnıñ elâk oluvını tasavur etmek istemeyim... ve o qadar ölüm ve azap. Bizim oğlanlarımıznıñ çoqusı şimdi azatlığımıznı qorçalap, cenkleşe. Men inanam ki, böyle bir qaytuv olacaq — sessiz kelgenleri kibi andan ketecekler. Eminim ki, yaqın vaqıtta. Eger bizler epimiz beraber inanıp, areket etip, yardım etsek, men ümüt etem ki, kelecek beş yıl içinde bu olacaq.
MALÜMAT: Ukrayinağa qarşı Rusiye silâlı ücümi 2022 senesi fevralniñ 24-nden sabadan berli devam ete. Rusiye ordusı arbiy ve vatandaş infrastrukturasınıñ esas obyektlerine avadan darbe endire, uçaq alanları, arbiy bölük, cermay bazaları, yaqıt stantsiyaları, kilse, mektep ve hastahanelerni viran ete.
Rusiye ordusı çekilgen soñ azat etilgen köy ve şeerlerde kütleviy öldürüv adiseleri aqqında belli oldı. Bazı ğarbiy liderler Rusiyeni cenk cinayetlerinde qabaatladı. Rusiye akimiyeti arbiyleriniñ öldürüvlerge alâqası bar olğanını inkâr etip, olarnı «uyduruv» dep adlandıra.
Rusiye Ukrayinağa qarşı basqıncılıq cenk alıp barğanını inkâr ete ve bunı maqsadı «askeriysizleştirüv ve denatsifikatsiya» olğan «mahsus operatsiya» dep adlandıra.
Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnı küzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün: https://krymrcriywdcchs.azureedge.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.
