«Fikir» rubrikası
ABD prezidenti Donald Trumpnı öz vazifesine başlağanını hayırlamaq ve onen körüşmege ve «er taraflama barışıq» aqqında muzakerege azır olğanını ilân etmek içün Rusiye lideri Vladimir Putin Rusiye Havfsızlıq Şurasınıñ daimiy azalarınen mahsus toplaşuv keçirdi. Aynı vaqıtta Trumpnıñ özü inauguratsiya nutqunda Rusiye ya da Ukrayinadaki cenkni añmadı bile. Bu mevzu yañı Amerika prezidentini iç de raatsızlamay, dep aytmaq mümkün degil: inauguratsiya arfesindeki «ğalebe mitinginde» Trump Rusiye-Ukrayina cenkini toqtatmağa söz berdi. Lâkin bu sefer ne vaqıt olacağını aytmadı. Ve bunı nasıl yapacağanını aytmadı.
Lâkin Putinniñ Rusiye Havfsızlıq Şurasınıñ daimiy azalarınen körüşüv vaqtında yapqan beyanatları yañı Amerika memuriyetine çoq imkân bermey.
Rusiye prezidenti hatırlattı ki, oña añlaşma degil, «uzun müddetli barışıq» kerek. Amma, bu nasıl bir barışıq olğanından kimseniñ şübhesi olmasın dep, Putin böyle bir ibarenen devam etti: «bütün insanlarnıñ, bu regionda yaşağan bütün halqlarnıñ qanuniy menfaatlarına olğan ürmetke esaslanıp».
Trump ve taqımınıñ mantığı sağlam aqılnıñ klassik mantığıdır
Bular nasıl halqlar degen sual bizni Putinniñ 2022 senesi fevralniñ 23-nden 24-ne keçer gecesi, Rusiye ordusı Ukrayinanıñ Rusiye ve Beyazrusiye sıñırlarını keçkende, Rusiye uçaqları ise Ukrayina şeer, qasaba, yol ve arbiy uçaq alanlarını bombalağanda, yapqan unutılmaz çıqışına qaytara. Putin o vaqıt da Ukrayina halqı aqqında degil, bazı efsaneviy «Ukrayina halqları» aqqında ayttı, olar ilân etken mahsus areket neticesinde adlarını özleri belgileycek ediler.
Endi Putinniñ bu «halqlar» degende ne añlatqanını añlamaq mümkün. O, Rusiye işğali ukrayin halqınıñ tarihiy yerleşüv topraqları içinde ayıruv sızıqlarını yapqanını itiraf etmege istemey edi. Ve o, Ukrayina regionlarını ilhaq etüv qararlarını aqlamaq içün «DNR halqı» ya da «Herson vilâyetiniñ halqını» uydurıp başladı.
Rusiye prezidenti üç kün içinde Kyivni zapt etse edi, Ukrayinanıñ yañı qoqla yolbaşçılığına bere bilecek vazife de bu edi: memleketniñ şarqiy ve cenübiy regionlarında «mustaqillik» ilân etmek ve Rusiyege qoşulmaq içün «referendumlar» keçirmek.
Planı kerçekleşmedi, amma istegi qaldı, ve şimdi Putin bunı Amerikada yañı ortaqnen muzakereler vastasınen ömürge keçirmege istey. Deñişken tek bir şey bar – Putinniñ Ukrayina devletçiliginen bağlı fikirleri.
2022 senesi o, onıñ bar olmaq aqqı bar olğanına inana edi – elbette, tek Rusiyeniñ tesir alanında ve Kreml belgileycek sıñırlarda. Şimdi o, aq-uquqları temin etilecek «halqlar» yaşağan bir «region» aqqında añlaşılmağan bir şekilde ayta. Şu sebepten Rusiye prezidentiniñ yardımcısı Nikolay Patruşev Ukrayina 2025 senesi bitecek dep aytqanda, o, tek arzu-isteklerni kerçeklik olaraq seslendirmey, Putinniñ ümütlerini yetkize edi.
Putin Trumpnıñ akimiyetke kelgeniniñ birinci daqqalarında oña aqiqiy ultimatum qoydı
Belli ki, Trumpnıñ cenkni nasıl bitirmek kerekligi aqqında öz fikirleri bar. Amerika prezidenti cebeniñ eki tarafında da insanlar elâk olmaycaq bir vaziyetke irişmege istegenini bir qaç kere ayttı, taqımınıñ vekilleri ğalebeden soñ ve vazifelerge tayin etilgen soñ parlament diñlevleri vaqtında eki taraflama uzlaşuvlar müim olğanını qayd etti. Umumen, Trump ve taqımınıñ mantığı sağlam aqılnıñ klassik mantığıdır, eki taraf da öz istegine irişip olamasa – Rusiye Ukrayinanı yoq etmege, Ukrayina ise öz topraq bütünligini tiklemege – o vaqıt toqtamaq kerekler, dep tüşüne. Ve Amerika prezidentiniñ vazifesi buña irişmek ve zıddiyetniñ yañıdan başlanmasına mania olacaq şaraitler yaratmaqtır.
Amma klassik mantıq, ğaliba, – Putinge meraqlı olmağan bir şey.
O da, «ileride zıddiyetniñ devam etmesi maqsadınen… bir barışıq» istemegenini, amma onıñ şartlarında bir barışıq istegenini ayta. 2022 senesi olğan şartlarda – bu üç yıl olmağan kibi, «blitskrigniñ» muvafaqiyetsizligi ve arbiy çıqmaz olmağan kibi. Putin maqsadına irişecegini tüşünmege devam ete – Trump olsa da, olmasa da.
Yañı Amerika prezidenti inauguratsiya merasimleriniñ qalabalığında Putinniñ Trumpnıñ akimiyetke kelgeniniñ birinci daqqalarında oña aqiqiy ultimatum qoyğanını ve XXI asırnıñ eñ büyük ve qanlı cenkini tez toqtatmaq ümütlerini qaldırmağanını kördimi bilmeyim.
Lâkin, körüne ki, tam da böyle oldı.
Vitaliy Portnikov – jurnalist ve siyasiy izaatçı, Azatlıq Radiosı ve Qırım.Aqiqat müellifi
«Fikir» rubrikasında ifadelengen fikir-tüşünceler müelliflerniñ noqta-i nazarını aks ettirip, muarririyetniñ baqışlarınen bir olmaması mumkün
MALÜMAT: Ukrayinağa qarşı Rusiye silâlı ücümi fevralniñ 24-nden sabadan berli devam ete. Rusiye ordusı arbiy ve vatandaş infrastrukturasınıñ esas obyektlerine avadan darbe endire, uçaq alanları, arbiy bölük, cermay bazaları, yaqıt stantsiyaları, kilse, mektep ve hastahanelerni viran ete.
Aprelniñ başında Moskva Ukrayina şimalinde faal olğanını toqtattı, dep bildirdi. Tezden Ukrayina akimiyeti Kıyiv, Çerniğiv ve Sumı vilâyetinde Rusiye arbiyleri qalmadı, dep ayttı.
Rusiye ordusı çekilgen soñ azat etilgen köy ve şeerlerde kütleviy öldürüv adiseleri aqqında belli oldı. Bazı ğarbiy liderler Rusiyeni cenk cinayetlerinde qabaatladı. Rusiye akimiyeti arbiyleriniñ öldürüvlerge alâqası bar olğanını inkâr etip, olarnı «uyduruv» dep adlandıra.
Rusiye Ukrayinağa qarşı basqıncılıq cenk alıp barğanını inkâr ete ve bunı maqsadı «askeriysizleştirüv ve denatsifikatsiya» olğan «mahsus operatsiya» dep adlandıra.
Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnı küzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün: https://krymrcriywdcchs.azureedge.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.