«Fikir» rubrikası, mahsus Qırım.Aqiqat içün
Avropa komissiyasınıñ sabıq reisi Jose Manuel Barroso Euronews içün bergen intervyüsında Qırımnı Rusiye içün «hususiy» dep, «Ukrayina Qırımnı özüne keri alır dep kimse inanmay», dep bildirdi – ebet, birinciden ğarp siyasetçileri aqqında ayttı.
Barroso aynı intervyüda jurnalistlerge Avropa komissiyasınıñ reberi olğanda Vladimir Putinnen çoq körüşkenini ayttı, Putin de Ukrayinanı Merkeziy istihbarat idaresi ve Avropa komissiyası qurğan «suniy devlet» olğanını ve suverenitetine qarşı küreşecegini aytqanını tarif etmese edi, bu lafları o qadar hucur körünmez edi.
Aynı vaqıtta şunı aytmaq kerek ki, Putinniñ böyle açıq laf etken subetdeşi tek Barroso degil. Putin Ukrayinanıñ «suniyligi» aqqında aman-aman bütün ğarbiy subetdeşlerine aytqan edi – prezident kiçik George Bushtan başlap federal kantsler Gerhard Şrederge qadar. Ve men bu samimiy laflar aqqında Moskvada çalışqan ğarbiy diplomatlardan çoq eşittim. Tek Barroso Rusiye prezidentinen muzakereler aqqında laf etmege qarar bergen sabıq ğarbiy siyasetçilerden biridir.
Lâkin böyle sual peyda ola, ne içün bu alda tek Qırım «hususiy» ola? Putin devletçilik ve suverenitet ve topraq bütünligini inkâr etse, ne içün bütün Ukrayina degil? Zıddiyet başlanğanından on yıl keçken soñ belli ki, Putinni yalıñız Qırım meraqlandırmadı, o, başından berli yarımadanı «rus incisine» degil de, Ukrayina regionlarını işğal etmek içün platsdarmğa çevirmege planlaştırğan edi.
Amma Barroso başqa meselede aqlı, dep tüşünem. 2014 senesi ğarp siyasetçileri Qırımnı kerçekten «hususiy bir şey» olaraq kördi.
Ğarpta Putin Qırımnı işğal etip «tınçlanacaq», dep işana ediler, şunıñ içün eñ müimi – pek eyecanlı cevap bermemek ve Ukrayinağa Rusiyeniñ yarımadanı zapt etmesine mania olmağa tırışmasına yol bermemek. Ve Putinniñ özü de Ğarpta Qırımğa «hususiy bir şey» kibi baqılğanını yahşı bile edi - ve şunıñ içün, bu qarar eñ yaqın ortaqları tarafından şübhege oğratılsa bile, yarımadanı tek işğal etmege degil, ilhaq etmege qarar berdi. Çünki olar bu «hususiy al» sindromını Putinden az añlay ediler.
Neticeleri yahşı belli. Putin Qırımnı aman-aman cezasız zapt etti, onı Ukrayinağa ücüm etmek içün dev arbiy bazağa çevirmege başladı, Donbasta cenk başlattı ve bütün Ukrayinanı zapt etmege azırlanmağa başladı. Ve bugün tek «hususiy şeyniñ» ilhaqı aqqında degil de, Ukrayinanıñ «hususiy şeylerinen» bağı olmağan daa dört regionnıñ ilhaqı aqqında aytıla.
Lâkin hulâsalar, körüne ki, öyle de çıqarılmağan. Ve tecribeli Jose Manuel Barroso kene de Qırımnıñ hususiy vaziyeti aqqında ayta.
Vitaliy Portnikov – jurnalist ve siyasiy izaatçı, Azatlıq Radiosı ve Qırım.Aqiqat müellifi
«Fikir» rubrikasında ifadelengen fikir-tüşünceler müelliflerniñ noqta-i nazarını aks ettirip, muarririyetniñ baqışlarınen bir olmaması mumkün
Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnı küzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün: https://krymrcriywdcchs.azureedge.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.
Qırımnıñ Rusiye tarafından işğal etilüvi
2014 senesi fevral ayında Qırımda işaretsiz urbada silâlı insanlar peyda oldı. Olar Qırım Yuqarı Şurası, Aqmescit ava limanı, Keriç parom keçiti, diger strategik obyektlerni zapt etip, Ukraina ordusınıñ areketlerini blok etken edi. Rusiye akimiyeti bu insanlarnıñ Rusiye ordusınıñ arbiyleri olğanını başta inkâr etken edi. Daa soñra Rusiye prezidenti Vladimir Putin bular Rusiye arbiyleri olğanını tanıdı.
2014 senesi martnıñ 16-nda Qırım ve Aqyarda yarımada statusınen bağlı dünyada tanılmağan «referendum» olıp keçti, onıñ neticesinde Rusiye Qırımnı öz terkibine aldı. Ukraina, Avropa Birligi, ABD «referendumdaki» rey neticelerini tanımadı. Rusiye prezidenti Vladimir Putin martnıñ 18-nde Qırımnıñ Rusiyege «qoşulğanını» ilân etti.
Halqara teşkilâtlar, Qırımnıñ işğali ve ilhaqını qanunsız tanıp, Rusiyeniñ areketlerini takbih ettiler. Ğarp devletleri bir sıra iqtisadiy sanktsiyalarnı qullandı. Rusiye, yarımadanı işğal etkenini inkâr etip, buña «tarihiy adaletniñ tiklenmesi», dey. Ukrainanıñ Yuqarı Radası 2014 senesi fevralniñ 20-ni, Rusiye tarafından Qırım ve Aqyarnıñ muvaqqat işğali başlağan künü olaraq resmen ilân etti.